ناصر رضایی

        طرح های توسعه شهری در ادامه سیر تکاملی خود با هدف خدمت به بشر و با الگو پذیری از مؤلفه های توسعه پایدار به سمت هر چه کاراتر شدن پیش می رود. در این بین یکی از اهداف مهم این طرح ها تأمین خدمات اساسی و زیرساخت ها برای توسعه همه جانبه سکونتگاه های انسانی است. در این راستا هدف اصلی این پژوهش تبیین عوامل مؤثر بر تغییر کاربری های خدماتی در شهر شیراز و شناسایی دلایل آن می باشد. پژوهش حاضر نوعی تحقیق تحلیلی است که ابتدا با بهره گیری از منابع اسنادی- کتابخانه ای، مفاهیم مرتبط با تغییر کاربری اراضی مورد بررسی قرار داده و سپس میزان شدت نحوه اثرگذاری عوامل چهارگانه (کالبدی، فعالیتی، اقتصادی، دسترسی) بر تغییر کاربری زمین و سپس میزان مطلوبیت این اثرگذاری مورد بررسی قرار می گیرد. برای این منظور ابتدا برای تعیین شدت اثرگذاری عوامل چهارگانه بر تغییر کاربری زمین از فن تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم استفاده گردیده است، تا بدین طریق چارچوبی تبیینگر برای اثرات نحوه اثرگذاری عوامل چهارگانه بر تغییر کاربری زمین حاصل آید و در نهایت با استفاده از مدل معادلات ساختاری (SEM) ، میزان و جهت عوامل مؤثر بر تحقق پذیری کاربری های خدماتی را در شهر شیراز تبیین گردیده است. در مجموع برای نیل به این اهداف ابتدا 50 متغیر تأثیر گذار بر روی 600 قطعه در شهر شیراز به صورت میدانی برداشت و با استفاده از نقشه های GIS و نرم افزارهای Amos و SPSS مورد تحلیل قرار می گیرد. نتایج تحقیق نشان می دهد که در مجموع عوامل چهارگانه منتخب تأثیر بسزایی بر میزان تغییرکاربری دارند (با توجه به اینکه وزن استاندارد شده رگرسیونی برای «میزان تأثیر عامل دسترسی بر تغییر کاربری زمین»، «میزان تأثیر عامل اقتصادی در تغییر کاربری زمین»، «میزان تاثیر عامل فعالیتی در تغییر کاربری زمین» و «میزان تأثیر عامل کالبدی در تغییر کاربری زمین» به ترتیب برابر با 0.91، 0.78 ، 0.65 و 0.56 می باشد).

فراهم کردن بستر و زمینه ای که افراد در یک جامعه بتوانند فعالیت ها و توانایی های خود را محقق سازند، نقش مهمی را در پیشرفت و رشدان جامعه دارا می باشد. در این میان برخی سالمندان فاقد توانایی جسمی و روحی برای حضور در فضاهای شهری و انجام فعالیت های مختلف هستند. محیط های شهری با توجه به شرایط موجود دران مکان هایی که زمینه ساز مشکلات بسیاری برای سالمندان می باشد وجود دارد. سالمندان خصوصیات و نیازهای متفاوتی نسبت به دیگر گروه های سنی جامعه دارا هستند که کمتر به این نیازها در فضاهای شهری توجه شده است. فرم و هندسه شهری عاملی تأثیرگذار بر حضور بر فضاهای شهری می باشد هم چنین برای رفع نیازهای سالمندان در فضاهای شهری باید به فرم و هندسه شهری فضاهای شهری توجه شود هم چنین تاکنون مطالعه ای دران زمینه انجام نشده است. باتوجه به موارد گفته شده میتوان گفت بحث تمایز این پژوهش با دیگر پژوهش های انجام شده عدم تکراری بودن پژوهش و توجه به قشر سالمند و ترکیبی کار کردن در تمام مباحث این پژوهش می باشد. این پژوهش باهدف کلی بررسی مطالعات انجام شده در زمینه های فرم وهندسه فضاهای شهری و حضورپذیری سالمندان به بررسی مطالعات گذشته میپردازد و اهداف ونتایج وروش انجام کار این مطالعات را بررسی می کنددرادامه کار میتوان نتایج این بررسی رامشاهده کرد.

امنیت یکی از از اساسی ترین عناصر استمرار حاکمیت است. در طول زمان حیات هر حکومت، پدیده هایی به صورت سازمان یافته، گاه در سطحی محدود و گاه در سطحی گسترده حاکمیت دولت ها را در فضای جغرافیایی به چالش می کشند؛ این پدیده ها متفاوت از چالشگران سنتی که از آن ها با عنوان های ناحیه گرایی و یا واگرایی یاد می شد و عمدتاً حواشی کشور را شامل می شدند، در هر جای قلمرو دولت به اشکال عمودی یا افقی قابل تشخیص هستند که از آن بعنوان "حفره های دولت" یاد می شود. سرزمین ایران گرچه در طول تاریخ از واگرایی های منطقه ای رنج می برده اما همواره با مسائل و پدیده های جزیی در داخل کشور نیز روبرو بوده که به لحاظ محدود بودن آن پدیده ها دولت قادر به حذف آن ها بوده است. اما در سال های اخیر تعداد وقوع پدیده های سازمان یافته یا همان حفره های دولت به شدت رو به افزایش است و بیش از مسائل واگرایی هایی منقطه ای نگرانی دولت را به همراه دارد. این پژوهش در پی آن است ضمن شناسایی انواع حفره های دولت، متغیرهای قابل تعریف حفره های دولت در ایران یعنی آن دسته از پدیده های اجتماعی فرهنگی، اقتصادی و سیاسی که حاکمیت را دچار چالش می کنند با روش های کمی و تحلیل محتوی مورد شناسایی قرار داده و سنجش کند که حفره های دولت در کشور از چه عمق و وسعتی برخوردار بوده و پراکندگی این حفره ها در سطح استان ها چگونه است.

این مطالعه، با هدف تبیین نقش بازنمایی مکان در شکل گیری تصویر ذهنی گردشگران از اقامتگاه های سنتی انجام شد. بازنمایی معماری اقامتگاه های سنتی در فضای مجازی به عنوان یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی موثر در شکل گیری تصویر مقصد گردشگران از اهمیت بسزایی برخوردار است. امروزه اقامتگاه های سنتی به عنوان یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری شهرهای تاریخی، مورد توجه گردشگران است. این گردشگران به طور وسیعی از اطلاعات بصری و کلامی مندرج در رسانه های برخط برای شناسایی و انتخاب مقاصد خود بهره می برند. با بهره گیری از رویکردی کیفی، داده های تحقیق از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 32 نفر از گردشگران داخلی و خارجی، راهنمایان مجرب گردشگری و کارشناسان تولید محتوا و مدیران اقامتگاه های سنتی و نیز مشاهدات میدانی، گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و ارائه نظریه نهایی از روش نظریه داده بنیاد ابداعی کوربین و استراوس استفاده شد. بر مبنای این شیوه، از طریق کدگذاری باز، محوری و گزینشی، یافته های تحقیق، ترسیم و در قالب یک مدل پارادایمی متشکل از سه بعد شرایط، راهبردها و پیامدها، ارائه گردید. یافته های به دست آمده شامل 9 مقوله فرعی، متشکل از فضای مجازی، بازنمایی مکان محور، گردشگری فرهنگی، بستر جغرافیایی مقصد، عوامل مدیریتی،گردشگر، ارزیابی باواسطه مکان، تعامل و تبادل برخط و ارتقا تصویرذهنی است. مقوله اصلی این تحقیق، تجربه باواسطه مکان است که مقولات فرعی را در بر می گیرد. ارائه مدل مفهومی برای توضیح روابط میان مقولات نشان می دهد که مقوله بازنمایی مکان محور، به عنوان مهمترین علت ایجاد تجربه باواسطه مکان، امکان توسعه ادراکات از محیط را فراهم می آورد که در سه دسته بازنمایی معمارانه، بازنمایی وجوه معنایی و بازنمایی فعالیت ها و رویدادها طبقه بندی می شود. نقش بازنمایی معماری با تبیین چگونگی شکل گیری تصویر ذهنی گردشگران از اقامتگاه های سنتی در فضای مجازی، انجام شد. نتایج این مطالعه می تواند به معماران در فهم ادراکات و شناخت گردشگران از اقامتگاه های سنتی در فضای مجازی و همچنین چگونگی بازنمایی بناهای تاریخی در رسانه کمک کند.

منطقه اشتهارد همانند سایر مناطق کشور علیرغم داشتن قابلیت ها و توانمندی های فراوان درزمینه ژئوتوریستم و جاذبه های طبیعی کم نظیر و متنوع، همچنان برای گردشگران ناآشناست و مشکلات و موانع متعددی در جذب گردشگران علاقه مند به ژئوتوریسم و طبیعت گردی دارد. این پژوهش شناسایی توانمندی ها و تنگناهای ژئوتوریسم منطقه اشتهارد را با رویکردی راهبردی مدنظر دارد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی – توسعه ای و از لحاظ روش انجام توصیفی – تحلیلی است و با اتکاء بر یافته های کتابخانه ای و میدانی به بررسی موضوع پرداخته شده است. ابزار جمع آوری داده ها شامل بررسی های میدانی، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه و جداول بوده و با توجه به اطلاعات به دست آمده به بررسی جاذبه ها، امکانات و خدمات و وضعیت کلی ژئوتوریسم در منطقه موردمطالعه پرداخته شده است. در مراحل بعد برای تجزیه وتحلیل اطلاعات و تعیین ظرفیت ها، استراتژی ها و راهبردهای توسعه ژئوتوریسم از روش تحلیلSWOT و مدل پرالونگ استفاده گردید و در نهایت به ارائه راهبردها و استراتژی های مرتبط با توسعه ژئوتوریسم منطقه پرداخته شد. نتایج یافته ها نشان داد که منطقه موردمطالعه با 10 نقطه قوت و ضریب نهایی 51/3 و 8 فرصت و ضریب نهایی 39/3 در برابر 8 نقطه ضعف و ضریب نهایی 65/1 و 8 تهدید با ضریب نهایی 65/1 توانمندی های بسیار زیادی برای توسعه ژئوتوریسم دارد؛ ولی ضعف ها و تهدیدهای موجود مانع از بالفعل شدن این توانمندی ها گردیده است؛ بنابراین می توان گفت استراتژی نهایی توسعه ژئوتوریسم منطقه اشتهارد یک استراتژی تهاجمی و مبتنی بر تقویت نقاط قوت و استفاده از فرصت های موجود در جهت غلبه بر ضعف ها و تهدیدات پیشرو درزمینه توسعه گردشگری منطقه می باشد. همچنین تحلیل ظرفیت های ژئوتوریستی بر اساس مدل پرالونگ نشان می دهد که کوهه ای رنگین کمانی به دلیل بالابودن ارزش زیبایی ظاهری و علمی دارای بیشترین میزان قابلیت و توانمندی بوده و به ترتیب امتیاز 1 و 82.5/. را به خود اختصاص داده و رود شور نیز کمترین میزان توانمندی در میان لندفرمها را دارند. در ارزیابی عیار گردشگری نیز کوهه ای رنگین کمانی با کسب امتیاز 74.3 و خانه های صخره ای دستکند با امتیاز 70.4 حائز رتبه اول و دوم شدند و ازنظر عیار بهره وری هم خانه های صخره ای دستکند اشتهارد با امتیاز 1.5 و کوهه ای رنگین کمانی با امتیاز 74.9 وضعیت مطلوب تری نسبت به بقیه نقاط دارد نتایج این بررسی نشان می دهد که جاذبه های ژئومورفولوریکی منطقه اشتهارد از توانایی بالایی برای تحلیل ظرفیت های گردشگری برخوردار است.

هدف از این بحث تعیین چگونگى پراکنش آسیب هاى اجتماعى، به عنوان یکى از تعریف کننده هاى میزان احساس امنیت و در نتیجه موثر بر میزان مشارکت مردم و تحقق برنامه هاى توانمندسازى، در محله ى خاک سفید تهران است که از محله هاى با سابقه اسکان غیررسمى محسوب مى گردد. روش تحقیق توصیفى- تحلیلى از نوع موردى (محله خاک سفید) است و جمع آورىداده ها، به روش کتابخانه اى و میدانى با استفاده از پرسش نامه بوده است. تحلیل ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایى انجام شده است. نتایج نشان مى دهد کمترین میزان امنیت به دلیل تعدد آسیب هاى اجتماعى در expert choice و نرم افزار محله خاک سفید، در قسمت میدان نواب صفوى قابل مشاهده است و وجود چنین آسیب هایى در این میدان، بر روى محدوده هاى اطراف آن نیز تأثیر بسیار منفى گذارده است، به طورى که این مناطق نیز به نواحى نا امنى از منظر آسیب هاى اجتماعى تبدیل گردیده اند و به کارگیرى برنامه اى جهت بهبود بخشى وضعیت امنیت در این نقاط را ضرورى نموده است.

در این پژوهش رابطه ی میان سطح نوآوری شرکت های بخش دفاعی و بهره وری اقتصادی آن ها بررسی می شود. برای این منظور از بین شرکت های فعال در بخش دفاعی تعداد 22 شرکت انتخاب شده و از اطلاعات سال های 94 و 95 آن ها استفاده گردید. سطح نوآوری هر شرکت بر اساس معیارهای کلیدی رهبری و استراتژی نوآوری، مدیریت منابع نوآوری، سطح هوشیاری در شناسایی ایده های نوآورانه، مدیریت تحقیق و توسعه نوآوری، مدیریت شبکه نوآوری و فرآیند یادگیری، تجاری سازی و بهره برداری از نوآوری و نتایج مالی، منابع انسانی و اجتماعی حاصل از نوآوری ارزیابی شد. در این راستا از فهرست 112 موردی ارزیابی سطح نوآوری طراحی شده توسط انجمن مدیریت فناوری ایران استفاده گردید. بهره وری اقتصادی نسبت ستانده به نهاده می باشد. ستانده ارزش افزوده اقتصادی بوده و نهاده هزینه کل عوامل تولید است. جهت بررسی فرضیهی پژوهش از تحلیل همبستگی استفاده شد. نتایج حاکی از وجود رابطهی مثبت و معنادار میان سطح نوآوری و بهرهوری اقتصادی در بخش دفاعی بوده و مشخص گردید که شرکتهای بخش دفاعی میتوانند به طور همزمان روی بهره وری اقتصادی و نوآوری تمرکز نموده و از مزایای هر یک بهرهمند شوند.

گردشگری ادبی یکی از انواع گردشگری فرهنگی است که هدف اصلی آن آشنایی با اماکن مربوط به زندگی نویسندگان، شاعران، هنرمندان و آثار آن ها است. ایران نیز با داشتن شعرا و نویسندگان بنام، شرایط مناسبی برای توسعه گردشگری ادبی دارد. در این میان، شهر تهران به دلیل موقعیت سیاسی و وجود مراکز فرهنگی هنری همواره موردتوجه شعرا و نویسندگان کشورمان بوده است؛ بنابراین، توانمندی شایانی برای ایجاد گردشگری ادبی دارد. تحلیل ظرفیت های گردشگری ادبی در سه سطح انجام می شود: فردی، سازمانی و محیطی. هدف از انجام این تحقیق، شناخت و تحلیل «ظرفیت های محیطی» در توسعه گردشگری ادبی شهر تهران است. روش تحقیق در انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی باهدف کاربردی است. به منظور جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری مطالعات پیمایشی شامل دو گروه گردشگران ادبی و جامعه محلی بوده است. یافته های پژوهش نشان داد «انواع گردشگری ادبی» مؤثرترین متغیر ظرفیت محیطی در توسعه گردشگری ادبی در شهر تهران است و پس ازآن «زیرساخت ها» در درجه دوم اولویت قرار دارد. «مکان های ادبی» هم در رده سوم هستند و نسبت به دو مورد مذکور اهمیت کمتری دارد. نتایج تحقیق نشان می دهد شهر تهران ظرفیت محیطی مناسبی برای ایجاد و توسعه گردشگری ادبی دارد و این ظرفیت می تواند زمینه های برای توسعه گردشگری شهر تهران باشد.

تأثیر مؤلفه های معمارانه و درک و تفسیر گردشگران از شرایط، فرایندها و پیامدهای روند شکل گیری مقصد بسیار مهم است. این مطالعه با بهره گیری از رویکردی کیفی با هدف فهم تصویر ذهنی گردشگران از اقامت گاه های سنتی کاشان در رسانه برخط تلاش کرد اهمیت بازنمایی مکان در این رسانه ها و طراحی مدل برای آن را تبیین کند. این پژوهش از نوع کیفی است و برای ارائه نظریه نهایی از رویکرد نظریه زمینه ای ابداعی کوربین و استراوس استفاده کرده است. داده های تحقیق از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 32 نفر از گردشگران داخلی و خارجی، راهنمایان مجرب گردشگری و کارشناسان تولید محتوا و مدیران اقامت گاه های سنتی و نیز مشاهدات میدانی گردآوری شد. داده ها براساس تحلیل ساختارمند نظریه زمینه ای و براساس کدگذاری باز، محوری و گزینشی تجزیه وتحلیل شدند. درنهایت، یافته های تحقیق ترسیم و در قالب مدلی پارادایمی متشکل از سه بُعد شرایط، راهبردها و پیامدها ارائه شد. یافته های به دست آمده شامل 9 مقوله فرعی متشکل از فضای مجازی، بازنمایی مکان محور، گردشگری فرهنگی، بستر جغرافیایی مقصد، عوامل مدیریتی، گردشگر، ارزیابی مکان، تعامل و تبادل برخط و ارتقای گردشگری معماری است. مقوله اصلی این تحقیق تجربه با واسطه مکان است که مقولات فرعی را دربر می گیرد. مدل مفهومی برای توضیح روابط میان مقولات طراحی شد. شناخت مؤلفه های معماری مؤثر در بازنمایی بناها با تبیین چگونگی شکل گیری تصویر ذهنی گردشگران از اقامت گاه های سنتی کاشان در رسانه های برخط انجام شد. نتایج این مطالعه می تواند به متخصصان گردشگری و معماران در فهم ادراکات و نیازهای گردشگران از اقامت گاه های سنتی در رسانه های برخط کمک کند

امروزه باید منابع گردشگری را به عنوان یک محصول در نظر بگیریم که عرضه کنندگان آن سعی دارند در یک بازار رقابتی، کالای خود را به بهترین شکل ارائه دهند تا متقاضیان (گردشگران) کالای ارائه شده آنها را نسبت به سایر کالاها ترجیح دهند و این امر سبب رقابتی شدن بازار گردشگری شده است. کلان شهر تهران نیز با داشتن منابع و پتانسیل های مهم گردشگری از این قاعده مستثنی نیست و لازم است منابع و پتانسیل های گردشگری خود را شناسایی و با در نظر گرفتن وضعیت خود بین رقبا، آنها را اولویت بندی، تقویت و عرضه کند. در همین راستا پژوهش حاضر به دنبال بررسی وضعیت پتانسیل های گردشگری کلان شهر تهران نسبت به سایر کلان شهرهای کشور است. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل متخصصان و مسئولان حوزه گردشگری است که با روش نمونه گیری گلوله برفی، تعداد 15 نفر در این پژوهش شرکت کرده اند. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از نرم افزار Meta-SWOT استفاده شده است. بررسی های این پژوهش نشان داده اند از بین کلان شهرهای رقیب تهران در زمینه توسعه گردشگری، شهرهای زاهدان، بندرعباس، اهواز و اراک کمترین امتیاز رقابتی و شهرهای اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز بیشترین امتیاز رقابتی را کسب کرده اند. همچنین نبود اولویت و اهمیت مقوله گردشگری بین تصمیم گیران و سیاست مداران، عامل تحریم های بین المللی، عامل تعارض فرهنگی گردشگران با فرهنگ بومی مهم ترین عامل ها و موانع کلان پیش روی توسعه گردشگری کلان شهر تهران هستند. ازجمله مهم ترین منابع و پتانسیل های کلان شهر تهران می توان به پتانسیل های سلامتی و پزشکی و مکان های ویژه تفریحی در جهت موفقیت و پیشبرد توسعه گردشگری کلان شهر تهران اشاره کرد.

سالمندان نیازهای متفاوتی نسبت به دیگر گروه های سنی جامعه دارا هستند که کمتر به این نیازها در فضاهای شهری توجه شده است. با توجه به مفهوم همه شمول بودن فضاهای شهری، سالمندان نیز ازجمله اقشار موردتوجه در جامعه می باشند که کمتر مطالعه ای بر حضور آن ها در محیط های عمومی پرداخته است. این پژوهش باهدف بررسی مؤلفه های مؤثر بر شکل گیری فرم و هندسه فضاهای شهری، در پی افزایش حضور سالمندان در این گونه مکان ها می باشد. به منظور انجام این مطالعه در میان محلات مختلف در کلان شهر سالمند پذیر شیراز، محله سردار جنگل با توجه به جمعیت بیشتر سالمند در منطقه یک به عنوان نمونه آماری برای تحلیل کمی انتخاب شد. با توجه به چهارچوب مفهومی مطالعه، داده ها در سه حوزه امنیت، کالبد و اجتماع مورد تجزیه وتحلیل آماری قرارگرفته اند. در تجزیه وتحلیل استنباطی با استفاده از آزمون فریدمن، شاخص عزت نفس و احترام بیشترین و شاخص آشنایی کمترین مطلوبیت را به منظور حضور پذیری سالمندان در محله دارا می باشد. مقایسه تطبیقی نتایج با مطالعات گذشته نشان داد که دو متغیر شادکامی و امیدواری که از زیرشاخه های مطرح در بحث عزت نفس سالمندان می باشند بیشترین اثر در استفاده سالمندان از فضاهای شهری دارا می باشند. اگرچه در مطالعات گذشته به اهمیت متغیرهایی همچون آشنایی به منطقه، نسبت ارتفاع به پهنه، مقیاس انسانی و تعلق به محیط اشاره شده است، نتایج مطالعه نشان دهنده اولویت کمتر این شاخصه ها در بین سالمندان می باشد. به منظور بهبود وضعیت فعلی و  افزایش حضور پذیری سالمندان با توجه به نتایج به دست آمده، تقویت هندسه فضاها برای مکث و گرد هم آمدن سالمندان، توجه به خط آسمان برگرفته از فرم و هندسه ساختمان ها در کوی های منتهی به خیابان های اصلی محله پیشنهادشده است.