روح الله یعقوبی

پژوهش حاضر با هدف تبیین چگونگی برجسته سازی و حاشیه رانی کنش ها و واکنش ها در بازنمایی ایدئولوژیک متن، به دنبال یافتن پاسخی به این پرسش است که یک گفتمان سیاسی، چگونه از فرایند اسم سازی برای توصیف وقایع و رخدادها بهره می برد و این کاربرد در خدمت چه اهدافی است. بدین منظور متون سخنرانی رؤسای جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا پس از امضای توافق هسته ای برجام در سال 2015 از نگاه گفتمان شناسی انتقادی انتخاب شده است. در بخش اول تحلیل داده ها تعداد 508 بند شناسایی و تحلیل شده است، که شامل متن کامل سخنرانی طرفین مذاکره است. در بخش دوم تحلیل ها، کاربرد استعاره دستوری اسم سازی در پوشش اخبار تحولات پیرامون توافق هسته ای، در بازه زمانی پس از خروج آمریکا از توافق لغایت گام پنجم ایران در کاهش تعهدات برجامی، در دو رسانه داخلی و دو رسانه خارجی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است نقش اسم سازی در بازنمایی های متفاوت از رویدادی واحد در رسانه های گفتمان های رقیب، نمایان شود. داده های این بخش نیز شامل 8 عنوان خبری از رسانه های چهارگانه فوق در پنج مقطع زمانی خاص است، که در آن ها تحولی عمده پیرامون توافق برجام صورت گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد هم در تنظیم متن سخنرانی دو رئیس جمهور و هم در پوشش تحولات سیاسی پیرامون توافق هسته ای توسط رسانه ها، استعاره های دستوری اسم سازی بیش از آنکه به دنبال حذف کنش گر از کانون توجه مخاطب باشد، به دنبال برجسته سازی خود کنش است و گفتمان های رقیب با این برجسته سازی ها به دنبال القای معنای موردنظر خود به مخاطب هستند.

پژوهش حاضر به توصیف و تحلیل استعاره های دستوری بینافردی وجه نمایی (وجهیت) در بخش مهارت شنیداری کتاب های معیار آزمون بین المللی تافل می پردازد. روش پژوهش توصیفی با رویکرد تحلیل محتوای کیفی است و داده ها به روش اَسنادی گردآوری شد. بدین منظور، سه کتاب شامل راهنمای رسمی آزمون تافل اینترنتی و جلدهای اول و دوم کتاب آزمون های رسمی تافل که در مجموع دارای چهارده آزمون معتبر هستند، در نظر گرفته شدند. بخش شنیداری هر آزمون از شش متن شامل مکالمه و سخنرانی تشکیل شده است. ابتدا، بندهای هر متن به صورت جداگانه بررسی شدند. سپس، استعاره های وجه نمایی شناسایی شده و از نظر نوع و فراوانی مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفتند. در تمامی بخش های شنیداری سه کتاب، تعداد 31 متن مکالمه و 53 متن سخنرانی بررسی و تحلیل شدند. در نهایت، تعداد 264 استعاره دستوری وجه نمایی شناسایی گردید. نتایج نشان داد استعاره دستوری وجه نمایی، در متن های سخنرانیِ بخش شنیداری فراوانی بیشتری نسبت به متن های مکالمه دارند. علاوه بر این، فراوانی استعاره های دستوریِ وجه نماییِ تصریحیِ شخصی نسبت به استعاره های تصریحیِ غیرشخصی بیشتر است. بنابراین، وجود انواع استعاره دستوری وجه نمایی در متن کتاب های معیار آزمون تافل تأیید شد. توجه به این مفهوم و آموزش آن به زبان آموزان می تواند به آنها در درک و تولید بهتر متن های علمی کمک نماید.

پژوهش حاضر با رویکرد دستور نقشگرای نظام مند، به توصیف و تحلیل استعاره های دستوری بینافردی وجه در کتابهای معیار آموزش زبان تافل می پردازد؛ و در پی پاسخ به این پرسش است که آزمون تافل، تا چه میزان توانسته از انواع استعاره دستوری وجه، به عنوان یکی از مفاهیم مطرح در زبانشناسی نقشگرای نظام مند که رویکردی ارتباط محور است و یک ویژگی مهم زبان علم را کاربرد استعاره دستوری می داند، استفاده نماید. رویکرد پژوهش حاضر تحلیل محتوای کیفی، و روش گردآوری داده ها کتابخانه ای است. در این راستا سه کتاب آموزش زبان تافل که در مجموع شامل چهارده آزمون است، انتخاب شدند. بخش شنیداری هر آزمون دارای شش متن جدا در قالب مکالمه و سخنرانی است. ابتدا تک تک بندهای 84 متن به طور مجزا مشخص و بررسی شدند. سپس استعاره های دستوری در هر متن شناسایی و به لحاظ نوع و بسامد مقایسه شدند. یافته های حاصل از تحلیل داده ها نشان داد: 1- بسامد استعاره های وجه در متنهای مکالمه بیشتر از متنهای سخنرانی بخش شنیداری آزمون تافل است 2- از نظر نوع استعاره دستوری وجه، نتایج نشان داد انواع استعاره وجه در متن شنیداری استفاده شده و به ترتیب استفاده از وجه خبری و پرسشی، به جای وجه امری بیشترین فراوانی نسبت به سایر انواع استعاره های وجه را دارد. میتوان گفت حفظ وجهه و رعایت ادب باعث میشود افراد از وجه امری پرهیز نمایند. آگاهی از انواع استعاره دستوری وجه و آموزش صریح آن در فرایند زبان آموزی، به افراد در بالا بردن توانش استعاری آنها و در نتیجه درک و تولید بهتر متون علمی کمک می کند.

پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل استعاره های گذرایی در بخش شنیداری کتاب های آموزش زبان تافل می پردازد. در این راستا سه کتاب رسمی آموزش تافل (مجموعاً چهارده آزمون، هرکدام شامل شش متن مکالمه و سخنرانی) با رویکرد توصیفی و تحلیل محتوا بررسی شد. ابتدا بندهای این 84 متن استخراج و سپس استعاره های گذرایی در آنها شناسایی و به لحاظ نوع و بسامد مقایسه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد: 1) استعاره گذرایی در متن های سخنرانی (با 68% فراوانی) بسامد بالاتری از متن های مکالمه دارد؛ 2) دو فرایند مادی (با فراوانی 38%) و رابطه ای (با فراوانی 28%) به ترتیب دارای بیشترین بسامد نسبت به سایر فرایندها در معنای استعاری هستند. نتایج آزمون من-ویتنی نشان داد تعداد استعاره گذرایی در بخش سخنرانی از بخش مکالمه به طور معنادار فراوانی بیشتری دارد. لذا استفاده بیشتر از متن سخنرانی در بخش شنیداری تافل آن را در سنجش توانش ارتباطی و استعاری داوطلبان کارآمدتر می نماید.

در پژوهش حاضر، میزان رعایت اصل توالی رسایی و قانون مجاورت هجا در واژه های سه هجایی بررسی شده است. بدین منظور، لغات دو فرهنگ لغت مهشید مشیری و نیز دوره دوجلدی معین بررسی شد و در بین حدود صد هزار واژه بررسی شده، فقط 269 واژه سه هجایی با هجای آغازین cvcc پیدا شد. سپس توالی واکه ها و توالی همخوان ها، استخراج و با استفاده از مقیاس رسایی گوسکوآ (2004)، رعایت اصل توالی رسایی و قانون مجاورت هجا بررسی شد. نتایج حاصل از بررسی ساخت های هجایی (c)vcc.cv(c)(c).cv(c)(c) نشان می دهند واکه های  a/و eو/o   نسبت به  ɑ/ و i و/u  تمایل بیشتری دارند تا در جایگاه هسته هجای اول ظاهر شوند. در بین واکه های کوتاه نیز واکه /a/ اولویت دارد. به عبارتی، واکه های رساتر بسامد بیشتری دارند. همچنین، کاهش میزان رسایی در خوشه همخوانی هجای اول با فراوانی 212 مورد (معادل 78 درصد داده ها)، شاهدی بر رعایت اصل توالی رسایی در این توالی درون هجایی است. در بررسی قانون مجاورت هجا نیز مشخص شد در مرز هجای اول و دوم تمایل به نقض این قانون وجود دارد؛ به طوری که در 133 مورد، افزایش میزان رسایی وجود دارد.

در پژوهش حاضر از دو الگوی زبان شناختی برای تحلیل آیاتی که به عمل شکرگزاری اشاره کرده اند، استفاده شد. ابتدا الگوی ارتباطی یاکوبسن (1960)، برای رابطه بین خالق هستی و مخلوق به کارگرفته شد. در این الگو به طور معمول پیام رسانی بین فرستنده و گیرنده پیام در ارتیاط بین انسان ها تحلیل می شود. همچنین، انواع شکرگزاری در آیات قرآن کریم با استفاده از الگوی رده بندی کولماس (1981) بررسی شد. داده ها با استفاده از نرم افزارها و تارنماهای مربوط، از قرآن کریم و ترجمه آن استخراج گردید. در این پژوهش فقط آیاتی که در آنها حمد و شکر در قالب انجام عمل شکرگزاری به کار رفته اند مدنظر بوده است. از نظر فراوانی مشخص شد که دو واژه حمد و شکر به ترتیب 68 و 75 بار در قرآن کریم ذکر شده است، که از این میان فقط در آیات 30 و 158 سوره بقره، آیه 3 سوره اسراء و آیه 13 سوره رعد به عمل حمد و شکرگزاری اشاره شده است، که به بیان دیگر رابطه ای بین دو طرف شاکر و مشکور فرض شده است. در این 4 آیه، فرشتگان، خداوند متعال، حضرت نوح (ع)، و رعد، در مقام فرستنده پیام یا شکرگزار ظاهر شده اند. همچنین مشاهده شد که این چهار نوع شکرگزاری با توجه به رده بندی کولماس، در طبقه اول و سوم انواع شکرگزاری قرار گرفته اند.