همایون سراقی

این پژوهش با هدف تبیین حکم فقهی وسواس با کمک گرفتن از علم روانشناسی بر اساس دیدگاه امام خمینی رحمه الله علیه تدوین شده است. روش تحقیق در این پژوهش  توصیفی-تحلیلی است. به منظور بیان و توصیف وسواس در روانشناسی و فقه از روش توصیفی، و برای ارزیابی ادّله و نظریات فقها از روش تحلیلی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که هر چند ، وسواس از نظر منشاء ایجاد و تبیین، ظاهرا تفاوت هایی با وسواس در لسان دین دارد ولی نکته مهم این است که هر دو در موضوع مشترک هستند. رفتار وسواسی از نظر امام خمینی(ره) حرمت دارد و ادّله ایشان را از دو جهت می توان تبیین کرد یکی به خاطر نصوصی که بصورت صریح از رفتار وسواسی نهی کرده اند و آن را گناه، تبعیت از شیطان و مخالفت با عقل دانسته اند و دیگر به خاطر اینکه رفتار وسواسی مصداق عناوین متعددی مثل قطع و تاخیر در نماز، اسراف، بدعت، تهمت هستند که این عناوین حرام می باشند. با توجه به رویکرد شناخت درمانگری در روانشناسی، تبیین فقهی اخلاقی و عرفانی وسواس توسط امام خمینی(ره) می تواند کمک قابل توجهی در درمان مبتلایان به وسواس در جنبه های مذهبی باشد.

مفهوم شناسی از مباحث پیشینی در هر علمی است؛ تعریف خانواده به لحاظ جایگاه آن و به عنوان موضوعی بین رشته ای از ضرورت و اهمیتی مضاعف برخوردار است. اندیشمندان بر اساس رویکردهای مختلف، تعاریف زیادی از خانواده ارائه داده اند و این پژوهش درصدد است خانواده را بر اساس منابع اسلامی شامل قرآن کریم و روایات تعریف کند. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، منابع اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و هیجده عنصر به عنوان عناصر موثر در تعریف خانواده مورد شناسایی قرار گرفت: «بناء، پیمان زندگی مشترک، دائمی، یک زن و مرد، مسلمان، تمایلات جنسی، فرزندان، فرزند همسر، فرزندخوانده، پدربزرگ-مادربزرگ، آرامش، محبت، احساس مسئولیت، مسکن واحد، مدیریت مرد، تامین معیشت، محافظت وپرورش». روایی محتوای عناصر مذکور توسط نه کارشناس متخصص در علوم اسلامی مانند روان شناسی، کلام، قرآن، حقوق، ادیان، تاریخ و سیره» هستند سنجیده شد؛ از این میان دلالت مستندات بر شانزده عنصر مورد تایید کارشناسان قرار گرفت و دلالت مستندات بر دو عنصر «دائمی» و «فرزندخوانده» کافی تشخیص داده نشد. بر اساس مولفه های به دست آمده از منابع اسلامی تعریف خانواده به شرح زیر است: «خانواده بنائی است که با پیمان زندگی مشترک یک زن و مرد مسلمان بنا نهاده می شود و بر اساس آن غالباً زن و مرد با فرزندان و گاهی فرزند همسر، پدر و مادربزرگ در مسکنی واحد و در فضایی همراه با آرامش و محبت، تحت مدیریت و تامین معیشت مرد زندگی می کنند؛ زوجین نسبت به نیازهای هم به ویژه نیاز جنسی مسئول و برای سایرین نقش محافظتی و پرورشی دارند.»

إنّ علم المفاهیم هو أحد الموضوعات التمهیدیّه فی کلّ علم، وإنّ تعریف الأسره من حیث مکانتها وکموضوع متعدّد التخصصات له أهمّیّه مضاعفه، وقد قدّم المفکّرون العدید من التعریفات للأسره بناءً على مناهج مختلفه، وإنّ هذا البحث یحاول تعریف الأسره بناءً على المصادر الإسلامیّه التی تشمل القرآن الکریم والأحادیث النبویّه، وفی هذا البحث الذی أجری باستخدام المنهج الوصفیّ والتحلیلیّ، تمّت دراسه المصادر الإسلامیّه وتحلیلها، وقد تمکّن من تحدید ثمانیه عشر عنصرًا کعناصر مؤثّره فی تعریف الأسره: البناء، وعقد الحیاه المشترکه، والدائم، ورجل وامرأه، والإسلام، والحاجات الجنسیّه، والأولاد، والربائب، والولد من التبنّی، والجدّ والجدّه، والسکون، والمودّه، والشعور بالمسؤولیّه، والمسکن المشترک، وقوامیّه الرجل، والإنفاق علی العیال، والحمایه والتربیه. وقد تمّ التحقّق من صحّه محتوى العناصر المذکوره من قبل تسعه خبراء متخصّصین فی العلوم الإسلامیّه مثل علم النفس، وعلم الکلام، والقرآن، والقانون، والأدیان، والتاریخ والسیره، وقد وافق الخبراء على دلاله الوثائق على سته عشر عنصرًا من العناصر المذکوره، دون العنصرین (الدائم) و(الولد من التبنّی)؛ إذ وجدوا أنّ الدلاله فیهما غیر کافیه، وبناءً على المکوّنات التی تمّ الحصول علیها من المصادر الإسلامیّه، فإنّ تعریف الأسره هو کما یلی: الأسره هی بناءٌ یُبنی من خلال عقد حیاه مشترکه بین رجل وامرأه، یعیشان مع أولادهما غالبًا، أو أولاد أحدهما أو الجد والجده أحیانًا فی مسکن واحد، وفی جو یسوده السکون والمحبّه، تحت قوّامیّه الرجل وإنفاقه علی عیاله، وکلا الزوجین مسؤولان عن حاجات بعضهما البعض وخاصّه حاجاتهما الجنسیّه، ویجب علیهما القیام بدورهما فی حمایه أعضاء الأسره وتربیتهم.