علیرضا امینی زرین

نظریه های رشد سعی در الگوسازی مراحل شکل گیری و بالندگی ابعاد شخصیت در بشریت دارند. در این میان رشد قضاوت اخلاقی که ترکیبی پیچیده از ابعاد مختلف شخصیتی همچون بعد اجتماعی و عاطفی دارد، موضوعی است که لارنس کلبرگ مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. با وجود بررسیها و نقدهای انجام شده درباره این نظریه، به نظر می رسد هنوز ابعادی از آن پنهان و ناگفته مانده است. پژوهشگران این مقاله با الگوسازی نظریه کلبرگ، در روشن سازی آنچه مدنظر وی بوده است، کوشیده اند تا از این بابت خلاء موجود در این نظریه و فاصله آن با آنچه در تعریف اخلاق نزد بزرگان فلسفه و دین بوده است، مشخص شود. این خلاء که به منزله یک مرحله مغفول در این نظریه تبیین و ارائه شده، طی یک مرحله بازسازی و بازشناسی روش کلبرگ به روش نیمه اکتشافی با مقوله بندی تحلیلی-تفسیری گزاره های دریافت شده هنرجویان در یکی از مدارس شهر تهران نمایان تر و مشخص تر شده است. در ادامه با مقایسه آنچه کلبرگ به عنوان مراحل ششگانه معرفی کرده با آنچه مدنظر آبراهام مزلو بوده است، این مرحله مغفول نیز با عنوان مرحله «فراعرفی» تبیین و معرفی شده است. در پایان ضمن جمع بندی ارزشهای نظریه کلبرگ، پژوهشگران با پیشنهاد اضافه شدن این مرحله به مراحل رشد اخلاقی کلبرگ سعی در ارائه رهنمودی برای فهم بهتر مراحل رشد قضاوت اخلاقی کرده اند که به انطباق این نظریه بر آنچه کانت «عمل اخلاقی» نامیده است، کمک خواهد کرد.

الگوسازی مسیر رشد و بالندگی ساحت های سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران موضوعی است که بیش از هر چیز می تواند دستیابی به اهداف آموزشی این نظام را تضمین نماید. در این میان، ساحت اجتماعی سیاسی با تحقق اهداف آموزشی آن می تواند متضمن مفاهیمی چون شهروند مسئول، نقش آفرین و مشارکت کننده ای باشد که هر نظام آموزشی درپی تربیت آن است. در این پژوهش نگارندگان برای دست یافتن به پاسخ این پرسش که گذرگاه سیاست پذیری در نظام تعلیم و تربیت چیست و مراحل آن مبتنی بر رشد شناختی با تأکید بر دوره های تحصیلی کدام است، ضمن پرداختن به مفهوم سیاست بر اساس سه رویکرد کلاسیک، جدید و اسلامی و ارائه تعریف مورد نظر این پژوهش، سعی در مفهوم پردازی گذرگاهی داشته اند که متربیان با عبور از مراحل آن تحت عنوان گذرگاه سیاست پذیری و تعلیم و تربیت سیاسی، بتوانند مفاهیم و تحلیل های سیاسی را با توجه به دوره های آموزشی مبتنی بر ویژگی های رشدی خویش درک نموده و با برخورداری از نگرشی سیاسی و اجتماعی صحیح، بر اساس مصلحت اجتماعی رفتار و تصمیم گیری نمایند. دستاوردهای این پژوهش در حوزه عمل، علاوه بر جنبه های تربیتی حائز اهمیت نظام تعلیم و تربیت کشور در دوره آموزش عمومی و آموزش عالی، سبب افزایش مشروعیت و ارتقای کیفی نظام سیاسی کشور در گرو حضور و نقش آفرینی مسئولانه شهروندان در صحنه های سیاسی و اجتماعی خواهد شد. به این منظور، پژوهش آمیخته حاضر با روش کیفی کمی کیو در سه مرحله مصاحبه نیمه ساختاریافته و تحلیل آن از طریق کدگذاری به روش استراوس و کوربین، اولویت بندی مقوله ها و تحلیل بر اساس آزمون غیرپارامتری فریدمن و سپس ادغام و نام گذاری مراحل شش گانه تعلیم و تربیت سیاسی (گذرگاه سیاست پذیری) انجام شد. در انتهای پژوهش، مراحل به دست آمده با اهداف یادگیری بلوم در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی حرکتی و همچنین دوره آموزشی مبتنی بر مراحل رشدی دانش آموزان مقایسه و مورد بررسی قرار گرفت.

صلاحیت های حرفه ای معلمان در هزاره سوم، آن دسته از مهارت ها و دانش هاست که به معلمان کمک می کند تا در فرایند تدریس با داشتن ورودی های مشخص نتایج مشخص به دست بیاورند. در واقع پرداختن به این صلاحیت ها، تضمین خروجی های مورد انتظار فرایند تدریس (کیفیت تدریس) از یک سو و صحت فرایند آن (تدریس خوب) از سوی دیگر است. بنابراین دسته بندی و پرداختن به همه ابعاد تدریس در این مهم واجب است؛ اما افراط در ایجاد شاخ و برگ های جدید به مهارت ها به نظر می رسد علاوه بر ایجاد فضای ابهام، معلمی را به حرفه ای دست نیافتنی تبدیل خواهد کرد. در این مقاله، نگارندگان با کمک روش توصیفی- تحلیلی به بررسی دو نظریه، یکی«نظریه انواع دانش معلمی» شولمن که از مهم ترین ارکان صلاحیت های حرفه ای معلمان است، و دیگری «نظریه خبرگی» در تدریس آیزنر پرداخته اند و بدین موضوع می پردازند که تا چه میزان دسته بندی های موجود قابل اعتماد و دقیق است. به نظر می رسد آنچه مدنظر اندیشمندان این حوزه بوده رسیدن به نوعی خبرگی در معلمی است؛ اما باید توجه داشت که بدون دست یافتن به مبنای درست تقسیم بندی انواع دانش بعید است که این موضوع محقق شود. در پایان، ضمن مقایسه تحلیلی دامنه این دانش ها با مفهوم خبرگی از یک سو و صلاحیت های فرایند تدریس و یک سیستم خبره از سوی دیگر،  سعی بر آن بوده است تا بر اساس تحلیلی نو مبتنی بر توصیفات پیشین، تقسیم بندی صحیح تری از انواع دانش معلمی به دست آید تا هم مبنای صحیح تقسیم بندی انواع دانش معلمی مشخص شود و هم تعریف درستی از مفاهیمی همچون فنّاوری آموزشی و خبرگی به دست آید.

الگوسازی مسیر رشد و بالندگی ساحت های متذکر در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران موضوعی است که بیش از هر چیز می تواند دستیابی به اهداف آموزشی این نظام را تضمین کند. در میان ساحت های شش گانه یاد شده در این سند، ساحت اجتماعی-سیاسی و تحقق اهداف آموزشی آن می تواند متضمن تحقق مفاهیم چون شهروند مسئول، نقش آفرین و مشارکت کننده ای باشد که هر نظام آموزشی به دنبال تربیت آن است. در این مقاله نگارندگان با هدف ارائه الگوی پیشنهادی برنامه درسی آموزش سواد سیاسی در دوره متوسطه اول، ضمن ارائه تعاریف سیاست مبتنی بر سه رویکرد کلاسیک، جدید و اسلامی، به مفهوم پردازی سواد سیاسی و استخراج مؤلفه های آن پرداخته و با توجه تناظر میان مؤلفه های سواد سیاسی و ویژگی های رشدی دوره اول متوسطه و مبانی برنامه درسی، اقدام به تبیین عناصر ده گانه برنامه درسی آموزش سواد سیاسی با محوریت منطق برنامه نموده اند. در مرحله نهایی پژوهش، الگوی پیشنهادی برنامه درسی مورد اعتباریابی قرار گرفت. این پژوهش از نوع آمیخته با روش کیفی- کمی کیو در سه مرحله مصاحبه نیمه ساختاریافته و تحلیل گویه ها از طریق کدگذاری باز، محوری و انتخابی به روش استراوس و کوربین، مرحله وزن دهی مؤلفه های مستخرج سواد سیاسی بر اساس تحلیل عاملی چند متغیره و مرحله اعتباریابی از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت گرفت.

به منظور دستیابی به تعریف درست و تبیین آنچه امروز به عنوان دانش می شناسیم، یکی از کوشش های انجام شده، دسته بندی انواع دانش است. اما مشکل این است که گاهی مبنای دسته بندی از خود آن مهم تر می شود. هدف از نگارش این مقاله دستیابی به مبنای درست دسته بندی انواع دانش بوده است تا از این رهگذر به این سؤال پاسخ داده شود که: «چه رابطه ای بین انواع دانش شناخته شده و انواع فراموش شده آن وجود دارد؟» در ادامه، ضمن ترسیم ماتریس متقاطع از مؤلفه های سازنده انواع دانش، در این مقاله بدین موضوع پرداخته شده است که «دانش تجسمی» را می توان حلقه مغفول اتصال دهنده انواع دانش در نظر گرفت که متضمن ارتباط درست بین انواع دانش خواهد بود. در واقع می توان این دانش را به عنوان فضای ترکیب انواع دیگر دانش محسوب کرد. از سوی دیگر، پرداختن به نوع چهارم دانش، رهیافتی خواهد بود بر الزام تدریس هنر در مدارس؛ چرا که به نظر می رسد دانش تجسمی، بیش از هر دیسیپلین و برنامه دیگری می تواند در برنام ه درسی هنر مورد توجه قرار گیرد.

مقاله حاضر با هدف آسیب شناسی آموزش غیرحضوری مهارت خواندری و نوشتاری پایه اول ابتدایی در شهرستان پاکدشت انجام گرفت. پژوهش از نظر هدف کاربردی و بر این اساس از طرح پژوهش کیفی و روش داده بنیاد استفاده گردید. مشارکت کنندگان پژوهش شامل 15 نفر از معلمان پایه اول ابتدایی شهرستان پاکدشت و 7 نفر از متخصصان و کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و دفتر تالیف کتب درسی بودند که بر اساس روش نمونه گیری هدفمند با معیار اشباع نظری انتخاب شدند. در ادامه یافته های مربوط به مصاحبه ها با روش داده بنیاد و کدگذاری اشتراس و کوربین مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دهنده آسیب هایی شامل آسیب روش محور، آسیب هدف محور، آسیب محتوا محور، آسیب ارزشیابی محور، آسیب فعالیت یاددهی-یادگیری محور، آسیب های نیاز و زمینه محور، آسیب های مرتبط با مواد و منابع و امکانات، آسیب یادگیرنده محور و آسیب معلم محور بود که فرایند آموزش غیرحضوری را تحت تاثیر قرار می دهد.

هدف این پژوهش آسیب شناسی آموزش و نهادینه سازی مفهوم حجاب و عفاف در دوره دوم ابتدایی است، که از نظر هدف کاربردی است . روش:روش این پژوهش کیفی می باشد و با استفاده از راهبرد مبتنی بر نظریه داده بنیان انجام پذیرفته است. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده و به منظور گردآوری اطلاعات، با روش نمونه گیری هدفمند و بکار گیری معیار اشباع نظری با 39 نفر از ﻣﻌﻠﻤﺎن دوره اﺑﺘﺪایی شهر تهران، کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎرکﺖکﻨﻨﺪﮔﺎن ایﻦ ﭘﮋوﻫﺶ مصاحبه انجام شد. برای بدست آوردن اعتبار و روایی داده ها از دو روش بازبینی مشارکت کنندگان و مرور خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها در سه مرحله کد گذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی انجام گرفت. نتایج پژوهش حاضر، نشان دهنده ی استخراج بالغ بر 298 کد باز از مصاحبه ها و نیز احصاء 50 کد محوری و 7 کد انتخابی است. یافته ها:نتایج نشان دهنده آسیب های آموزشی-درسی، عرفی-اجتماعی، پرورشی- تربیتی، روانی-عاطفی، حاکمیتی-قانونی، فرهنگی-هویتی و فلسفی - اعتقادی می باشد که لازم است مورد توجه سیاستگذاران این حوزه قرار گیرد. نتیجه گیری : لازمه مواجهه با آسیب ها توجه به آسیب ها و راهکارهای احصاء شده است .