نیره جعفری فر

هدف: این پژوهش با رویکرد علم سنجی، پژوهش های صورت گرفته در حوزه امنیت اطلاعات در ایران را بررسی کرده است تا تصویری کاملی از وضعیت این پژوهش ها و این حوزه ارائه کند. روش پژوهش: روش مطالعه، پیمایشی- مقطعی و از نوع کاربردی است که با رویکرد علم سنجی انجام شد. بدین منظور از تحلیل هم واژگانی که از جمله روش های علم سنجی است، استفاده شد تا به مطالعه کمی، تولیدات علمی نمایه شده در حوزه امنیت اطلاعات مشتمل بر 1114 مقاله بین سال های 1380-1401 در پایگاه استنادی آی.اس.سی. پرداخته شود. یافته ها: دانشگاه علوم انتظامی امین، با چاپ 92 مقاله در صدر تولید علم در حوزه امنیت اطلاعات در ایران است. مجله مطالعات امنیت اجتماعی، با انتشار 35 مقاله بیشترین چاپ آثار حوزه امنیت اطلاعات را به خود اختصاص داده است. در میان نویسندگان، به ترتیب باقری با 9 مقاله، ابراهیمی آتانی با 8 مقاله و ترک لادانی با 7 مقاله بیشترین سهم را در تولیدات علمی حوزه امنیت اطلاعات در ایران دارند. کلیدواژه «امنیت» با بیشترین فراوانی تکرار، پُربسامدترین مفهوم شناخته شد. از نظر هم رخدادی دو کلیدواژه «امنیت»، و «مرز» بیشترین فراوانی را داشتند. نقشه هم رخدادی واژگان وجود چهار خوشه در حوزه مباحث امنیت، امنیت اطلاعات، احساس امنیت، امنیت پایدار را نشان داد. کلیدواژه «تروریسم» با داشتن دورترین فاصله از دیگر کلیدواژه ها ارتباط کمتری با بقیه مفاهیم داشت. نتیجه گیری: بعد از سال 1396 روند نزولی تولیدات علمی در حوزه امنیت اطلاعات در کشور مشاهده شد. تشکیل مجمعی از سوی انجمن های تخصصی به منظور تبادل آراء و نظرات نویسندگان صاحب اثر در نشریات پژوهشی با کیفیت بالا می تواند در توسعه این حوزه حیاتی باشد. خوشه های امنیت ملی، امنیت پایدار و جرم جزء خوشه های نابالغ نقشه ترسیم علمی امنیت اطلاعات در پژوهش های ایرانی شناخته شدند. انجام تحقیقات جهت توسعه دانش در حوزه این مفاهیم توصیه می گردد.

هدف: این پژوهش به ارزیابی قابلیت های دسترس پذیری محیط رابط کاربری سامانه های آموزش مجازی پرداخته است.روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی از نوع ارزیابی مکاشفه ای انجام شده است. جامعه آماری شامل شش سامانه آموزش مجازی «ادوبی کانکت، اسکای روم، اسکایپ، بیگ بلو باتن، گوگل میت، قرار» است. ابزار پژوهش، سیاهه ارزیابی بومی سازی شده منطبق با سامانه های آموزش مجازی در داخل کشور منطبق با شاخص های ارزیابی مندرج در ایزو 9241 است که شاخص های شناسایی شده و با استفاده از روش بی.دبلیو.ام از دیدگاه صاحب نظران حوزه دسترس پذیری سامانه های آموزشی و یادگیری الکترونیکی اولویت بندی شده اند. برای پاسخگویی به پرسش های پژوهش از آمار توصیفی و روش تصمیم گیری مدل روش وزن دهی ساده یا (اس.اِی.دبلیو.) استفاده شد. در این روش، امتیازات حاصل از ارزیابی هر نرم افزار در هر شاخص با ضریب وزنی بی.دبلیو.ام تعیین شده برای هر شاخص ضرب شده و بر اساس نتیجه حاصل، محیط رابط کاربری سامانه های آموزش مجازی از لحاظ قابلیت های دسترس پذیری با یکدیگر قابل مقایسه شد. فرضیه های پژوهش از طریق آزمون کروسکال-والیس مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها: پس از بررسی قابلیت های دسترس پذیری محیط رابط کاربری سامانه های آموزش مجازی مشخص شد به ترتیب اسکایپ، ادوبی کانکت، بیگ بلو باتن، اسکای روم گوگل میت و قرار از نظر رعایت ویژگی های مربوط به دسترس پذیری رتبه اول تا ششم را کسب نموده اند. بین میزان رعایت شاخص های ارزیابی قابلیت های دسترس پذیری محیط تعامل (رابط کاربری) سامانه های آموزش مجازی در چهار شاخص کلی در سامانه ها اختلاف معناداری مشاهده نشد.نتیجه گیری: بالاترین میانگین رعایت میزان دسترس پذیری مربوط به ابزارهای اشاره گر و سازگاری با فناوری های کمکی و کمترین میانگین رعایت میزان دسترس پذیری مربوط به ورودی صفحه کلید در جامعه مورد مطالعه تشخیص داده شد.

هدف: شناسایی وضعیت نرم افزارهای کتابخانه دیجیتالی ایرانی در زمینه میزان استفاده از انواع پورتلت های مدیریت محتوا و کاربری است. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی از نوع ارزیابی مکاشفه ای انجام شده است. جامعه آماری پنج نرم افزار کتابخانه دیجیتالی آذرسا، سیمرغ، تبیان، پروان، فراکاوش است. ابزار گردآوری داده ها سیاهه ارزیابی (محقق ساخته) است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از انواع فنون آماری توصیفی به همراه آزمون کلموگروف-اسمیرنوف، شاپیرو-ویلک و کروسکال -والیس استفاده شد. یافته ها: در حوزه مدیریت محتوا «سیمرغ» بهترین عملکرد را داشت. جامعه آماری در بخش «مدیریت رده بندی» حوزه مدیریت محتوا بهترین عملکرد و در بخش «مدیریت پیوندها» ضعیف ترین عملکرد را داشت. در حوزه مدیریت کاربری، «آذرسا»، بهترین عملکرد را داشت. جامعه آماری ضعیف ترین عملکرد این حوزه را در بخش «مدیریت تالار گفتگو» داشت. همچنین بین نرم افزارهای مورد بررسی در میزان به کارگیری انواع پورتلت های مدیریت محتوا و مدیریت کاربری تفاوت معناداری وجود نداشت. نتیجه گیری: عملکرد جامعه آماری در مورد 114 پرتلت مدیریتی بررسی شد. جامعه آماری در حوزه مدیریت محتوا مبتنی بر سیاهه ارزیابی میانگین عملکردی 80 درصد داشت و میانگین عملکردی جامعه آماری در حوزه مدیریت کاربری زیر 63 درصد بود که در این میان «فراکاوش» و «پروان» عملکردی زیر50 درصد داشتند. بنابراین در مقایسه کلی این نتیجه حاصل شد که جامعه آماری در حوزه مدیریت محتوا بهتر از مدیریت کاربری عمل کرده است.

هدف مطالعه حاضر مروری نظام مند بر پژوهش های حوزه استانداردهای فراداده ای سازماندهی در کتابخانه های دیجیتالی به منظور شناسایی استانداردهای مطرح در این حوزه است که در منابع مختلف مورد اقبال پژوهشگران قرار گرفته است و کوشیده است تا آن ها را بر حسب حوزه عملکردی و نقشی که در کتابخانه های دیجیتالی ایفا می کنند، مقوله بندی کند. ، با تبیین جایگاه استانداردهای مورد مطالعه، این امکان فراهم می شود تا موقعیت عملکردی استانداردهای دیگری که در حوزه کتابخانه دیجیتالی گسترش یافته اند و از لحاظ کارکردی شبیه استانداردهای جامعه این پژوهش هستند، مشخص شود. روش پژوهش نظام مند برای مطالعه استفاده شد. برای انجام مطالعه با چند مرحله جست وجو در پایگاه های اطلاعاتی در نهایت42 منبع پژوهشی مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها نشان داد که کتابخانه های دیجیتالی در بخش سازماندهی منابع خود در هفت حوزه توصیف منابع، تعیین ساختار منابع، مدیریت منابع، ساماندهی محتوای منابع، تعیین قالب محلی در نظام مدیریتی پایگاه داده کتابخانه دیجیتالی، تعیین بستر معنایی و مبادله از استانداردهای فراداده ای و پروتکل ها استفاده می کنند. در هر حوزه عملکردی استانداردهای آن مشخص و معرفی گردید (در مجموع 50 استاندارد). در بین جامعه پژوهش MARC با سهم 5/60 %، DC با 7/44 % و OAI و MODS با سهم 1/42 % جز شناخته شده ترین استانداردهای فراداده ای سازماندهی در جامعه مورد بررسی بودند. در این میان Audio-MD، VIDEO –MD با سهم 3/5 درصدی کمترین میزان شناخت را داشتند.

هدف: شناسایی پروتکل های مبادله اطلاعات در کتابخانه های دیجیتالی و تعیین شاخص های اثرگذار در انتخاب و بهره گیری از آنها. روش شناسی: ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه پژوهشگرساخته بود. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی بهره گرفته شد. جامعه پژوهش 36 کتابخانه دیجیتالی است. یافته ها: پروتکل او.ای.آی. – پی.ام.اچ. با 80% استفاده، پرکاربردترین و او.ای.آی. – او.آر.ای. با 18% کمترین استفاده را داشت. کتابخانه های دانشگاهی، آموزشگاهی، و تخصصی بیشتر از پروتکل او.ای.آی. – پی.ام.اچ. استفاده می کنند. پروتکل Z39.50در کتابخانه های ملی و عمومی به کار رفته است. از اس.آر.یو./دبلیو. در کتابخانه های عمومی بیشتر استفاده می شود. بیشترین و کمترین استفاده از پروتکل ها به ترتیب در کتابخانه های تخصصی و آموزشگاهی است. نتیجه گیری: تنها استفاده از پروتکلZ39.50 تحت تأثیر فعالیت کتابخانه های دیجیتالی است. وجود منابع آرشیوی و اشیای فرهنگی- موزه ای باعث شده است کتابخانه ها بیشتر از پروتکل او.ای.آی.–پی.ام.اچ. اطلاعات استفاده کنند. استفاده از پروتکل Z39.50 و اس.آر.یو./دبلیو. تحت تأثیر استفاده از مدل جستجوی هم زمان و استفاده از او.ای.آی. – پی.ام.اچ. تحت تأثیر استفاده از مدل برداشت اطلاعات است.

هدف : پژوهش حاضر به شناسایی و اولویت بندی دیدگاه های صاحبنظران در حوزه شاخص های مؤثر بر توسعه کتابخانه های دیجیتالی ایران پرداخته است. روش/رویکرد پژوهش : پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و به شیوه پیمایشی- توصیفی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل 15 صاحبنظر ایرانی حوزه کتابخانه دیجیتالی است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود که برای تجزیه و تحلیل آن از انواع فنون آماری فراوانی، درصد و مقیاس لیکرت بهره گرفته شده است. برای آزمون فرضیه پژوهش نیز از آماره آزمون مربع کا استفاده شد. یافته ها : شاخص های توسعه کتابخانه های دیجیتالی ایران در 4 حوزه اصلی (نیروی انسانی با 15 مؤلفه؛ مجموعه سازی با 12مؤلفه؛ خدمات با 18 مؤلفه، فناوری با 19 مؤلفه) مورد نظرسنجی جامعه پژوهش قرار گرفت. تمامی 64 مؤلفه به عنوان شاخص توسعه کتابخانه های دیجیتالی ایران معرفی شد. نتیجه گیری: پر اهمیت ترین شاخص توسعه استفاده از متخصص علم اطلاعات آشنا با کتابخانه های دیجیتالی با کسب بالاترین رتبه (4.87 از 5 در طیف لیکرت) است و پایین ترین رتبه (3.67 از 5 در طیف لیکرت) به شاخص استفاده از حقوقدان (در زمینه حقوق حق مؤلف، بستن قراردادهای کتابخانه دیجیتالی) تعلق گرفت.

هدف پژوهش حاضر شناسایی و تعیین استانداردهای مورد استفاده در کتابخانه های دیجیتالی ایران است. روش پژوهش پیمایشی- تحلیلی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود. در پرسشنامه طراحی شده استانداردهای مربوط به سه بخش ذخیره سازی، سازماندهی و جستجو/ بازیابی اطلاعات که با مرور متون و منابع مرتبط و با اعمال نظر 5 نفر از متخصصان استخراج شده بودند، در اختیار جامعه پژوهش قرار گرفت و از آنان خواسته شد درباره استفاده از هر یک از استانداردها در کتابخانه دیجیتالی خود گزارش دهند. نتایج پژوهش نشان داد رایج ترین فرمت فایل های پشتیبانی شده در قالب متنی؛ پی. دی. اف. با 95%، تصویری؛ JPEG با 7/63%، صوتی؛ MP3 با 7/63% ، ویدئویی؛ AVI با 5/45% میزان استفاده است. در حوزه سازماندهی رایج ترین استانداردهای فراداده توصیفی مارک با 3/77 % و دابلین کور با 1/59 % میزان استفاده بودند ، استاندارد فراداده ساختاری متس با 7/22% میزان استفاده در جایگاه بعدی جای گرفت . در این میان استاندارد فراداده مدیریتی پرمیس با 1/9% میزان استفاده پایین ترین میزان کاربرد را داشت. در بخش استانداردهای جستجو/ بازیابی اطلاعات در سطح کتابشناختی زد 50/39 با 3/77 % میزان استفاده، پرکاربردترین شناخته شد و در سطح تمام متن او.ای.آی. با 7/22% و OAI-PMH با 1/9% میزان استفاده، پایین ترین میزان کاربرد را داشتند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که 95% کتابخانه های دیجیتالی ایران از نرم افزار تولید داخل استفاده می کنند و پشتیبانی نرم افزار از هر استاندارد نقش موثری در استفاده از آن توسط کتابخانه دارد. نتیجه آزمون مربع کا نیز نشان داد کتابخانه های دانشگاهی بیشتر از سایر انواع کتابخانه ها از استانداردها استفاده می کنند.

هدف: شناسایی وضعیت کتابخانه های دیجیتالی ایران براساس مؤلفه های فدراسیون کتابخانه دیجیتالی پس از گذشت یک دهه. روش شناسی:پیمایش حاضر با رویکرد توصیفی انجام گرفت. جامعه آماری شامل 15 کتابخانه دیجیتالی منتخب در ایران بود. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه پژوهشگرساخته با ضریب پایایی 9/0 استفاده شد. پرسشنامه در 4 محور اصلی برگرفته از فدراسیون کتابخانه های دیجیتالی شامل نیروی انسانی، مجموعه، خدمات، و فناوری بود که مورد تأیید 7 متخصص حوزه کتابخانه دیجیتالی قرار گرفت. یافته ها:مشخص شد که در زمینه شاخص هایی همچون نشر الکترونیک و حق مؤلف مشکلاتی وجود دارد. کارشناسان نرم افزار، سخت افزار و شبکه، پشتیبانان فنی سایت و متخصص تبدیل منابع با کسب بالاترین رتبه (13/4 از 5 در طیف لیکرت)، پراهمیت ترین کارکنان کتابخانه های دیجیتالی ایران محسوب می شوند. هرچند مواردی مانند خدمات مرجع از راه دور با کسب پایین ترین رتبه (3 از 5) و آموزش دوره ای کارکنان و استفاده از برنامه نویس آشنا به نرم افزارهای کد منبع باز با کسب رتبه 27/3 از 5 و استفاده از حقوقدان در زمینه حق مؤلف با رتبه 6/2 از 5 چندان مورد توجه قرار نگرفته بود. نتیجه گیری:از دیدگاه مدیران، وضعیت کتابخانه های دیجیتالی ایران در محورهای مورد مطالعه مطلوب ارزیابی شده است؛ هرچند در این میان، به کارگیری کارشناسان فنی، برگزاری آموزش های حین خدمت، و توجه به مجموعه سازی دیجیتالی در بهبود وضعیت کتابخانه های دیجیتالی ایران بیش از سایر مؤلفه ها مؤثر تشخیص داده شد.

برای هر پدیدآورنده اثری، دو گونه حقّ در نظر گرفته می شود: 1) حقّ مادی؛ 2) حقّ معنوی. حقّ مادی این است که مُزد زحمات پدیدآورنده از آن خود او باشد و شخص دیگری از آن سوءاستفاده نکند. حقّ معنوی که گاه حقّ اخلاقی نیز به آن اطلاق می شود، با عنوان "مالکیّت معنوی" شناخته می شود و از مقدس ترین انواع مالکیّت ها است که محدود به زمان و انتقال پذیر نیست. با پیشرفت علم و تکنولوژی و به ویژه اینترنت، تحولاتی در صنعت نشر اطلاعات رخ داده است که این تغییرات باعث ناکارآمدی قوانین مربوط به این عرصه شد. با توجه به اینکه از الزامات اصول اخلاق حرفه ای کتابداری، احترام به حقّ مؤلف و مالکیّت معنوی و تلاش در راستای رعایت آن در هر شرایطی، احترام به حقوق مراجعان در مورد محرمانه بودن اطلاعات مربوط به آنها، حفاظت از مجموعه و فراهم کردن امکان دسترسی همه کاربران به اطلاعات مورد نیازشان است. این مقاله به سبب نبود قوانین لازم درباره مالکیّت معنوی در فضای دیجیتال، با استفاده از روش سندی (کتابخانه ای)، منابع مرتبط را واکاوی و به یافته های آن ها استناد کرده است تا با ارائه رویکردی اخلاقانه درباره مسئله مالکیّت معنوی، به تبیین تعهدات اخلاقی کتابخانه های دیجیتالی در سه مبحث کلی تعهدات اخلاقی درخصوص صاحبان آثار، تعهدات اخلاقی درخصوص کاربران و تعهدات اخلاقی درخصوص مجموعه کتابخانه دیجیتالی بپردازد.

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه سیستم کتابخانه دیجیتالی کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران از دیدگاه مدیران این کتابخانه ها انجام شد. روش: پژوهش از نوع کاربردی بوده و به شیوه پیمایشی – تحلیلی صورت گرفته است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته بود که بر مبنای تعریف فدراسیون جهانی کتابخانه دیجیتالی (شامل چهار محور اساسی نیروی انسانی، مجموعه، خدمات و فناوری) و با مرور متون و منابع مرتبط و با اعمال نظر متخصصان حوزه تهیه شد. جامعه آماری پژوهش مدیران کتابخانه های مرکزی دانشگاه های دولتی شهر تهران بودند. یافته ها: از سوی جامعه آماری 43 عامل مطرح شده در این پژوهش، همگی مؤثر قلمداد شدند. مؤثرترین عاملی که برای توسعه کتابخانه های دیجیتالی ایران مدنظر قرار گرفت، عامل آموزش نیروهای داخلی در کنار برون سپاری برخی از فعالیت ها به متخصصان حوزه کتابخانه دیجیتالی بود و مهم ترین راهکار برای ارتقای خدمات، آگاهی و الگوبرداری از تجربیات برتر داخلی و بین المللی (با کسب بالاترین رتبه لیکرت83/4 از 5 در طیف لیکرت) است و تعیین سطوح دسترسی به اطلاعات کتابخانه دیجیتالی (با کسب پایین ترین رتبه لیکرت 33/3 از 5 در طیف لیکرت) کم اهمیت ترین عامل بود. تفاوت معناداری بین دیدگاه مدیران مورد مطالعه، نسبت به راهکارهای مؤثر بر توسعه خدمات و فناوری سیستم کتابخانه دیجیتالی وجود دارد. اصالت / ارزش: پژوهش حاضر جزو اولین پژوهش هایی است که به شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه سیستم کتابخانه دیجیتالی می پردازد. شناسایی این عوامل شاید نقش بسیار مهمی در پیشرفت و بهبود امور کتابخانه های دیجیتالی ایفا کند.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تولیدات علمی در حوزه «اخلاق کاربردی» در سطح جهان بر اساس شاخص های علم سنجی در پایگاه استنادی آی.اس.آی که معتبرترین پایگاه اطلاعاتی بین المللی در حوزه پژوهش های علم سنجی است، می باشد. روش پژوهش پیمایشی- مقطعی و از نوع کاربردی است. کلیه تولیدات علمی نمایه شده پژوهشگران در این پایگاه استنادی (1763 مدرک)، جامعه پژوهش را تشکیل داده است. برای گردآوری اطلاعات، از جست وجوی پیشرفته این پایگاه استفاده شد. برای تحلیل داده ها از نرم افزارهای تحلیل گر این پایگاه و آمار توصیفی استفاده شده است و تمامی پیشینه ها در حیطه های موضوع، زبان، کشور، نویسنده، سال انتشار، نوع مدرک، مجله و مؤسسه و دانشگاه های برتر این حوزه در سطح جهانی شناسایی و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان داد در مجموع 61 کشور در نگارش مدارک حوزه اخلاق کاربردی در سطح جهانی نقش داشته اند که از این میان کشورهای امریکا، انگلستان، کانادا در رتبه های اول تا سوم و ایران در مرتبه 42 قرار داشتند. همچنین، مشخص شد بیش از90 درصد از مدارک موجود به زبان انگلیسی است که نشان از سوء گیری این پایگاه نسبت به زبان انگلیسی داشت.

هدف : پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی متون مربوط، استانداردهای کتابخانه دیجیتالی را شناسایی و آنها را بر حسب نقشی که ایفا می کنند، دسته بندی کند تا معماری استانداردها مبتنی بر مدل اُ.اس.آی در کتابخانه دیجیتالی تبیین گردد. روش/ رویکرد پژوهش : روش پژوهش از نوع کتابخانه ای و مرور متون است.پس از انجام کاوش در وب و پایگاه های اطلاعاتی مهم، نزدیک به 300 منبع پژوهشی و مروری مرتبط با زمینه پژوهش شناسایی گردید که پس از بررسی، 107 منبع تفکیک شد. یافته ها : استانداردها بر حسب نقشی که در کتابخانه دیجیتالی ایفا می کنند، در پنج مقوله عمده (استانداردهای نگهداری اسناد دیجیتال، استانداردهای توصیف و دسترسی به منبع، استانداردهای ابرداده ای، استانداردهای مبادله اطلاعات، استانداردهای زبان های نشانه گذاری) دسته بندی شدند. در نهایت، لایه جایگیری هر استاندارد بر حسب حوزه عملکردی، مبتنی بر مدلهفت لایه ای اُ.اس.آی شناسایی و در نهایت معماری استانداردها در کتابخانه های دیجیتالی مبتنی بر این مدل ارائه شد. نتیجه گیری : تحقیقات در حوزه استانداردهای کتابخانه دیجیتالی، به صورت پراکنده و موردی است. از این رو، توصیفی فنی که بتواند در یک شاکله کلی، عملکرد انواع استاندارد، ارتباط بین آنها و اصول و قواعد حاکم بین آنها را نشان دهد، به منظور ارتقای سطح آگاهی، در این زمینه توصیه می شود.