سید محمد موسوی بفرویی

یعد تعبیر "بلغنی" من التعابیر البارزه فی نهج البلاغه. وتم استخدام هذا التعبیر ۱۳ مره فی مواضیع مختلفه، وتکرار هذا التفسیر فی تعابیر مختلفه مع تماسکه النصی إلى جانب وحده غرض التوبیخ، جعل من کلمه "بلغنی" أسلوبًا للتعبیر؛ أسلوب یمکن أن یجعل خطاب نهج البلاغه أکثر وضوحًا. ففی هذا البحث تم شرح طرق استخدام کلمه بلغنی بالمنهج الوصفی التحلیلی، وحسب المحور النحوی، یتم تحلیل المفاهیم المستمده من مجموعه العبارات. وتظهر نتیجه البحث أن أسلوب تعبیر بلغنی مصحوب بکلمات أخرى مثل «بلغنی أنّ، فقد بلغنی، وقد بلغنی، لقد بلغنی ولئن بلغنی أنّ وغیرها». بناءً على الموضوع والغرض المحدد الذی تم تقدیمه بهیکل مختلف بحیث تکون الاختلافات الطفیفه فی کل بنیه مناسبه لموضوع بلغنی والغرض منه وترتبط بمحوره النحوی. بالإضافه إلى هذا الأسلوب المتمثل فی کلمه بلغنی فی التعبیر فی المحورین النموذجی والنحوی بشکل عام، فإنه یحتوی أیضًا على رسائل یمکن اعتبار أهمها بعدًا رقابیًا قویًا فی هیکل حکومه الإمام (ع).

یکی از مهم ترین رسائل سیاسی در اواخر دوره صفویه، رساله "طب الممالک" است که توسط «سید قطب الدین محمد نیریزی شیرازی»درباره اصلاح شیوه حکمرانی تألیفیافته است. بخش قابل توجهی از این رساله، دربردارنده آموزه های سیاسی نهج البلاغه است که نیریزی با استمداد از آن، در پی اصلاح وضعیت نامطلوب اجتماعی و سیاسی عصر خود برآمده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلیو با رویکردکتاب خانه ای-اسنادی درصدد است تا جایگاه نهج البلاغه را در حل چالش های اجتماعی و سیاسی در این دوره ارزیابیکرده است.یافته های پژوهش نشان می دهدکه رسالهنیریزی ادغامی از اندیشه سیاسی نهج البلاغه، اندیشه پادشاهی و اخلاق سیاسی شکل گرفته است و با استناد از آموزه های سیاسی نهج البلاغه، درصدد پاسخگویی به مسائلی از قبیل فساداداریوبحراناقتصادی،نبودنهادنظارتیدر قدرت،بی اعتناییبه فرامین قرآنی وسنت معصومین بوده است.

استعاره های مفهومی در زبان شناسی شناختی ریشه دارند. کارکرد این نوع استعاره ها، برجسته سازی مفاهیم انتزاعی و معانی پنهان آنها با استفاده از شگرد مؤلفه سازی است. زمان ازجمله مفاهیم انتزاعی پرکاربرد در قرآن کریم است. این جستار از رهگذر روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به رشته تحریر درآمده و در گردآوری داده ها از روش MIP سود جسته شده است. این پژوهش در نظر دارد انواع استعاره های مفهومی اسماء زمان را در قرآن، مشخص و محورهای معنایی به کارگیری آنها را تبیین کند. نتیجه جستار حاضر به این امر اشاره دارد که در ساختار استعاره های مفهومی اسامی زمان از جسم انسان، ارزش های او و محیط زندگی اش به منزله حوزه های مبدأ استفاده شده و همچنین براساس عمومیت، پنج الگوی استعاری شکل گرفته است که در میان آنها، حوزه های مکان و حرکت، بیشترین بسامد استعاری را دارند. این استعاره ها محورهای معنایی چون هدفمندبودن خلقت، ارزشمندی و نظم آن را برجسته ساخته اند.

موضوع هذه الدراسه هو استخراج مبادئ سیاسه الإمام علی (ع) فی الرساله رقم ۶ من نهج البلاغه والموجهه إلى معاویه والذی یتم باستخدام منهج فرکلوف لتحلیل الخطاب بالنقد على ثلاثه مستویات من الوصف والتفسیر والتأویل. الغرض من هذه الدراسه هو إنشاء قراءه جدیده للنصوص الدینیه. وتشیر النتائج إلى أنه على المستوى الوصفی، تظهر هذه الرساله المیول السیاسیه للإمام علی (ع) فی تأکید شرعیته السیاسیه للحکومه. علی مستوی التفسیر، یتم عرض العوامل المؤثره فی تشکیل نص الرساله، مثل: الظروف الزمنیه والمکانیه وتأثیر البیئه السیاسیه والاجتماعیه للمجتمع من خلال دراسه السیاق السیاقی والتناص. وفی مرحله التأویل، من خلال فحص الأیدیولوجیا والهیمنه فی التعبیرات، تظهر قوه وسلطه الإمام (ع) للتعبیر عن الأهداف السیاسیه. المرحله الأخیره هی الأفکار السیاسیه والاجتماعیه للإمام، والتی تنبثق من هذه المراحل الثلاث، مثل: معیار اختیار الخلیفه، وتوافق اختیاره مع هذا المعیار.

امام علی(ع) در نهج البلاغه با به کار گیری بهترین شیوه های بلاغت، مانند آرایه های بیانی (تشبیه، استعاره و کنایه) و بخش نخست موسیقی درونی کلام؛ یعنی صنایع لفظی و معنوی بدیعی، زیبایی خاصی را در بیان مقاصد خود پدید آورده است. این جستار مرتبط با بخش دوم موسیقی درونی کلام است و به بحث معنا شناسی آوا در گستره شناسایی و بررسی انواع مصوت و حروف و واژه در این خطبه می پردازد.تصویرپردازی شیوه ای است که نویسنده یا گوینده با استفاده از آن، مفاهیم ذهنی مورد نظر را به مخاطب منتقل می سازد و مانند تابلویی آن ها را دربرابر ذهن او مجسم می کند. این روش بیانی به فراوانی در نهج البلاغه کاربرد دارد. دقت و ظرافت در گزینش حروف و واژگان، اصوات و ریتم آن ها معنایی زیبا در کلام پدید می آورد. با توجه به آن چه گذشت، پژوهش حاضر بخش اول از موسیقی درونی (معنا شناسی آوا) و روش های به کارگیری حروف و واژگان در خطبه شقشقیه را که از خطبه های مشهور نهج البلاغه به شمار می رود و دربر دارنده مضامین سیاسی، اخلاقی، تاریخی و اعتقادی برجسته است، بررسی و واکاوی می نماید تا با روشن ساختن ذهن مخاطب خود گوشه ا ی از زیبایی های نهج البلاغه را از این منظر به تصویر بکشد. برآیند مقاله حکایت از آن دارد که در نهج البلاغه ارتباط و انسجام آوا ها با معانی به طور دقیق و به صورت منسجم قابل مشاهده می باشد و مجموعه اصوات و حروف و واژگان با معانی خود از تناسب و هماهنگی کامل برخوردار هستند.

تصریح به عنوان یکی از راهبردهای جهانی ترجمه، مبتنی بر شگردهای متنوعی است تا از این رهگذر ترجمه ای هم ارز از یک اثر ارائه شود و از آنجا که فرم و ساختار متن نخست در تصریح اولویت دارد، راهبردی مناسب برای ترجمه قرآن کریم به شمار می آید. هدف از نگارش جستار حاضر،آن است که ضمن معرفی راهبرد تصریح و کارکرد شیوه های آن با بررسی بسامد آنها ویژگی های سبکهای ترجمه را بیان و نقد نماید؛ چراکه سبک ترجمه سنجه و معیاری است که گرایشهای زبانی مترجم، پویایی و انسجام اثر ترجمه شده را نشان می دهد و می توان با تکیه بر نتایج به دست آمده از تحلیل آن در حوزه مطالعات ترجمه قرآن کریم گامی پیش نهاده و الگویی نسبتا جامع و استاندارد از فرایند ترجمه که حقیقت نمایی بهتری را دارا است، معرفی کرد.در این جستار پیکره مورد پژوهش سوره اسراء بوده که با استفاده از روش های کیفی و کمی مورد پژوهش قرار گرفته است. نتایج به دست آمده بیانگر آن هستند که شگرد تعمیم معنایی نباید در ترجمه قرآن کریم به کار گرفته شود. همچنین،در سبک هر دو مترجم شاهد ارائه اطلاعات، تخصیص و برجسته سازی اطلاعات هستیم.

در استعاره های مفهومی، گوینده مفهومِ ویژه و غیرِ قابلِ فهمی را با استفاده از تجربه های شناخته شده و طرح واره های تصویری، برای مخاطب قابلِ درک می کند. امام علی (ع) هم در نهج البلاغه از این مقوله زبان شناسی شناختی، با استفاده از ابزارهایی مانند ظرف «فوق» بهره گرفته اند. این امر سبب شده تا زبان نهج البلاغه با وجود برخورداری از امور پیچیده و معنوی، برای همگان قابل فهم شود. بر این مبنا، تحلیل و بررسی استعاره های مفهومیِ ظرف «فوق» در زبان نهج البلاغه، هدف نگارش این نوشتار قرار گرفت. به این منظور، از روش توصیفی و تحلیلی بهره گرفته شد. پس از بازخوانی تفاوت استعاره در رویکرد شناختی و رویکرد سنتی یافته هایی به دست آمد. نخست اینکه در نهج البلاغه، واژه فوق دارای کانونِ استعاری قوی است. این واژه، بر رابطه ی مکانی دلالت داشته و از ترکیب «بالا» و «در طولِ» به دست آمد. دوم آنکه، تغییر جایگاه مسیرپیما در مرزنما، طرح واره های دیگری را ترسیم کرده است. این طرحواره ها، که مفهوم مبدأ را تشکیل می دهد، خود مبنای ساخت یک مفهوم انتزاعی به شمار می آیند. سوم اینکه، در بررسی موردی «فوق» در تعبیرات نهج البلاغه، معلوم شد که «جهت و حرکت» مفهوم مبدأ هستند. همچنین مفاهیم انتزاعی مانند «تسلط»، «عظمت»، «احاطه»، «گستردگی»، «علو مقامی» و موارد مشابه، مفهوم مقصد به شمار می آیند.

جمله معروف «الشعردیوان العرب» بیانگر این حقیقت است که تمام یا اکثر وقایع فردی و اجتماعی عرب ها در دوران های مختلف به نوعی در ابیات شاعران آن ها منعکس گردیده است. بر این اساس، طبیعی به نظرمی آید اگر شیوع وأد البنات در عصرجاهلی واقعیت داشته باشد، می بایست نمونه های فراوانی از آن در شعر و نثر عصرجاهلی یافت شود. وأد البنات و مسأله ی واقعیت داشتن آن موضوعی است که ما در این مقاله به آن می پردازیم. اسناد و مدارکی از قبیل نظم و نثراعراب جاهلی و صدر اسلام و آیات و روایات چنین می نمایند که وأد البنات در دوران جاهلیت و صدر اسلام و پس از آن حتی تا عصر حاضر وجود داشته و دارد؛ اما وجه اختلاف، آن است که آیا این مطلب فقط منحصر به قوم عرب و در یک زمان و مکان و در میان قبیله ای خاص بوده است؟ یا در زمان ها و مکان های دیگر و در میان سایر ملل و اقوام نیز رواج داشته و دارد؟ شواهد به دست آمده نشان می دهد همه ی قبائل عرب به این ننگ تن درنمی دادند، بلکه بسیاری از اقوام عرب احترام خاصی برای دختران و زنان قائل بودند. وجود زنان تاجر و شاعر در عصر جاهلی و بر جای ماندن آثار برجسته ی برخی از آن ها مانند خنساء در شعر و حضرت خدیجه (س) در تجارت بیانگر صدق این ادعاست. از سوئی دیگر اگر وأد البنات را به معنای کنایی آن در نظر بگیریم و فقط به معنای لغوی آن بسنده نکنیم مصادیق زیادی از اهانت و تحقیر به شخصیت های دختران و زنان در دوران های پس از اسلام نیز مشاهده می گردد تا آنجا که قرآن کریم با واژه ی «لاتقتلوا» انسان های تمام أقوام و نژادها را در اعصار و قرون متمادی گذشته و کنونی از ارتکاب چنین اعمالی نهی می نماید.

الترادف قضیه نراها فی جمیع اللغات واللغه العربیه لیست مستثناه منها، لذلک یتناول هذا البحث کلمتی الأجر والثواب من حیث الترادف، ودلالاتهما فی القرآن الکریم ویبحث عن الجوانب المتعلّقه بذلک ویقوم بإحصاء مواضع الأجر والثواب فیه حتی یعرّف بمعانیهما المختلفه، منتخِباً نموذجاً من حیث اللفظ والمعنی مع شیء من جمالهما الصوتی وأٔثره فی المعانی الوجدانیه. وبما أنّ هاتین الکلمتین قد أُخضعتا للدراسه اعتماداً علی عدد من تفاسیر القرآن الکریم وبعض الکتب اللغویه والأدبیه، وبعد البحث والتنقیب فیها، خلصنا إلی أنّ کلمتی الأجر والثواب غیر مترادفتین وتنقسمان من حیث المعنی إلی قسمین مختلفین: مادّی ومعنویّ؛ دنیویّ وأخرویّ.

إنّ کثیراً من العلماء والأدباء یقرّون بفضل قصیده لامیه العرب منذ عصور متوغله فی القدم، لاشتمالها ألحان ساحره للکلمات والألفاظ العذبه والمعانی العمیقه ولهذا کان موضوع السّاعه الذی یتحدّث فیه أکثر من له مقدره فی مضمار الأدب. لکن رغم کلّ هذه العنایات والاهتمامات یبدو أنّ الأمر لیس على ما علیه من الحقیقه. وإذا أردنا أن نبحث بشکل أعمق وأشمل نجد کثره المبالغه فی هذا الأمر. فالمقاله هذه، ترید تعدیلا فی هذه المبالغات وإیضاح النّواقص بمقارنتها مع أفضل القصائد الأخرى کقصیده زهیر بن أبی سلمى والنابغه الذّبیانی مع النّقد والتّحلیل فی المعنى والمحتوى، کی تفهم ماهیه هذه القصیده ومن النتائج التی وصلت إلیها المقاله بأن تسمیه القصیده لیست بسبب تفوقها وأرجحیتها على القصائد الأخرى وربّما یکون العامل الرئیس فی هذا الشّأن العصبیه والممالأه إزاء الحرکه الشعوبیه أوغیرها فلامیه العرب من إحدى قصائد جاهلیه ولیست من أهمها.