رحمت عباس تبار مقری

گفتمان بیداری اسلام سیاسی، رقیب قدرتمند و مؤثر گفتمان لیبرالیسم سکولار است. این گفتمان با بهره از مبانی اصیل اسلامی، خیزش و جنبش اسلامی علیه تمامیت غرب سکولار را موجب شده و داعیه دار پارادایم جدید و نظمی نوین، مبتنی بر الگوی اسلام اصیل نبوی و علوی است. مقاله حاضر در پی راهکاوی و بازشناسی اصول و مبانی بیداری اسلام سیاسی در نظر و عمل بنیان گذار نظام نوین سیاسی مبتنی بر اسلامسیاسی (امام خمینیره) می باشد. پژوهنده بر این باور است که با توجه به سیره نظری و عملی امام خمینی(ره)، گفتمان بیداری اسلام سیاسی متشکل از سه دال مهم ""ایدئولوژی، رهبری و مردم"" بوده که حول دال مرکزی ""حکومت ولایی"" مفصل بندی شده اند. این گفتمان دال های پراکنده بحرانی شده گفتمان لیبرالیسم را به چالش کشیده و موج جدیدی از بیداری را در حیات سیاسی -اجتماعی عصر کنونی، پدید آورده است.

با فروپاشی شوروی در سال1990م، نظم لیبرال با محوریت آمریکا، منطق حاکم بر روابط بین الملل را شکل داد. اما این نظم، ساختار معیوبی دارد که موجبات خسران بشریت را فراهم می آورد. در اندیشه آیت الله خامنه ای برای تغییر نظم موجود جهانی و دستیابی به نظم مطلوب جهانی، دستورالعمل جامعی وجود دارد. پرسش اصلی مقاله این است که نظم مطلوب جهانی از دیدگاه آیت الله خامنه ای دارای چه اصول و ویژگی هایی است؟ با بهره گیری از نظریه پردازی «داده بنیاد»، یافته ها حاکی از آن است که آیت الله خامنه ای نظم موجود جهانی را به دلیل ماهیت سلطه گرایانه و استکباری و به دلیل ابتناء بر پایه های باطل و اصول ظالمانه به شدت مورد انتقاد قرار داده؛ چراکه آن را در تقابل با شرافت و کرامت انسانی قلمداد می کند. اما در مقابل، به نظمی قائل است که مقبول و مطلوب و متناسب با نظام احسن و آفرینش بوده و بر پایه فطرت الهی انسان شکل گرفته است؛ نظمی که هدفش از یک سو تربیت و تزکیه انسان و از سوی دیگر تأمین رفاه دنیوی و سعادت اُخروی است."

عقلانیت در معرفت شناسی، مفهومی هنجاری است و وقتی باوری را معقول به حساب می آوریم، حاکی از این است که وظیفه ای معرفت شناختی را در پذیرفتن آن رعایت کرده ایم. هدف از نوشتار این مقاله، بهره گیری از کارکرد نظریه عقلانیت انقلابی و ترویج این گفتمان، ضمن تاکید بر ارزش ها و آرمان ها، از منظر آیت الله خامنه ای، با توجه به بازخوانی عقل سیاسی و انقلابی و مدل نظری عقلانیت ماکس وبر است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که رابطه میان انقلابی گری با عقلانیت چگونه است و مهم ترین مبانی عقلانیت انقلابی کدامند؟ همچنین موانع عقلانیت را نیز مورد کاووش قرار خواهیم داد. از این رو پژوهش حاضر ضمن تمرکز بر این پرسش ها، می کوشد داده های لازم را از طریق مطالعه کتابخانه ای استخراج و به روش توصیفی- تحلیلی آن ها را مورد واکاوی و تجزیه وتحلیل قرار دهد. یافته های اولیه پژوهش حاکی از آن است که نگاه و جایگاه عقلانیت انقلابی در اندیشه آیت الله خامنه ای مبتنی بر گزاره هایی چون: سعادت و غایت جامعه سیاسی، سیاست دین محور، تطبیق آرمان و واقعیت، سیاست اصل محور و مبتنی بر مردم سالاری دینی است. مفهوم عقلانیت در اندیشه مقام معظم رهبری را می توان در چند مؤلفه خلاصه نمود. اول، داشتن رویکرد منطقی و محاسبه گر. دوم، نگاه انقلابی و به دور از محافظه کاری. سوم، توجه به واقعیات و وضعیت موجود.

علامه سید محمد حسین طباطبائی، به عنوان یکی از فیلسوفان و برجسته ترین مفسران قرآن کریم، از چهره های علمی معاصر جهان اسلام به شمار می رود. ازاین رو، این پژوهش پس از بررسی اندیشه سیاسی ایشان، در جایگاه یک فیلسوف سیاسی، به دنبال پاسخ به این سؤال است که مؤلفه های مطلوبیت حکمرانی در آثار ایشان و نسبت سنجی آن با نظریه حکمرانی خوب چیست؟ یافته های پژوهش براساس گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و با استفاده از چهارچوب نظری «هرمنوتیک قصدگرای اسکینر»، حاکی از این است که در نگاه علامه طباطبائی، مسئله حکمرانی وابسته به دین است و از این منظر، می توان رابطه میان دین و سیاست را رابطه عموم و خصوص من وجه دانست که بر همین اساس، سیاست به دو نوع دینی و غیردینی تقسیم می شود. «نظریه جامعه سازی اسلام»، بخشی از تبیین ایشان از مباحث اجتماعی اسلام است که در بطن آن با یک رهیافت تمدنی مؤلفه های حکمرانی مطلوب، تبیین می گردد. ایشان در ارتباط با حکمرانی، بر سه مؤلفه کلی عدالت اجتماعی و برابری، ساختار مستحکم نظام قانونی مبتنی بر اخلاق توحیدی و حق مشارکت، مسئولیت همگانی و نظارت مستمر تأکید می کنند.

شرایط سیاسی جامعه و پی آمدهای آن برای ائمه اطهار(ع) زمینه ساز بهره گیری از نهادهایی بود که ایشان را در رویارویی با شرایط موجود به بهترین شکل یاری می کردند. وکالت نهادی است که در دوره ابناء الرضا (ع) در گستره بیشتری نقش آفرین بود. مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که نهاد وکالت چگونه در دوره ابن الرضا توانست موجب حفظ و گسترش نهضت سیاسی – دینی ائمه اطهار(ع) و شیعیان شود؟ یافته های پژوهش حاضر با تکیه بر متغیرهای اصلی مدل بسیج سیاسی چارلز تیلی و با روش وصفی تحلیلی بر اساس داده ها و منابع کتابخانه ای نشان می دهد که ائمه اطهار(ع) با بهینه سازی قابلیت های این سازمان توانستند در شرایط بحرانی، حافظ جان و امنیت خود و شیعیان باشند. ائمه ابناء الرضا (ع) توانستند با بهره مندی از هوش سیاسی و موقعیت سنجی دقیق خود و مدد جستن از سازمان وکالت، مانع به نتیجه رسیدن کوشش های همه جانبه حکومت عباسی برای مخدوش سازی چهره ائمه (ع) و شیعیان ایشان شوند.

تحقق نظم مطلوب جهانی یکی از دغدغه های اساسی رهبران مصلح جهانی می باشد. این دغدغه پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران و تجدید حیات اسلامی سیاسی، قوت بیشتری به خود گرفته است. در اندیشه مقام معظم رهبری که برگرفته از اسلام ناب محمدی(ص) می باشد، دستورالعمل جامعی برای تغییر نظم موجودجهانی و دست یابی به نظم مطلوب وجود دارد. نظم مطلوب جهانی که به عنوان نظمی معقول و مقبول پذیرفته شده، به دلیل هماهنگی با نظام اَحسن و هدف آفرینش، پیشرفت، سعادت و رفاه را برای بشریت به ارمغان می آورد. پرسش اصلی که در این پژوهش با آن روبه رو هستیم این است که مکانیزم ها و راهبردهای تحقق نظم مطلوب جهانی از منظر مقام معظم رهبری چه می باشند؟ نسبت این نظم با مبانی و آموزه های دینی اسلامی چیست؟ در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و نظریه پردازی داده بنیاد به بررسی موضوع تحقیق پرداخته ایم و نتیجه حاصل شده این است که آیت الله خامنه ای تحقق نظم مطلوب جهانی را با بهره گیری از راهبردهایی چون تقویت جریانات دینی و اسلامی، عدالت گرایی و انسجام اسلامی امکانپذیر می دانند.

موقعیت جغرافیایی، سابقه تمدنی، مذهب تشیع و نیز اکتشاف نفت در قرن اخیر جایگاه ویژه ای را در جهان برای ایران ایجاد نمود. در دوران پهلوی با نفوذ گسترده قدرت های فرا منطقه ای، حکومت ایران به عنوان ژاندارم منطقه و متحد استراتژیک غرب به رهبری ایالات متحده شد. با وقوع انقلاب اسلامی، استکبار جهانی که منافع استراتژیک خود در منطقه را در معرض خطر می دید، از طریق نفوذ، تحریم، تهدید، کودتا، تحریکات قومی و در نهایت جنگ تحمیلی در راستای شکست انقلاب و اعاده نظم پیشین بر آمد. گسترش دامنه جنگ نیز زمینه ساز نقش های هر چه بیشتر قدرت های فرا منطقه ای و فشار بر ایران برای پایان دادن به جنگ شد. لذا چگونگی این نقش ها در جنگ و همچنین دلایل آنها در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهد گرفت. یکی از بهترین نظریه هایی که می تواند شرایط حاکم بر نظام منطقه ای و ساختار نظام بین الملل را در شرایط جنگ عراق علیه ایران بعد از انقلاب را تشریح نماید، نظریه نوواقع گرایی می باشد، که در این تحقیق از آن استفاده شده است.