امین نظری تریزی

الروایه هی فنّ سرد الأحداث والقصص وهی أحسن وأجمل فنون الأدب النثری. هذا وسوسیولوجیا النص یسعی لتحقیق فعل القراءه بطریقه أساسیه وعمیقه . والنص لا یکون تاماً ولایستطیع تحقیق کیانه إلّا بعد قراءته. النقد السوسیولوجی من الأسالیب الجدیده المؤثره لتحلیل النصوص الأدبیه ، وخاصّه لتحلیل الروایه . تحاول هذه المقاله باعتماد مذهب لوکاتش النقدی ومن خلال المنهج الوصفی- التحلیلی قراءه نص روایه "العوده إلی المنفی" لأبی المعاطی أبوالنجا، والوصول إلی القضایا الاجتماعیه والإیدیولوجیه التی عاش فیها المجتمع المصری والتی حاولت الروایه تصویرها . الهدف من اختیار هذه الروایه أهمیتها فی تصویر المجتمع المصری والوصول إلی معاناته خلال فتره حضور الأجانب فی البلد. وما توصل إلیه المقال هو أنّ الکاتب لعیشه طیله العمر فی مدن مصر یعرف حیاه الشرائح المصریه المتوسطه معرفه عمیقه و هذه الروایه تعبر عن إیدیولوجیه المشاکل الموجوده فی المجتمع، حیث یمکن التعبیر عنها من خلال اتحاد کل مکونات بنیه الروایه ، فهنا ک علاقه وثیقه بین عناصر الزمان، والمکان، والفئات الاجتماعیه ، والشخصیات الروائیه والمشاکل الاجتماعیه المطروحه فی الروایه .

التکرار ظاهرة أسلوبیة فی النصوص الأدبیة تؤدّی دوراً ممیّزاً فی البنیتین الإیقاعیة والدلالیة. زینب حبش من شواعر المقاومة الّتی ظهر التکرار جلیاً فی شعرها حیث اعتبر سمة أسلوبیة بارزة فی نتاجها الشعری. تناولنا فی هذه الدراسة تبیین أهمّ أشکال التکرار فی شعر زینب حبش والترکیز علی استنباط أهمّ الخصائص الدلالیة والإیقاعیة الماثلة فی تکرار الحروف والکلمات والجمل بناءا علی المنهج الأسلوبی الإحصائی. اخترنا ظاهرة التکرار موضوعاً للبحث لأنّها تعدّ من أهمّ الظواهر التی امتاز بها الشعر الفلسطینی المقاوم کما أنّ دراسة هذه الظاهرة تعتبر دراسة لجوانب النصّ الشعری اللغویة، والفنّیة والجمالیة. ونتائج البحث تبیّن أنّ التکرار فی دیوان الجرح الفلسطینی وبراعم الدمظهر فی قسمین: بسیط ومرکّب. التکرار البسیط هو تکرار الصوت، والکلمة، والتکرار المرکّب هو تکرار العبارة. لم یأت التکرار فی شعر الشاعرة الفلسطینیة اعتباطیاً بل جاء مقصوداً منتظماً مع الإیقاع والدلالة لإظهار حبّها لفلسطین وإظهار ألمها وحزنها لمصابها ولشهادة أصدقائها وأقربائها وبثّ روح المقاومة والثورة للقضاء علی الاحتلال.

پای بندی به اصول نگارش مقالات پژوهشی در نگارش چکیده، مقدمه، روش طرح مسئله، اتخاذ روش تحقیق مناسب، تحلیل و ارزیابی محتوا، و نتیجه گیری به مهارت و دقت پژوهش گر بسته است. نگارندگان در پژوهش حاضر به نقد و بررسی ساختار شش مقاله چاپ شده در مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی در حوزه فن تصویر و میزان انطباق آن با استانداردهای مقاله های علمی پژوهشی پرداخته اند. بررسی استانداردهای مربوط به ساختار مقاله های علمی پژوهشی در مقالات نشان می دهد که برخی از مقالات نواقصی هم چون کلی بودن عنوان ، نگارش غیراصولی چکیده، ناقص بودن مقدمه، ارائه سطحی مبانی نظری پژوهش، فقدان رویکرد مسئله محور ی و تحلیل انتقادی، دربر نداشتن یافته های تازه در بخش نتیجه گیری، و کلیشه ای بودن نتیجه ها دارند. ازجمله نقاط مثبت تعدادی از مقاله ها نیز داشتن مبانی نظری دقیق، اتخاذ روش تحقیق روشن، رویکرد مسئله محور ، نوآوری در نتایج، و استناد به منابع معتبر است.

المقادمه من شعراء فلسطین. ظهر التکرار جلیاً فی شعره بحیث اعتبر سمه أسلوبیه بارزه فی نتاجه الشعری. هدف البحث هو الکشف عن أسلوب التکرار فی دیوان الشاعر وعلاقته بالإیقاع والدلاله. فقد لفت التکرار أنظار الشّعراء والنقّاد من العصور الغابره حتّی الآن بسبب الدور الهام الذی یلعبه فی الکشف عن جمالیات الشعر وموسیقاه، وکذلک بسبب دوره الوظیفی والدلالی فی الشعر، لذا فإن دراسه هذه التقنیه فی شعر المقادمه تعدّ ضروریه. حاولنا فی هذا البحث أن نقوم من خلال دراسه هذا العنصر لدی الشّاعر بتعرّف المفاهیم الرئیسه لشعره المقاوم والعثور علی کیفیه استخدام هذه التقنیه فی تعمیق البنیه الدّلالیه والإیقاعیه وعلاقتها بأنواع البدیع. المنهج المستخدم فی هذا البحث هو المنهج التحلیلی – التوصیفی کما وظّفنا المنهج الإحصائی لاستخراج عدد الأصوات والکلمات والجمل المتکرّره. وما توصّل إلیه البحث هو أنّ المقادمه وظّف تکرار أصوات الحاء والهمزه والکاف للتعبیر عن صعوبه الموقف العاطفی الذی یمرّ به وصوت اللام للتعبیر عن الجهر والمعارضه کما أراد عن طریق المزاوجه بین النون والیاء التعبیر عن حاله الشجن التی تنتابه، وهذا النمط من التکرار درسه النقاد القدماء ضمن ما یعرف بالمعاضله الکلامیه وقد فصلوه عن التکرار. وقد رصد الشاعر فی تکرار البدایه صوره التضحیه والأبطال بهدف الترغیب وفی تکرار النهایه صوره الرثاء بهدف إثاره مشاعر المتلقی، حیث یشکلان مظله شعریه تهیمن علی مناخ القصیده وتحتویها، وقد هدف بتکراره ضمیر "نحن" تجسید الجراح الجماعیه وصوره الاتّحاد الفلسطینی وبتکراره ضمیر "أنت" بیان مدی علاقته بابنه الفقید. وقد تمیّز التکرار المرکب عنده بعنصر الارتکاز والتمحور الذی یجعله مختلفاً عن التکرار البسیط، وقد استخدمه فی تعمیق المضامین الطوباویه، والانصهار فی الوطن ودعم الانتفاضه.

جریان سیال ذهن سبک نوینی در داستان نویسی است که نقش نویسنده در آن به حداقل ممکن می رسد و نویسندگانی مانند جیمز جویس، ویلیام فاکنر و ویرجینیا وولف در آثار خود از آن بهره گرفته اند. در داستان هایی که به این سبک نوشته می شوند نویسنده به جای توصیف وقایع، احساسات و افکار شخصیت ها را درست در لحظه وقوع به چنگ می آورد و با نمایش آن ها خواننده را در تجربیات ذهنی شخصیت ها سهیم می کند. علیاء انصاری نویسنده مسلمان عراقی در رمان خود با عنوان وتکلمت الحیاه برای به تصویر کشیدن روحیات پیچیده و گاهی ترسناک و غم-انگیز شخصیت های داستان و برای نفوذ به اعماق روان آن ها از این تکنیک کمک گرفته است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شاخصه های تکنیک سیال ذهن در رمان وتکلمت الحیاه پرداخته است. یافته های پژوهش به این موضوع اشاره دارد که علیاء الأنصاری با بکارگیری این سبک وظیفه انتقال داستان را به عهده تک گویی درونی شخصیت ها گذاشته و با این شیوه به خواننده اجازه داده تا مستقیم و بدون دخالت راوی در جریان افکار و احساسات قهرمان داستان قرار گیرد. همچنین با کمک تک گویی درونی و شخصیت پردازی و راهیابی به ذهن قهرمان و پدیده همزمانی و دیدگاه دانای کل محدود، توانسته شخصیت ها را به مخاطب معرفی کند. نویسنده در طرح داستان مرزهای زمان و مکان معمولی و منطقی را درنوردیده و خواننده تنها از طریق واگویه های شخصیت ها، می تواند به درک آن نائل آید.

تعدّ القافیه من أهمّ مکوّنات النصّ الشعری حیث لا تقتصر وظیفتها فی الإیقاع والتطریب ولاتعتبر مجرّد محسن صوتی فحسب، بل إنّ لها وظیفه دلالیه تبعدها عن هیمنه الوظیفه الصوتیه، ومن هنا اکتسبت هذه التقنیه أهمیه خاصه فی القصیده العربیه الحدیثه عموماً والقصیده المقاومه الفلسطینیه خصوصاً لنقل لطائف المعنی وأحاسیس قائلها. یسعی البحث إلی الکشف عن أنماط القافیه وطرائق ااستخدامها فی الشعر الفلسطینی المقاوم بعد نکسه 1967م ومدی إسهامها فی البنیتین الإیقاعیه والدلالیه اعتماداً علی المنهج التوصیفی – التحلیلی و الإحصائی.توصّل البحث إلی أنّ شاعر النکسه کثیراً ما یوظّف التقفیه البسیطه الموحّده لمرتکز إیقاعی سوی أننّا نلاحظ أنّ الخطیب قد تسیر مساراً آخر حیث تحاول تکوین الانسجام بین الإیقاع والدلاله فی هذا النمط من القافیه. إنّ توظیف القافیه المتقاطعه بموازاه هندستها وانتظامها لا تؤدّی إلا تکوین النتائج الباهره فی المستوی الدلالی للقافیه، غیر أنّ معین بسیسو قد یحاول تکوین طرافه دلالیه ولغویه وإیقاعیه فی هذا النمط من القافیه بتوظیف تقنیه موازنه لغویه وإیقاعیه وجعل القافیه بؤره دلالیه للقصیده. إنّ شاعر النکسه قد خلق قوّه إیقاعیه تعبیریه بتوظیفه النمطین من القافیه المتغیره والمقطعیه وقد نجح فی التلاؤم والانسجام بین الإیقاع والدلاله سوی أننا نجد سمیح صباغ قد یهتمّ بالجانب الإیقاعی دون الدلالی حیث یخلق أجواء إیقاعیه رتیبه بتوظیف القوافی المقحمه الزائده الفقیره دلالیاً.

تعتبر الصور من أبرز الوسائل التعلیمیّه فی الکتب المدرسیه، إذ تؤدّی دوراً لافتاً فی تعزیز تعلّم محتوی المادّه الدراسیه وتدعیمها لدی الطالب کما تساهم مباشره فی تسهیل تعلیم المواد الدراسیه لدی المدرّس. وکثیر من الباحثین فی مجال التعلیم یولون اهتماماً بالغاً لمدی تکاملیه العلاقه بین الصوره والنص اللغوی، حیث کلما زادت العلاقه بین الصوره والنص زاد مستوی تحسین عملیتی التعلیم والتعلّم. انطلاقاً من هذه المسأله یهدف البحث الحالی إلى دراسه العلاقه بین النص والصوره فی کتب اللغه العربیّه للمرحله الإعدادیه بناءاً علی ثلاثه مستویات لتصنیف "وارش ومایت"، فقد تم إجراء البحث علی کتب اللغه العربیّه للمرحله الإعدادیه، وقد اقتصر مجتمع الدراسه علی کل الصور لهذه الکتب کما تکوّنت عینه الدراسه من 470 صوره مرافقه للنص بطریقه هادفه متجانسه. طبّقت الدراسه منهج تحلیل المحتوی. وما توصّلت إلیه المقاله هو أنّ معظم الصور المرافقه لنصوص کتب اللغه العربیّه للمرحله الإعدادیه ترتبط وتلتحم بالنصوص فی تناسق وتکامل بلغت نسبته 85.74% ویعزی ذلک لمدی اهتمام لجنه التألیف بأهمیه تکاملیه العلاقه بین الصوره والنص لما لها من تأثیر لافت فی تنمیه عملیه التواصل بین الدارس والمدرّس وتطویر الجانب المعرفی لدیهم؛ فی المقابل نلاحظ أنّ 14.25%، أی ما یعادل 67 صوره تحتوی علی مکوّنات النص بشکل ناقص؛ حیث إنّها تؤدّی وظیفه التزیین؛ ولا تؤثّر إیجاباً علی فهم النصوص التعلیمیّه، وذلک راجع إلی أنّ هذه الصور لا تکاد تکون واضحه أحیاناً أو جاءت مبتوره لا تدعم النصّ اللغوی بشکل تام بل تظهر جزءاً بسیطاً وقلیلاً من مجریات النص بما فیها الشخصیات الحواریه وعملیات التفاعل والتواصل بین الشخصیات، والأمکنه وأیقوناتها.

تعتبر تقنیه التدویر من أهمّ مکوّنات النصّ الشعری، حیث لا تنحصر وظیفتها فی الإیقاع، بل لها وظیفه دلالیه تبعدها عن هیمنه الوظیفه الصوتیه. من هنا، اکتسبت هذه التقنیه أهمیه خاصه فی الشعر الفلسطینی المعاصر لنقل لطائف المعنى وأحاسیس قائله. إذن دراسه هذه الظاهره تبدو ضروریه بسبب دورها الوظیفی والدلالی، وکذلک بسبب الدور الهام الذی تلعبه فی الکشف عن جمالیات القصیده وموسیقاها. یحاول هذا البحث دراسه تقنیه التدویر وطرائق استخدامها من خلال مسوّغیها الإیقاعی والدلالی فی النص الشعری لإیاد عاطف حیاتله ومد ی إسهامها فی البنیتین الإیقاعیه والدلالیه ترکیزاً على دیوان هذا المخیّم ضحکتی ، واعتماداً المنهج الوصفی التحلیلی الإحصائی. لقد توصّل البحث فی المسوّغ الإیقاعی للتدویر إلى أنّ حیاتله قام بتوظیف هذه التقنیه فی البحر الکامل بنسبه 78.21% دون البحور الأخر ی لکسره الحده الإیقاعیه لتفعیله "متفاعلن" المکرّره. إن لجوء الشاعر إلى التفعیلات الزاحفه المدوّره بنسبه 63.82% تکشف عن مد ی اهتمام الشاعر إلى التلوین الإیقاعی وتدفّقه وإثرائه لدفع الملل والرتابه الناجمه عن توالی التفعیلات السالمه المدوّره. وکثیراً ما نلاحظ أنّه یوظّف التقنیات الإیقاعیه الأخرى مثل التوازی الترکیبی، والتکرار، والتقفیه الحرّه المنوّعه المتغیّره لتتفاعل معاً لتکثیف الجو الإیقاعی وانسجامه وإثرائه. أمّا فی المسوّغ الدلالی فیجعل الشاعر التدویر فی سطر منفرد لزیاده لفت النظر وأهمیته دلالیاً، ویوظّفه کبؤره دلالیه، إضافه إلى تمییزه إیقاعیاً عن السطور الأخرى. بؤره الدلالات فی التدویرات الموظفه فی الدیوان هی الصلابه والثبات، وحبّ الوطن، والمجازر، والمظاهر الطوباویه المتفائله .

شعر پایداری فلسطین دارای کارکردهای نمادین و اسطوره ای است. این کارکردها به لحاظ ماهیت، ماندگار و از ویژگی های فرامکانی و فرازمانی برخوردارند. نماد و اسطوره در دو حوزه ی معناگرایی و تصویر آفرینی شعر فلسطین نقش عمیق داشته است و همین دو خصلت ادبی، سبب شده است تا در سازوکار سرایندگی، به شکلی کارآمد مورد توجه قرار گیرند. زینب حبش با آفرینش اشعاری گونه گون میراثی ارزشمند در عرصه شعر پایداری فلسطین به جای گذاشته که از اسطوره و نماد به عنوان مهم ترین شاخص این نوع ادبی استفاده چشمگیر کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به تحلیل نمادها و اسطوره های به کاربرده شده توسط شاعر پرداخته است. یافته های پژوهش نشان داده که نگارنده نمادها و اسطوره ها را به شش حوزه ی طبیعی، شخصی مثبت، منفی، حیوانی، مکانی و موارد دیگر تقسیم کرده است که دارای مدلولات متنوعی از جمله صلح، آزادی، پایداری، شهید، مبارزان، سرزمین، دشمن هستند که این موضوع از غنای اندیشه شاعر و ابتکار و استفاده مناسب وی از ظرفیت های زبانی و ادبی پرده برمی دارد.

تعد الحقائب التعلیمیه إحدی الأدوات الحدیثه فی التعلیم وإحدی أنماط التقویم البدیل الذی أدّی استخدامها -حسب الکثیر من الدراسات- إلی تحسین التعلّم ورفع مستوی استقلالیه التعلّم والمهارات الذاتیه لدی الدارسین. من منطلق هذه الضروره، تحاول هذه الدراسه معالجه مدی فاعلیه استخدام الحقائب التعلیمیه فی تعلیم اللغه العربیه فی سیاق المدارس الثانویه الإیرانیه التی تقوم طرائقها التعلیمیه والتقویمیه علی أسالیب مألوفه مثل الاکتفاء بالتدریس المباشر لل کتاب والاختبارات النصفیه والنهائیه التی تهدف معظمها إلی إعداد التلامذه لاختبار دخول الجامعات. فهل تؤدّی توظیف الحقائب التعلیمیه التی تعتمد علی النشاطات الصفیه والمنزلیه المتعدده إلی تحسین تعلّم اللغه العربیه فی المدارس الثانویه الإیرانیه مقارنه مع الطریقه المألوفه؟ تمّ استخدام المنهج شبه التجریبی وت کوّنت عیّنه الدراسه من 30 تلمیذاً فی الصف الحادی عشر فی فرع العلوم الإنسانیه فی مدرسه "رسالت الثانویه" و مدرسه "قلم سفید" بمدینه أصفهان. قدّمت ماده اللغه العربیه بتقنیه الحقیبه التعلیمیه للمجموعه التجریبیه فی مدرسه "قلم سفید" وبالطریقه التقلیدیه للمجموعه الضابطه فی مدرسه "رسالت". توصّلت الدراسه إلی أنّ ثمه فروق ذات دلاله إحصائیه بین المتوسّط الحسابی لصالح المجموعه التجریبیه التی خضعت لتقنیه الحقیبه التعلیمیه وهذا یدلّ علی فاعلیه استخدام التقنیه ودورها الإیجابی فی تحسین ماده اللغه العربیه فی مدرسه "قلم سفید" الثانویه.

تعدّ الأسالیب الإنشائیه من أهمّ الوسائل التی یوظّفها الشعراء للتعبیر عما یدور فی نفوسهم والکشف عن تجاربهم والأحداث التی یعیشونها؛ کما أنها أداه مهمّه تمیط اللثام عن جمالیات النص الأدبی ومیزاته الفنیه ولقد أصبحت الأسالیب الإنشائیه جزءاً لا یتجزّأ من بنیه النص الشعری الفلسطینی المقاوم والتی قد شغلت حیزاً کبیراً من مساحته؛ فلماذا استخدم شعراء فلسطین هذه الأسالیب؟ وما هی المیزات الفنیه التی تمتاز بها هذه الأسالیب فی الشعر الفلسطینی المقاوم؟ من منطلق هذا الأمر، تهدف هذه الدراسه الکشف عن توزیع الأسالیب الإنشائیه الطلبیه الموظّفه وأنماطها فی الشعر الفلسطینی المقاوم ومعرفه دلالاتها وظواهرها الفنیه البلاغیه. ولتحقیق أهداف البحث انتهجت الدراسه المنهج الوصفی– التحلیلی والإحصائی. المتأمّل فی بنیه النص الشعری الفلسطینی یجد أنّ المخاطب وما یتعلّق به یعدّ جزءاً أساساً یتمحور حول الشعر الفلسطینی المقاوم وهذا راجع إلی قله حضور التمنّی فی بنیه هذا النوع من الشعر، قیاساً إلی سائر الأسالیب الإنشائیه؛ کثیراً ما نجد أنّ الشاعر الفلسطینی ینادی ما یکون غیر معیّن هادفاً إلی إشاعه روح الصلابه والثبات فی مختلف أرجاء المعموره، ویلوذ بحذف النداء عند خطاب الوطن وذلک لتقریب مشاعره ومسافه حبه من الوطن المحتلّ؛ قد انزاح الشعراء بفعل الأمر عن دلاته الأصلیه إلی دلالات مختلفه لعلّ أبرزها هو التهدید والتحدّی والتشجیع علی مواصله الکفاح؛ یعدّ التحسّر علی ما حلّ بالشعب الفلسطینی من قتل ودمار وتشرید من أکثر الدلالات ترداداً فی أشعار الشعراء مستخدمین أسالیب الاستفهام المتنوّعه المردفه بوصفها ظاهره فنیه فیها.

ظهر أثر واقعه الطف واستشهاد الإمام الحسین علیه السلام وأصحابه وما حلّ بأهل البیت علیهم السّلام من الاضطهاد والقتل وهتک حرمتهم فی الفنون الأدبیه، حیث نجد أروع المراثی فی تسجیل هذه الأحداث والمأساه العظیمه؛ والسید حیدر الحلی شاعر شیعی قد عبرّ عن هذه المأساه العظیمه فی دیوانه، حیث شکّلت المراثی قسماً أساسیاً وموضوعاً رئیساً من أشعاره وتحتاج إلى بحث عمیق من حیث الأسلوب و سیاق الشعر؛ من هنا هدف هذا البحث إلی دراسه عناصر الإیقاع ودلالاتها فی مراثی السید حیدر الحلّی، حیث تمثّلت فی المستویین الخارجی والداخلی؛ وما توصّلت إلیه الدراسه هو أنّ البحر الطویل، والبحور المرکبه والبحور الکامله أکثر تردداً فی المراثی؛ والشاعر استطاع أن یخرج من بحر واحد أنغاماً موسیقیه مختلفه بتنوّع عواطفه وأحاسیسه. وقد شکلت القافیه المطلقه حضوراً کاملاً فی المراثی فقد لجأ الشاعر إلی توظیف هذا النوع من القافیه لرغبته فی إیصال صوته إلی المتلقّی بأکبر قدر من الوضوح؛ وإن أسلوب التکرار فی المراثی جاء منسجماً مع الحاله النفسیه التی یمرّ بها الشاعر کما یناسب المعنی الذی یسعی إلى تقدیمه؛ ویشکل التجنیس غیر التام والتجنیس الاشتقاقی حضوراً واسعاً قیاساً إلی التجنیس التام ویعزی ذل ک إلی الجهود التی بذلها الشاعر فی تقریب المفهوم والمعنی المراد إلی ذهن المتلقی قیاساً إلی التجنیس التام الذی یخلق نوعاً من الغموض فی تقریب المعنی.