هادی غیاثی فتح آبادی

انقلاب اسلامی ایران صیرورتی اجتماعی در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی است. از همان ابتدای انقلاب تا کنون، دشمنان، موانع متعددی را پیش روی حرکت تمدنی انقلاب اسلامی قرار داده اند. مقاومت در معنای عام آن به عزم و تلاش جهت رفع موانع پیش روی یک حرکت دلالت دارد. راهبرد جمهوری اسلامی ایران در برابر دشمنانش، مقاومت اسلامی است. مقاومتی که در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی دلالت های متفاوتی دارد. تمدن، بزرگ ترین واحد تحلیل زندگی اجتماعی بشر است و بعد تمدنی گسترده ترین سطح تحلیل مقاومت جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. بر این اساس، این پژوهش بر آن است که با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، چیستی و تحلیل ابعاد تمدنی مقاومت اسلامی در جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار دهد. بر اساس یافته های پژوهش، مبانی، معنا، انسجام و پویایی از مهم ترین ابعاد تمدنی مقاومت اسلامی در جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید. مقاومت به مثابه ی امری الهی، بر اساس اعتماد به تحقق وعده ی الهی و عدم پذیرش نظام سلطه به وجود می آید و استقلال و خودباوری ملت ایران را تقویت می کند. اشاعه معنا در بافت اجتماعی زندگی مردم ایران از طریق ارتباطات معنایی با مفاهیمی چون شهادت، ایثار و جهاد، بعد معنابخشی مقاومت اسلامی ایران را تشکیل داده و سبب گسترش عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران می شود.

 زیارت یکی از کهن ترین مناسک دینی و آیین های مذهبی محسوب می شود که ارتباط نزدیکی با خانواده دارد. خانواده از مهم ترین نهادهای اجتماعی در هر جامعه محسوب می شود. اجتماعی شدن در فرهنگ اسلامی همراه با الگوسازی و الگوبرداری از اجتماع کوچک و گرم و پرمحبت خانواده صورت می گیرد. خانواده امروزه در یک دگردیسی تاریخی در حال از دست دادن کارکردهای اجتماعی خود است و واقعیت بیانگر این است که در رویارویی با مشکلات و خطرها، چندان که باید و شاید، توانمند نیست. به نظر می رسد از میان عوامل کمک کننده به حفظ بنیان و کارکرد خانواده، در مقابل امواجی که کانون این نهاد انسان ساز را مورد تهاجم قرار داده است، استمدادجستن از الگوهای زیست دین مدارانه یکی از مؤثرترین گزینه ها باشد. یکی از الگوهای زیست خانوادگی مؤمنانه در جریان زیارت شکل می گیرد که خصوصاً در چند سال اخیر در ایام اربعین حسینی با حضور خانوادگی زائران و میزبانان در پیاده روی زیارت اربعین بهتر خود را نشان داده است. نوشتار پیشِ رو، با استفاده از روش کیفی «پدیدارشناسی»، به دنبال پاسخ به این پرسش است که «مناسک دینی و آیین های مذهبی، همچون آیین پیاده روی زیارت اربعین حسینی، چه اثراتی در زیست خانوادگی دین داران می تواند بر جای بگذارد؟». یافته های این پژوهش به تأثیرات پنج گانه 1. عقلانیت تمدن ساز؛ 2. ظرفیت کارآمدی قابل توجه در عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی؛ 3. ایجاد پویایی و حیات مبتنی بر محبت؛ 4. تثبیت و تقویت هویت الهی؛ و 5. هماهنگی عناصر مختلف خانواده رسیده است و به تبیین و تشریح آن ها می پردازد.

انقلاب اسلامی ایران داعیه دار نظم اجتماعی جدیدی است که خود را در سطحی فراگیر در قالب تمدن نوین اسلامی نمایان می سازد. حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی با چالش هایی همراه است که چیستی آن ها، مساله این پژوهش را شکل می-دهد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مطالعه ی اسنادی است و تحلیل اطلاعات با روش تحلیل مضمون انجام-پذیرفته است. براساس یافته های این پژوهش، چالش های تمدنی انقلاب اسلامی ایران در مقوله های «امکان تحقق تمدن-نوین اسلامی»، «الزامات تحقق تمدن نوین اسلامی»، «حیطه انتقال تمدنی تمدن نوین اسلامی» و «معنا و عینیت در تمدن نوین اسلامی» قابل صورت بندی است. عدم امکان تحقق تمدن نوین اسلامی، چالشی است که معنادار بودن آن در این نوشتار بررسی می شود. بسط اجتماعی عقلانیت انقلابی، تربیت نیروی انسانی طراز تمدن نوین اسلامی، تحول در علوم انسانی و تعالی الگوی مدیریت، اصلاح سبک زندگی و افزایش تعاملات میان فرهنگی از مهم ترین الزامات تحقق تمدن نوین اسلامی است که عدم توجه به آن ها از چالش های اساسی صیرورت تمدنی انقلاب اسلامی خواهد بود. تحولات فکری، پیشرفت های علمی، تعاملات میان فرهنگی، شکاف های اجتماعی، فتنه های سیاسی و جنگ های بین المللی از ساز و کارهای حیطه انتقال تمدنی محسوب می شوند که عدم مدیریت آن ها، حرکت انقلاب اسلامی را با چالش های جدی مواجه خواهد ساخت. فقدان معنا و عینیت نیز از مهم ترین چالش های هر تمدن محسوب می شود. راه عینیت یافتن تمدن از مسیر بسط تاریخی جغرافیایی معانی متناسب با خود می گذرد که این امر نیز جز با وجود یک حکومت یا قدرت دارای نفوذ و با فهم، ارائه، مشروعیت بخشی و بازنمایی معانی متناسب با هویت اسلام تمدنی امکان پذیر نخواهد بود.

عراق یکی از کشورهای در حال توسعه و تأثیرگذار در غرب آسیا است. با توجه به شرایط ژئوپلتیکی این کشور در حال گذار، فضای رسانه ای و ارتباطی ویژه ای در آن به وجود آمده است. این مقاله با هدف تحلیل «اکوسیستم ارتباطی» کشور عراق نگاشته شده و در پی تبیین سه ضلع اکوسیستم ارتباطی یعنی «وضعیت توسعه فناوری ارتباطی در عراق»، «تناسب هنجارهای ارتباطی عراق با یک دولت کارآمد» و «پیام های توده شده در این کشور» است. این مقاله بر اساس نظریه اکوسیستم ارتباطی و با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. طبق یافته های این نوشتار، سپهر رسانه ای عراق علیرغم ظرفیت های ژئوپلتیکی مناسب این کشور، نتوانسته است کارکردهای قابل قبولی از خود ارائه دهد. بر اساس آمار، فناوری ارتباطی در این کشور توسعه چشمگیری نداشته است، هنجارهای ارتباطی و رسانه ای، متناسب با یک حکمرانی کارآمد نبوده و پیام های انبوه شده اسلامی علیرغم ظرفیت های دینی ویژه این کشور، به دلیل شکاف های مذهبی و قومیتی، اندک محسوب می شود. در مجموع می توان گفت عراق در ابتدای مسیر تحقق اکوسیستم ارتباطی مطلوب خود قرار دارد.

خط سیر انقلاب اسلامی رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. مراحل این صیرورت عبارت است از : انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و در نهایت تمدن نوین اسلامی. اکنون در سومین حلقه از زنجیره تمدن نوین اسلامی، بار تحقق دولت اسلامی بر دوش مسئولان و خصوصاً اندیشمندان حوزه علوم انسانی است. یکی از عرصه هایی که دولت خواه ناخواه بر آن تأثیر گذار است، فضای فرهنگی حاکم بر جامعه است. حال این سؤال مطرح می شود که اساساً مبتنی بر منابع اصیل دینی، حد و مرز مداخله دولت تا کجاست؟ مسئله این پژوهش، حدود مداخله دولت در عرصه فرهنگ می باشد. این مقاله سعی دارد با روش استنباط صحیح در مراجعه به متون اصیل دینی، به جست و جوی ابعاد دخالت دولت در عرصه فرهنگ بپردازد. روش این پژوهش کتابخانه ای و رویکرد آن توصیفی و تحلیلی است. بر اساس یافته های این پژوهش آموزش و تربیت، ارشاد و هدایت مردم، ایجاد بستر و مقدمات لازم برای انجام فرائض و مقابله و مبارزه با بدعت های جدید سطوح مداخله دولت در عرصه فرهنگ را تعیین می کند. روش مداخله دولت در فرهنگ در یک طیف حکیمانه و با موعظه آغاز و به مقابله مسلحانه ختم می شود، که هر کدام از روش ها در یک حوزه باید بکار بسته شود و نکته ظریف در اینجاست که استفاده یک روش در حوزه دیگر ممکن است باعث ایجاد خسارت جبران نا پذیر می شود.