اکرم محمدی زاده

مهرها همواره در طی دورههای مختلف تاریخی مورد توجه جامعه بشری بوده است. این اشیا نشاندهنده هویت افراد مختلف بوده که به این وسیله فرمان خود را تایید میکردهاند. نوشتههای مهر علاوه بر زیبایی ظاهری جنبههای مختلف تفکر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی افراد را بیان میکنند. در دوره قاجار داشتن مهر مورد توجه کلیه اقشار جامعه قرار گرفت و کلیه افراد از شاهان و شاهزادگان گرفته تا کشاورزان صاحب مهر شده بودند. زنان قشری از جامعه قاجار بودند که با توجه به شرایط اجتماعی آن دوره مهرهای زیادی از آنان معرفی نشده است. این پژوهش با هدف معرفی نوشتههای مهرهای زنان به جهت شناسایی هویت و جایگاه اجتماعی و نیز باورهای مذهبی و سیاسی آنان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. برای رسیدن به پاسخ این پرسشها از روش تاریخی و توصیفیِ تحلیلی بهره گرفته شدهاست. اطلاعات و دادههای مورد نیاز این تحقیق از طریق میدانی و کتابخانهای گردآوری شدهاست. در این پژوهش روش تجزیه و تحلیل دادهها نیز کیفی است. نتایج تحقیق نشان میدهد که زنان این عهد با توجه به جایگاه و مقام اجتماعی خود از مهرها با مضمونهای مختلفی استفاده میکردند و سجع (نوشته) مهر نشان دهنده ی شخصیت مذهبی و جایگاه اجتماعی آنان بوده است.

منطقه آذربایجان با مرکزیت تبریز به علت ویژگی خاص جغرافیایی، قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و اصلیترین مسیر ارتباطی شرق و غرب و شمال و جنوب اهمیت زیادی داشته است. همچنین در دوره قاجار انتخاب این شهر به عنوان دارالسلطنه اهمیت آن را دوچندان نمود. با توجه به تحولات مهم صنعتی و رواج تجددگرایی در این عصر، رشد و توسعه هنرهای صناعی راهی متفاوت از دوره های پیشین را طی نمود. فلزکاری یکی از شاخههای هنرهای صناعی است که تا دورههای پیشین در این شهر رونق زیادی داشته است و اکنون بجز چند مورد محدود با کاربرد تزیینی کارگاههای فلزکاری متروک و فراموش شده است. در این مقاله با مطالعه سفرنامهها، کاوش در منابع مکتوب و آثار فلزی محفوظ در موزههای دولتی و خصوصی با هدف شناسایی شاخههای مهم هنر و صنایع فلزی این شهر را مورد کاوش قرار داده است. صنایع فلزی تبریز در دوره قاجار چه بوده است؟ سؤال اصلی این پژوهش است. برای رسیدن به پاسخ این پرسشها از روش تاریخی و توصیفیِ تحلیلی بهره گرفته شدهاست. اطلاعات و دادههای مورد نیاز این تحقیق از طریق میدانی و کتابخانهای گردآوری شدهاست. در این پژوهش روش تجزیه و تحلیل دادهها نیز کیفی است. نتایج تحقیق نشان میدهد که در دوره قاجار صنعتگران و هنرمندان فلزکار در شاخههای مختلف فلزکاری نظیر مسگری، قفلسازی، قیچیسازی به کار و پیشه خود اشتغال داشتهاند. شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این شهر در رشد و یا افول این حرفهها تأثیر مستقیم داشته است.

بیان مسئله: حکاکی بر نقره (نقره کاری) یکی از هنرهای رایج در شهر تبریز بوده که شاخه ای از هنر فلزکاری است. این هنر را نقره کاران مهاجر و ارمنی ساکن در ترکیه با خود به ایران آورده اند و سابقه آن در کشورمان به حدود صدسال می رسد. به این ترتیب مهم ترین مسئله این پژوهش شناسایی پیشینه نقوش حکاکی در هنر ارامنه و ایران است. هدف مقاله: هدف از این مقاله پس از معرفی حکاکی بر نقره، شناسایی سیر تحول فرم و نقش رایج در حکاکی بر نقره تبریز است. سؤال مقاله: سؤال های اصلی این تحقیق عبارت اند از: هنر حکاکی بر نقره از نظر تکنیک ساخت و تزیین چه تغییراتی کرده است؟ سابقه استفاده از نقوش در هنر حکاکی به کجا می رسد؟ روش تحقیق: برای رسیدن به پاسخ این پرسش ها از روش تاریخی و توصیفیِ تحلیلی بهره گرفته شده است. اطلاعات و داده های موردنیاز این تحقیق از طریق منابع کتابخانه ای و داده های حاصل از مطالعات میدانی و مشاهدات عمیق نگارنده به انجام رسیده است. در این پژوهش روش تجزیه وتحلیل داده ها نیز کیفی است. نتیجه گیری: در نهایت نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد نقره کاری بعد از گسترش در ایران تغییر کاربری در فرم داده است و علاوه برآن نقوش مورداستفاده در این هنر نیز متحول شده است. ریشه نقوش حکاکی نقره در 50 سال اول بعد از مهاجرت هنرمندان تحت تأثیر نقوش رایج در هنر ارامنه و نقوش فلزکاری ایران در دوره های قبل بوده است و در 50 سال دوم بعد از تثبیت نقره کاری در شهر تبریز فرم و نقوش آن تحت تأثیر هنر فلزکاری دوره های قبل و شاخص های اجتماعی و فرهنگی موجود در جامعه قرار گرفته است.

بیان مساله: رشته هنراسلامی و گرایش های آن به عنوان یک رشته مستقل در دانشگاه ها تدریس می شود، با این حال گاهی اوقات دانشجویان بعد از فارغ التحصیل شدن، در رشته های غیرمرتبط با رشته تحصیلی خود وارد بازار کار می شوند. از منظر فعالان حوزه اقتصاد، صنایع دستی قابلیت آن را دارد که در قالب کارآفرینی و ایجاد اشتغال به عنوان منبع درآمدزا، انتخاب شود و حتی به عنوان صادرات غیرنفتی ارزآوری داشته باشد. هدف: هدف در این پژوهش بررسی شرایط شغلی فارغ التحصیلان هنراسلامی (هنر و صنایع فلز)، شناخت موانع و محرک های فارغ التحصیلان برای ورود به بازار و شناسایی راهکارهای ارتقای وضعیت شغلی آنان در این حوزه است. سوالات تحقیق: شرایط شغلی دانشجویان بعد از فراغت از تحصیل چگونه است؟ موانع شغلی و محرک های آنان در بازار صنایع دستی و هنراسلامی کدامند؟ چه شاخه های رشته تخصصی صنایع دستی و هنراسلامی بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است؟ روش تحقیق: تحقیق حاضر از نوع مطالعات کمی و کیفی است که از لحاظ هدف می توان آن را جزء پژوهش های کاربردی به حساب آورد. از لحاظ گردآوری داده ها نیز از نوع پژوهش های توصیفی_ پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش را فارغ التحصیلان رشته هنر اسلامی (هنر و صنایع فلز) دانشگاه هنراسلامی تبریز تشکیل می دهند. نتیجه تحقیق: یافته ها نشان می دهد بیشتر دانشجویان بعد از فراغت از تحصیل وارد بازار کار می شوند که بسته به فعالیت های فردی و شرایط ارائه و فروش آثار درآمدهای متغیری دارند. موانع شغلی در این رشته دو دسته اند: دسته اول مربوط به فعالیت های هنرمند است که می تواند آن را بهبود بخشد و دسته دوم از اختیار آنان خارج است و شرایط اقتصادی بازار و جامعه در آن دخیل هستند. واژگان کلیدی: کارآفرینی، هنراسلامی، هنر و صنایع فلز، اشتغال زایی، صنایع دستی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز