داوود رحیمی سجاسی

این مقاله درصدد بررسی مبانی نظری رنه گنون، بنیان گذار جریان سنت گرایی، به روش توصیفی تحلیلی است. سنت گرایی، جریان روشنفکری دینی است که در اوایل قرن بیستم پا به عرصه فکری و اجتماعی غرب نهاد که با ظهور و تجلی مدرنیته، آهنگ تقابل با آن را سر داد و ساحت دنیای متجدد را که در حال زدودن ساحت قدسی در تفسیر عالم و آدم بود، با تندترین نقادی ها به پای میز محاکمه برد و از انسان جویای حقیقت و ذات ربوبی، دادخواهی کرد. گنون، برخلاف تفکر غرب، عالم و آدم را بر اساس نوعی مبانی معرفتی خاص تفسیر کرد که در آن نظام هستی، معرفت و نظام بشری مبتنی بر سلسله مراتب عمودی واقعیت است که در این زنجیره، مراتب پایین تر، هستی خویش را از مراتب بالاتر یافته اند و بدان متصل شده اند. با این نگاه، گنون کلیه آثار خویش را با رویکرد عرفانی خاص خود، تحت الشعاع قرار داده و در علم، عقل، فلسفه و حوزه های اجتماعی وارد شد.

از آن جا که بازی های رایانه ای توانسته اند با جذابیت و تعامل بالا، مخاطبان فراوانی پیدا کنند و به ابزاری برای جامعه پذیری تبدیل شوند، ضرورت بررسی محتوا و سبک زندگی پیشنهادی این بازی ها بیش ازپیش احساس می شود. بنابراین، بازی رایانه ای سیمز4 به عنوان نمونه ای از بازی های رایانه ای برای بررسی انتخاب گردید. پژوهش بر این اساس شکل گرفته که چه انتقاداتی بر مؤلفه های سبک زندگی در این بازی رایانه ای از منظر سبک زندگی اسلامی وارد است؟ برای پاسخ به این سؤال، پژوهشگر با استفاده از روش کیفی تحلیل مضمون به عنوان بازیکن وارد دنیای بازی شد و مضامین آشکار و پنهان مؤلفه های سبک زندگی ارائه شده در بازی را استخراج کرد، سپس نظر اسلام را در مورد این مؤلفه های سبک زندگی با رجوع به منابع اسلامی به دست آورد و با معیار قرار دادن نظر اسلام، مؤلفه های سبک زندگی ارائه شده در بازی را مورد قضاوت قرار داد. نتایج تحقیق نشان داد که در لایه های زیرین اکثر مؤلفه های سبک زندگی ارائه شده، دیدگاه ماتریالیسم، اومانیسم، سکولاریسم و اصالت لذت پنهان است که به هیچ وجه مناسب جوامع اسلامی و چه بسا تمام جوامع انسانی نیست. رهآورد پژوهش، آگاه سازی سیاست گذاران و مسئولان فرهنگی درباره این بُعد از بازی های رایانه ای است.

عدالت اجتماعی از محورهای اساسی گفتمان اسلامی است که عمدتا ناظر به رابطه حکومت و مردم از سوی متفکران اجتماعی مورد مباحثه و مداقه قرار می گیرد. بُعد دیگر و مهم عدالت اجتماعی، ناظر به روابط میان افراد جامعه؛ یعنی ارتباطات اجتماعی در سطح افقی جامعه است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. نوشتار حاضر درصدد بازخوانی این سطح از عدالت اجتماعی در گفتمان اسلام با تکیه بر فرمایشات امیرمومنان(ع) در نهج البلاغه به شیوه ای اسنادی و تحلیلی است. این که خود مردم چگونه و در چه قالب هایی از تعاملات اجتماعی میان فردی یا گروهی، می توانند زمینه های تحقق عدالت اجتماعی و یا مجریان آن در این سطح باشند.توجه به مبانی عدالت اجتماعی و کاربست ظرفیت ها و راهکارهای تحقق آن از منظر امام علی(ع) همچون؛ مسئولیت اجتماعی، توجه به حقوق افراد، عدم ثروت اندوزی ظالمانه، حریت انسانی، توجه به منافع عامه مردم، مواجهه مناسب با اقلیت های غیرمسلمان، زدودن شکاف طبقاتی بین مردم، مبارزه با تبعیض نژادی، توجه به نعمات الهی، انتفاع متقابل فرد و جامعه، تعاملات خویشاوندی مطلوب و التزام به عدالت فردی می تواند جامعه اسلامی را در راه رسیدن به سطح مطلوب عدالت اجتماعی در سطح میان فردی جامعه مدد نماید.

مسئله تحقیق این است که کاربران شبکه اجتماعی کلوب، از میان انواع خودها، چگونه خودشان را در کلوب معرفی و اظهار می کنند. بنیان نظری این تحقیق، به بررسی آراء اندیشمندان در حوزه کنش متقابل نمادین، خود و معرفی خود پرداخته است. جامعه آماری پژوهش، شامل همه کاربران فعال و جوان سایت «کلوب دات کام» است. نمونه گیری این تحقیق از نوع در دسترس و با تعداد نمونه 370 نفر انجام گرفت. روش این پژوهش، از نوع پیمایشی و به صورت آنلاین و ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسش نامه است که پس از انجام پیش آزمون روایی و پایایی آن تأیید گردیده است و علاوه بر پرسش نامه، مشاهده پروفایل کاربران نیز به عنوان راه دوم ابزار گردآوری اطلاعات، بررسی گردید. در این پژوهش، برای داوری تجربی از آزمون های توصیفی و استنباطی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، کاربران برای معرفی خودشان، خود را شخصی موفق، نخبه، مثبت و توانمند معرفی می کنند و همچنین خود را کمتر شخص غیر مذهبی و مخالف نظام حاکم معرفی کرده اند. نتایج تبیینی، حاکی از آن است که میان جنسیت و نحوه خوداظهاری تفاوت معناداری وجود دارد. مشاهده پروفایل کاربران نیز نشان داد که کاربران در معرفی خود سعی می کنند خودی مثبت، آرمان گرایانه و کمال خواه معرفی کنند که شاید به دور از واقع باشد و بر اساس نظریه گافمن به نوعی، نقش بازی می کنند.

عقلانیت به عنوان دالی محوری در حکمت اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. در نوشتار پیش رو، عقلانیت مد نظر علامه طباطبایی ناظر به شناخت سایر فرهنگ ها ردیابی شده است. روش مد نظر در این مقاله، تحلیلی توصیفی و رجوع به منابع مستقیم و غیرمستقیم این حکیم مسلمان است. تاسیس اعتباریات توسط علامه و طرح منطقه الفراغی جهت تحلیل حوزه فرهنگ و ارزیابی آن به نحوی که دچار نسبیت معرفتی نشود، الزامات خاصی را به دنبال دارد. این نظریه با تمایزی که میان ادراکات حقیقی و اعتباری قائل می شود، از یک سو علم را از خطاهای معرفت شناسی دور می کند و از سوی دیگر خلأ موجود میان حکمت اسلامی و فرهنگ شناسی را پر می کند. پیوند اعتباریات با حقایق از ویژگی های انحصاری این نظریه است و تبیین علامه، بستر مناسبی جهت تحول علوم انسانی بر مبنای حکمت اسلامی است. علامه معتقد است حقایقی در عالم وجود دارد که قابل ادراک هستند و می توان از ارزش ها و هنجارهای ثابت و به عبارت دیگر «غیرنسبی و فرافرهنگی» صحبت کرد.

این نوشتار درصدد پاسخ به نسبت آسیب های اجتماعی با مسجد به مثابه نماد دین است؟ آسیب های اجتماعی در ایران معاصر، استمرار آسیب های جهانی هستند که تجدد منجر به آن شده است و لذا دین و مسجد که نقشی پیشگیرانه در مواجهه با آسیب های اجتماعی داشتند، با کمرنگ شدن حضور در دوره معاصر، کارویژه دفع آسیب ها را از دست داده و به کارکردهای رفع آسیب ها تقلیل یافته اند. هدف از این مقاله، ترسیم رویکردی پدیدارشناختی نسبت به مساجد در دوران معاصر است و روش تحقیق اسنادی و توصیفی - تحلیلی می باشد. نتایج نشان می دهد، مساجد اگرچه در طول تاریخ با فقدان نهادهای تخصصی مدرن و یا اختلال کارکردی ساختار جامعه، نقش جهادی و مدنی مطلوب را ایفا کرده اند، اما با گستره و هجوم تمدنی و فرهنگی و رسانه ایِ آسیب ها، اولاً نیاز به پاسخ مطلوب از سوی همان نهادهای تخصصی، البته با مدلی ایرانی- اسلامی است و در صورت اضطرار و نیاز به نقش مسجد، تقویت امکانات، تجهیزات و بودجه مناسب در مساجد یک ضرورت و مقدمه است تا مواجهه ای <br /> متوازن برقرار شود و الا این انتظار رفع و درمان آسیب ها از مساجد، بدون منطق بوده و مستلزم تبرئه مدرنیته است.

«سنت گرایی» ازجمله مکاتبی است که خود را رقیب و بدیل مدرنیته می داند. این مکتب ضمن تخطئه مدرنیته، در ظاهر آن را اندیشه ای در جهت انحطاط و انحراف بشریت می داند. مبانی نظری سنت گرایان شامل «وحدت متعالی ادیان»، «خرد جاویدان / حکمت خالده» و «مطلق نسبی» است. مسئله این پژوهش بررسی سیره عملی و واکاوی آن در مبانی نظری سنت گرایان با تأکید بر شوآن است که با ابزار مصاحبه و گفت وگو با همسر شوآن (برای اولین بار) و برخی محققان معروف عرصه سنت گرایی در اروپا و آمریکا، با شیوه انتقادی و روش تحلیلی توصیفی، در پی واکاوی ماهیت واقعی فرقه سنت گرا و زمینه های فرهنگی و اجتماعی و مصادیق آن است. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که در بررسی سیره عملی شوآن که یکی از رهبران اصلی سنت گرایان است، باید گفت: اگرچه او در کتب خود به صراحت به نقد غرب و مدرنیته پرداخته، اما در عمل و سیره عملی خود در تعامل با مدرنیته بوده است. وی اگرچه به این تعامل اعتراف نکرده ، اما با ایجاد ظرفیت های جدیدی در مبانی نظری سنت گرایی، مانند رجوع به عرفان سرخ پوستی، نظریه مند کردن صوفیگری، تحکیم مشی پلورالیسمی و «مطلق نسبی»، نژاد پرستی، تحریف اسلام و تقلیل آن به یک فرقه در تراز فرقه بودا، توانسته است بستر های بسیاری برای تعامل با مدرنیته به وجود بیاورد. همچنین روابط ناسالم اخلاقی در این گروه و به ویژه از طرف شوآن، واقعیتی بوده که آشکارا و پنهان وجود داشته است.

انقلاب اسلامی در شرایطی به وقوع پیوست که قدرت های جهانی با داعیه نظم جهانی و در قالب مفاهیم جهانی شدن و دهکده جهانی به دنبال تسلط بر جهان بودند. غایت جهانی و مخاطب عام این انقلاب که با تأسی به گزاره های دینی عموم مردم و بشریت بود، نقطه تعارض این حرکت با امپریالیسم جهانی و نظام سلطه بود. انقلاب ایران که مدعای ایدئولوژیک و فرهنگی مبتنی بر اسلام داشت، بدون بازتولید چارچوب های تئوریک لازم در ابعاد نرم افزاری به این مهم نخواهد رسید. بنابراین تولید علوم انسانی اسلامی به مثابه نرم افزار جهان اسلام در رشته های مختلف موتور محرکه این انقلاب تلقی می شود. حوزه های علمیه به عنوان متولیان علوم اسلامی بعد از انقلاب اسلامی ظرفیت های بالقوه جهت تحقق این مهم دارند. در نوشتار حاضر پرسش محوری ما این است که چه نسبتی بین حوزه های علمیه و علوم انسانی اسلامی برقرار است و انقلاب اسلامی چگونه شرایط مطلوب را محقق کرده است؟ یافته های تحقیق دال بر آن است که انقلاب اسلامی تولید علوم انسانی اسلامی را از امکان به ضرورت تبدیل کرده است و همچنین تولید و تأسیس این علوم بالاصاله بر عهده حوزه های علمیه است؛ اگرچه این مدعا نافی رسالت دانشجویان متعهد و آشنا به علوم انسانی نیست. روش تحقیق در نوشتار حاضر، روش تحلیلی توصیفی و جمع آوری داده ها نیز اسنادی است.

پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی فعالیت های پرورشی سازمان آموزش وپرورش شهر قم در دوره متوسطه اول بر اساس عناصر نه گانه کلاین و ارائه راهکاری برای بهبود آن در سال تحصیلی 1400-1399 انجام شد. روش پژوهش، توصیفی-پیمایشی و به لحاظ هدف کاربردی می باشد. جامعه پژوهش شامل مدیران، مربیان پرورشی و دانش آموزان دوره اول متوسطه شهر قم که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی ساده و برحسب جدول مورگان به ترتیب 140، 130 و 413 نفر به عنوان نمونه موردمطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسش نامه محقق ساخته بود. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه به وسیله نظرات صاحب نظران حوزه مربوطه و پایایی نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 97/0 محاسبه شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی از قبیل آزمون t تک نمونه ای، تحلیل واریانس کروسکال- والیس و آزمون U مان ویتنی استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد: 1) از دیدگاه مدیران عمده ترین آسیب های موجود در فعالیت های پرورشی با توجه به عناصر نه گانه برنامه درسی معطوف به مؤلفه های «اهداف، مواد آموزشی، محتوا، فعالیت های یادگیری، زمان اختصاص یافته» می باشد. 2) از دیدگاه مربیان عمده ترین آسیب ها، معطوف به مؤلفه های «زمان یادگیری، گروه بندی دانش آموزان» می باشد، و 3) از دیدگاه دانش آموزان عمده ترین آسیب ها، معطوف به مؤلفه های اهداف، مواد آموزشی، محتوا، فعالیت های یادگیری، راهبردهای اجرا و زمان می باشد.

توسعه علم گرایی بر اساس عقلانیت و متناسب با فرهنگ جامعه در علوم اجتماعی توصیه شده است؛ اما توسعه علم گرایی در جهان معاصر به علوم تجربی منحصر شده و بر اساس عقلانیت سکولار است؛ ازآنجاکه علم گرایی در فرهنگ اسلامی اتخاذشده از وحی است، توسعه علم گرایی در جامعه اسلامی بایست بر اساس عقلانیت وحیانی باشد. هدف مقاله، توسعه علم گرایی همراه با پاکی و درک حقیقت و فهم عصری متن متناسب با نیاز جامعه و بومی سازی علم به صورت جامعیت بخشی مفهوم علم گرایی است. این نوشتار از روش تفهمی تحلیل متن استفاده کرده است. یافته های تحقیق دربرگیرنده توسعه علوم رسمی در جهت اطاعت الهی، علم گرایی همراه با پاکیزگی از پستی ها، انحرافات جسمی و روحی و رشد در امور دنیایی و آخرتی و آموزش حکمت برای رسیدن به حقیقت توسط علم و عقل و نجات از گمراهی و جهالت است. گسترش مفهوم متخصصان علمی (راسخون فی العلم، اوتوالعلم و اهل الذکر) به مفسران در تحلیل آیات، متناسب با نیاز جامعه با رعایت شرایط تفسیری و توسعه علم گرایی در جامعه توحیدی با در نظر داشت استقلال الهی است. نتیجه تحقیق، توسعه بخشی علم گرایی بر پایه عقلانیت وحیانی در داشتن اطاعت الهی، پاکیزگی، حکمت آموزی و گسترش فهم تخصصی علمی در تفسیر و قابل فهم بودن محتوای آیات الهی است؛ ازاین رو، علم گرایی منحصر به علوم مادی و تجربی نیست؛ بلکه شامل علم تجربی و غیرتجربی، مادی و معنوی، جسمانی و روحانی، دنیا و آخرت است.

رشد و ارتقای مادی و معنوی در جامعه اسلامی منوط به رعایت نظم و ایفای متعهدانه و مسئولانه نقش ها و رعایت مقررات و هنجارهای قانونی و عرفی است. هرگونه اختلال در این فرایند منجر به بی تعادلی و کژکارکردهایی می شود که با نبود مدیریت، به آسیب های اجتماعی و در صورت گسترش، به مسئله و بحران اجتماعی تبدیل می شود. با توجه به تمایز فرهنگ ها، هر جامعه ای از ارزش ها و باورهای خاصی تبعیت می کند و اخلاق و مفاسد اخلاقی را در همان گفتمان معنا می کند. نوشتار حاضر درصدد شناخت و ارزیابی مقوله «مفاسد اخلاقی» به مثابه کژکارکردهای مختل کننده نظم قانونی و عرفی جامعه اسلامی با الهام از نظریه «اعتباریات» حکیم مسلمان علامه طباطبائی است. به نظر می رسد این نظریه با توجه به انسان شناسی اسلامی و توجه به غایت و فطرت به عنوان رویکردی بومی با زیست جهان ایرانی اسلامی سازگار تر است. روش تحقیق در این نوشتار اسنادی و توصیفی تحلیلی است.