محمد ثناگویی زاده

هدف: کیفیت زناشویی یکی از سازه های مهم درون فرهنگی برای پیش بینی پایداری ازدواج و رضایتمندی زناشویی است ولی توافقی برای مؤلفه های آن وجود ندارد. این مطالعه با هدف مرور مطالعات کیفیت زناشویی در مطالعات ایرانی درصدد است مؤلفه های مرتبط با کیفیت زناشویی را در این مطالعات استخراج نموده و به مؤلفه های منسجمی دست یابد. روش: روش پژوهش در این مقاله به صورت یک مطالعه توصیفی از نوع مرور سیستماتیک بود و جامعه آماری نیز کلیه مقالات پژوهشی با عنوان کیفیت زناشویی در ایران طی سال های (1401-1389) بود. روش نمونه گیری به صورت هدفمند انجام شد که پس از جستجو و انجام فرایند غربالگری و ارزیابی کیفیت مقالات، تحلیل نهایی بر 36 مقاله صورت گرفت. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که مؤلفه های کیفیت زناشویی در مطالعات ایرانی شامل شش عامل معنویت الهی در زندگی، صمیمیت در روابط، توافق در روابط، مدیریت و برنامه ریزی، توزیع عادلانه قدرت و روابط متعهد است. نتیجه گیری: براساس یافته های پژوهش هریک از عوامل مرتبط با کیفیت زناشویی می تواند پایداری ازدواج و رضایتمندی آن را پیش بینی کند. بنابراین مشاوران خانواده لازم است شش عامل کیفیت زناشویی را در روابط همسران ارتقاء دهند.

مذهب و فرهنگ در درمانگری خانواده نقش مؤثری ایفا می کند، بنابراین کشف الگوی مذهبی درمانگری خانواده برخاسته از منابع اسلامی و فرهنگ ایرانی می تواند برای خانواده های مسلمان ایرانی مفید و مؤثر باشد. از این رو پژوهش حاضر با هدف کشف الگوی خانواده درمانی مذهبی انجام شد. بدین منظور با استفاده از یک مطالعه اکتشافی از نوع تحلیل مضامین، داده های مطالعه از چهار منبع متون اسلامی شامل آیات قرآن و روایات، مقالات کیفی معتبر با نمونه خانواده ایرانی، مصاحبه با کارشناسان مشاوره خانواده و تشکیل گروه کانونی شامل متخصصان مشاوره، اخلاق و حدیث، فقه و حقوق خانواده به دست آمد. تجزیه داده های کیفی با رعایت استانداردهای مطالعات کیفی و اعتمادپذیری داده های آن و با روش استرلینگ انجام شد. یافته ها مبتنی بر مضامین فراگیر نشان داد که مداخله های خانواده درمانی مذهبی شامل مداخله های مبتنی بر ادراکات و رفتارهای مذهبی شامل ادراک درست از خداوند و انجام دادن رفتارهای مذهبی، معنویت مذهبی شامل معنویت بخشی الهی به روابط، تنظیم گری شامل مدارا در روابط ، کنترل گری شامل خودمهارگری هیجانات، احساسات شامل مهرورزی، گفتگو شامل گفتگوی خوب و پایبندی به تعهدات مذهبی شامل رعایت حقوق و وفاداری بود. روایی محتوایی الگو با استفاده از ضرایب CVI و CVR به ترتیب بالای 75 و 85 درصد بود که نشان از تأیید اعتبار محتوایی این الگوست. با توجه به فرایندهای مذهبی به دست آمده، این الگو می تواند به عنوان یک الگوی مستقل خانواده درمانگری مطرح شود و سایر مذاهب نیز می توانند براساس فرایندهای مذهبی این الگو، خانواده درمانگری را مبتنی بر مذهب مراجع تلفیق کنند

هدف پژوهش حاضر الگو یابی ساختاری کارکرد خانواده ایرانی اسلامی است. روش پژوهش «کمّی»، از نوع «مطالعات پیمایشی، همبستگی و الگو یابی» است. به منظور الگو یابی، ابتدا براساس الگوی فرایندی و نظری ابعاد کارکرد خانواده ایرانی اسلامی، گویه های پرسشنامه طراحی شد و سپس برای روایی سازه و اعتباریابی آن از بین دانشجویان مراکز آموزش عالی و مراکز مشاوره شهر اصفهان با روش نمونه گیری «چندمرحله ای» پرسشنامه ها در میان 300 تن از آنها توزیع گردید. داده های جمع آوری شده توسط نرم افزار «Amos» و با کمک تحلیل عاملی تأییدی و شاخص های برازش تحلیل گردید. یافته های تحلیل عاملی تأییدی و شاخص های برازش آن حاکی از معرف بودن و مطلوبیت الگوی چهار عاملی پرسشنامه کارکرد خانواده ایرانی اسلامی بود. این چهار عامل عبارت بود از: رفتارهای محترمانه و ارتباطات عاطفی، ایفای نقش، رعایت حریم ها، و ارزش های معنوی مذهبی. همچنین نتایج تحلیل مسیر در الگویابی ساختاری کارکرد خانواده نشان داد که کارکرد ارزش های معنوی مذهبی بر سایر کارکردها تأثیری مثبتی دارد؛ یعنی می تواند سایر کارکردها را تنظیم نماید. ضریب پایایی برای همه خرده مقیاس ها و کل آزمون بالاتر از 90/0 بود که حاکی از اعتبار و هماهنگی درونی مطلوب آزمون است. بنابراین نتایج این پژوهش نشان داد که خانواده ایرانی اسلامی دارای چهار کارکرد اصلی است که کارکرد «ارزش های معنوی مذهبی» تنظیم گر برای سایر کارکردها محسوب می شود.

شخصیت اخلاقی یکی از سازه های مهم و تأثیرگذار در شکل گیری شخصیت از نظر اسلام است. هرچند در روان شناسی، مقوله اخلاق از منظر رشد یا قضاوت اخلاقی بررسی شده، ولی به موضوع شخصیت اخلاقی کمتر پرداخته شده است. پژوهش حاضر، ضمن مقایسه شخصیت اخلاقی از نظر اسلام و روان شناسی، به کشف سازه های شخصیت اخلاقی در متون اسلامی پرداخته است. روش پژوهش، کیفی و از نوع تحلیل مضامین است که مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر با      جستجوی ویژگی های اخلاقی انسان در آیات و روایات مرتبط از متون اسلامی کشف شد. یافته های پژوهش نشان داد مضمون فراگیر شخصیت اخلاقی شامل چهار مضمون سازمان دهنده یقین، صبر، عدل و جهاد است که هریک از این مضامین سازمان دهنده شامل چهار مضمون پایه می باشد؛ مضمون یقین شامل حقیقت پذیری، توکل، تفویض پذیری و تقدیرپذیری است. مضمون صبر شامل حوصله ورزی، زهد، احتیاط و دقت و مراقبت است. مضمون عدل شامل انصاف، میانه روی، صداقت و وفاداری است و مضمون جهاد شامل مقابله با شهوات، مهار خشم، شهامت و تلاش در مسیر الهی است. نتایج پژوهش حاضر می تواند برای ساخت پرسش نامه شخصیت اخلاقی و سنجش آن و ارائه برنامه برای ارتقای صفات اخلاقی در شخصیت انسان مؤثر باشد.

هدف این مطالعه، شناسایی الگوی غنی سازی صمیمیت زناشویی در دیدگاه اسلامی بود. بدین منظور داده های مطالعه به روش کیفی از نوع تحلیل مضامین از میان منابع اسلامی شامل آیات قرآن و روایات معصومین (ع) با روش نمونه گیری نظری استخراج شد. با استفاده از کلیدواژه های مرتبط با موضوع و با کمک نرم افزارهای جستجوگر از میان آیات قرآن و پنجاه منبع روایی اسلامی که شامل منابع حدیثی شیعی و سنی از علمای متقدم و متأخر بود، عبارات مرتبط گردآوری شد و با استفاده از روش استرلینگ، تحلیل گردید. پس از اعتمادپذیری داده های کیفی، 33 مضمون پایه، 6 مضمون سازمان دهنده و یک مضمون فراگیر از تحلیل داده ها حاصل شد. یافته های پژوهش نشان داد که الگوی غنی سازی صمیمیت زناشویی دارای اصول، ارکان، ابعاد، موانع، مناطق هیجانی و نحوه ارزیابی آن است. ابعاد صمیمیت از نظر این الگو شامل؛ صمیمیت های عاطفی، جسمی، جنسی، معنوی، همباشی، اقتصادی و کلامی است. همچنین نتایج نشان داد که ارزیابی صمیمیت بر چهار محور، ابعاد صمیمیت، مناطق هیجانی، شدت و ضعف هیجانات و صمیمیت انتظاری و واقعی صورت می گیرد. نتایج این مطالعه می تواند برای مشاوران خانواده و زوج درمانگران به منظور تدوین برنامه های غنی سازی صمیمیت زناشویی مبتنی بر دیدگاه اسلامی و ارزیابی آن مؤثر واقع شود.

پژوهش حاضر با هدف تدوین برنامه غنی سازی صمیمیت زناشویی با رویکرد اسلامی و اثربخشی آن بر دو متغیر صمیمیت و رضامندی زناشویی به روش نیمه آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل زوجین شهر اصفهان بودند که تعداد 32 زوج با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در گروه های پژوهش گمارده شدند. گروه آزمایش به مدت هشت جلسه تحت مداخله آموزشی غنی سازی صمیمیت زناشویی با رویکرد اسلامی قرار گرفت. اطلاعات با استفاده از مقیاس صمیمیت زناشویی و رضایت زناشویی، قبل و بعد از مداخله جمع آوری شد و داده ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چند متغیره و آزمون تعقیبی بن فرونی تحلیل شد. نتایج نشان دهنده تأثیر معنادار برنامه اسلامی غنی سازی صمیمیت زناشویی بر متغیرهای پژوهش بود. براین اساس، مشاوران خانواده و زوج درمانگران می توانند از این برنامه در ارتقاء و غنی سازی صمیمیت زناشویی استفاده نمایند.

این پژوهش، با هدف ساخت و اعتباریابی مقیاس الگوهای ارتباطی زوجین، با نگرش به منابع اسلامی انجام شد. بدین منظور، با استفاده از روش ترکیبی کیفی و کمّی، ابتدا مضامین مرتبط با الگوهای ارتباطی زوجین استخراج و سپس، با استفاده از روایی، محتوایی و روایی سازه آن تدوین و اعتباریابی گردید. جامعه آماری پژوهش، عبارت بود از: زوجین شهر اصفهان که با روش نمونه گیری در دسترس از مراکز مشاوره و مراکز آموزشی انتخاب شدند. یافته های پژوهش حاکی از وجود دو فرم الگوهای ارتباطی زوجین برای مردان و زنان بود. فرم زنان، با 34 سؤال و فرم مردان با 38 سؤال ساخته شد. تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که برای هر دو فرم، هفت عامل قابل شناسایی است که به ترتیب، برای زنان 85 درصد و برای مردان در مجموع، 86 درصد واریانس نمره کل آزمون را تبیین نمود. ضریب آلفای کرونباخ برای هر دو فرم، بالای 90 درصد بود که حاکی از اعتبار بالای آن است. این مقیاس برای فعالیت های حرفه ای، و تشخیصی و پژوهشی کاربرد دارد.

مشاوره دینی به معنای مشاوره ای که برخاسته از مفاهیم و گزاره های دین باشد مورد توجه اندیشمندان رواندرمانی و مشاوره قرار گرفته است. اسلام به عنوان دین جامع که دارای پیروان متعددی است آموزه های مختلفی به خصوص درباره حوزه های مفهومی اجتماعی، انسانی و سلامت دارد ولی هنوز تعاریف مشخص و دقیقی از مشاوره اسلامی، مدل ها و الگوهای آن صورت نگرفته است. پژوهش حاضر درصدد است با روش مطالعه مروری و با شیوه توصیفی-تحلیلی به تعریف مشاوره اسلامی برسد. منابع مطالعه پژوهش های داخلی و خارجی در سی سال گذشته درباره مشاوره دیتی و منابع دین اسلام شامل متون قرآن و روایات می باشد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به چهار مسئله مبانی مشاوره اسلامی، ابعاد روانشناختی انسان در اسلام، مراحل مشاوره اسلامی و اصول مشاوره اسلامی است. یافته های پژوهش نشان داد که مشاوره اسلامی از سه جهت با مشاوره و رواندرمانی های رایج متمایز است. 1- در مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی. 2- در اهداف و 3- در روش های مشاوره. هم چنین با استفاده از مبانی، مفاهیم و اصول مشاوره در اسلام که از یافته های پژوهش به دست آمد مشاوره اسلامی تعریف شد. نتایج این پژوهش می تواند پیش فرض های مشاوره اسلامی را روشن سازد و در جهت الگوسازی مشاوره اسلامی مسیر پژوهش های آینده را هموار سازد.

پژوهش حاضر با هدف اثربخشی مشاوره کارکردی خانواده با رویکرد اسلامی بر مشکلات بین نوجوان و والدین و نگرش نسبت به والدین به روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری بود انجام شد. بیست خانواده (شامل پدر، مادر و پسران نوجوان آنها) با روش نمونه گیری در دسترس از بین نوجوانان پسر شهر اصفهان و والدین آنها انتخاب شدند و در دو گروه آزمایشی و گواه به صورت تصادفی قرار گرفتند. داده های پژوهش با استفاده از پرسش نامه نگرش نوجوان نسبت به والدین و مقیاس مشکلات بین نوجوان و والدین جمع آوری و با آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر تحلیل شد. یافته ها نشان داد که مشاوره کارکردی خانواده با رویکرد اسلامی، مشکلات بین نوجوان و والدین را کاهش داده و نگرش نسبت به والدین را بهبود بخشیده است( 0/05 > P). همچنین نتایج بین دو مرحله پس آزمون و پیگیری پس از یک ماه، حاکی از پایداری تغییرات و بهبودی مستمر در گروه آزمایشی بود. نتیجه این پژوهش نشان داد که مشاوره کارکردی خانواده با رویکرد اسلامی بر مشکلات بین نوجوان و والدین و نگرش نسبت به والدین تأثیر مثبت دارد.

هدف پژوهش حاضر شناسایی ابعاد کارکرد خانواده در فرایند مشاوره خانواده با جهت گیری اسلامی است. به این منظور از روش نظریه برخاسته از داده ها استفاده شد. بنابراین از مطالعه منابع و متون دینی و مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته استفاده گردید. نمونه گیری به روش نظری انجام شد. داده ها از طریق مطالعه منابع و مصاحبه با کارشناسان و یادداشت های فنی جمع آوری شدند. داده ها با استفاده از کد گذاری باز،کد گذاری محوری و کد گذاری گزینشی مورد تحلیل قرار گرفت. در مجموع تعداد 65 گزاره مفهومی استخراج گردید. سپس گزاره های مفهومی با توجه به ماهیت مشترک در مقولات کلی تر طبقه بندی شدند و 10 مقوله کلی به دست آمد. براساس پارادایم کدگذاری محوری الگوی تجسمی ابعاد کارکرد خانواده در ترسیم و در مرحله کدگذاری گزینشی نظریه میانی تدوین شد. یافته های پژوهش نشان داد مقوله هسته ای تعالی خانواده است که ابعاد نقش ها و وظایف، ارتباطات، حریم ها و رفتار به عنوان شرایط علی می تواند عامل تعالی خانواده باشد، تعالی خانواده تحت تأثیر دو بعد تقویت و کنترل قرار می گیرد به گونه ای که بعد کنترل مانع آسیب به خانواده شده و بعد تقویت زمینه تقویت سایر ابعاد را فراهم می سازد. تعامل تعالی خانواده با سایر ابعاد باعث می شود انسان در درون خانواده به تعالی و رشد فردی برسد. براساس یافته های پژوهش الگوی نظری مشاوره خانواده با جهت گیری اسلامی تدوین می شود که می توان براساس آن خانواده را ارزیابی، آسیب شناسی و درمان نمود.

هدف این پژوهش، ساخت و اعتبار یابی آزمون مشکلات بین نوجوانان پسر و والدین شان است تا نوع مشکلاتی که با همدیگر دارند، شناسایی شود. روش پژوهش ترکیبی از نوع طرح اکتشافی بوده که در دو مرحله انجام شد. مرحله اول به صورت روش کیفی، با مطالعه منابع علمی و تحقیقاتی، مصاحبه با نوجوانان و والدین شان و مصاحبه با متخصصان، مقولات مرتبط با مشکلات والدین و نوجوان به شیوه تحلیل سیستماتیک گردآوری شد و پرسشنامه ای 60 سئوالی در دو فرم پدر و مادر تنظیم گردید. در مرحله دوم با روش کمی روایی و پایایی ابزار مورد نظر بررسی گردید. 200 نفر از بین دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دوم شهر اصفهان براساس نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند و با استفاده از نرم افزار spss تحلیل عاملی اکتشافی صورت گرفت و آلفای کرونباخ کل آزمون و خرده آزمون های آن مشخص گردید. یافته های پژوهش نشان داد که آزمون مشکلات بین والدین و نوجوان دارای سه عامل می باشد که عبارت است از؛ مشکلات درونی، مشکلات در روابط بین فردی و مشکلات در شیوه والدگری. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تجویزی بیانگر تبیین درصد قابل توجهی از واریانس متغیر مورد نظر توسط عامل ها بود. آلفای کرونباخ کل آزمون در فرم پدر 92/0 و در فرم مادر 93/0 به دست آمد. آزمون مشکلات بین نوجوانان و والدین دارای اعتبار و روایی بالایی است که عوامل منسجمی از آن به دست می آید و می توان با توان بالایی مشکلات نوجوانان را مورد مطالعه و در پژوهش های بالینی برای سنجش مشکلات مورد استفاده قرار داد.