کمال غوث

گیاهان یکساله و زراعی به طور عادی توسط بذر تکثیر می شوند، اما بیشتر گونه های میوه چند ساله برای حفظ ویژگی های یکسان با گیاهان مادر بصورت غیر جنسی تکثیر می شوند و مدت زمان رسیدن میوه را کاهش می دهند. بعضی از گونه ها ، مانند انگور و انار را می توان با قلمه ها تکثیر کرد، در حالی که برخی دیگر مانند عناب بیشتر با پیوند تکثیر می شوند. پیوند عناب را روی نهال عناب بذری به عنوان پایه مادری اجرا می کنند. در حال حاضر یکی از مشکلات عمده عناب کاری کشور، نداشتن حداقل دانش در پیوند صحیح عناب می باشد. نگران ی از تک رار و توس عه اش تباهات رای ج در زمین ه پیوند عناب و به منظور ارتقاء سطح آگاهی، اطلاعات و استفاده از حداکثر توان بهره بردارن و تربیت پیوند زن ماهر و زبده برای افزایش و بهبود تولید محصولات و بازدهی مطلوب درختان عناب نگارنده را بر آن داشت تا مطالبی بصورت کاملا ساده و کاربردی تدوین تا در قالب مقاله حاضر در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. با توجه به نبود منبعی موثق در خصوص پیوند عناب، این مقاله می کوشد به زبان ساده اصول و روشهای متعارف در پیوند عناب را تشریح نماید.

مسأله امامت از دیرباز مد نظر متکلّمان و مفسّران نامدار اسلامی بوده است. فرقه های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به اندازه مسأله امامت اختلاف نظر نداشته اند. اگر چه فریقین در پاره ای از مباحث پیرامون آیات ولایت و حدیث غدیر خم اشتراک نظر دارند ولی در پاره ای از موارد نیز دارای اختلاف نظر می باشند. این مقاله بصورت نقلی در جهت معرفی روش و قلم این فقیه تنظیم شده است، لذا نگارندگان از تفسیر موضوعات بصورت تحقیقی خودداری کرده و مقاله را بر اساس بیان دیدگاههای فقیه و متکلم مشهور خراسانی، ملا محمد حسن هردنگی در اثبات حقانیت امام علی (ع) با بهره برداری از حدیث غدیر خم و آیه ولایت و رفع شبهاتی که تاکنون از دیدگاه متکلمین شیعی بیان نشده و جنبه نوآوری دارد، تنظیم نموده اند.

یکی از دغدغه های مورخان جستجوی داده های مفید برای نگارش تاریخ اجتماعی است. در میان منابع غیر تحقیقی و غیر تاریخ نگارانه یکی از منابعی که از قابلیت و ظرفیت بالایی برای نگارش تاریخ اجتماعی برخوردار است نگاه به آثار علماء محلی است. مقاله حاضر به معرفی جایگاه علمای قاینات چون سید ابوطالب قاینی، محمد حسن هردنگی، محمد باقر آیتی، سید ابوتراب انوار و محمد هادی هادوی پرداخته و ضمن معرفی آنها به گونه اسنادی و تحقیقی و دور از هرگونه تعصب گیری به شناسایی واقعی جایگاه هر یک از آنها می پردازد. هدف اصلی این مقاله شناسایی حاکمان شرعی از قاینات است که بدلیل سیطره سیاسی، نخبه گرایی محلی، زندگی دور از بیرجند و فاصله گیری از امرای قاینات، نقش آنهادر تاریخ محلی قاینات کمرنگ و گاها مفقود شده است.

اعاده معدوم از مباحث مهم و جنجال برانگیز کلام، فلسفه و عرفان اسلامی است. متکلمان درباره معاد جسمانی و فیلسوفان در مسیر بیان احکام وجود و عارفان در ارتباط با ظهور و تجلی الهی به بحث از آن پرداخته اند. بعضی از متکلّمین بلکه اکثر ایشان قائلند به جواز اعاده معدوم؛ جمعی دیگر از ایشان و کل حکما قائل اند به عدم جواز اعاده معدوم. حرف در اعاده معدوم است با جمیع عوارض و مشخصات، حتّی با ازمنه و امکنه. شاید برای اولین بار به مناسبت معاد که اصلی از اصول دین است، متکلمین بحث اعاده معدوم را طرح کردند. همچنین شبهه آکل و ماکول با توجه به قاعده اعاده معدوم یکی از قدیمی ترین اشکالاتی است که در باره معاد جسمانی مطرح شده و بعضی از متأخرین شبهه را تقریر اقوی کرده اند بدین سبب که به این طریق که کسی کسی را بخورد بالتمام، و بدن مأکول مستحال شود در بدن آکل، به نطفه، و از آن نطفه تکون فرزندی شود و بزرگ شده و مکلّف شد. بعد ذلک، در حشر اگر مأکول حشر شود، پس این مکلّف حشر نشده است؛ و اگر این مکلّف را که اجزاء اصیله بدن او بدن مأکول است حشر کنند، مأکول حشر نشده، و هرگاه عموم حشر مکلّفین صورت نگرفت و باطل شد، پس مطلق حشر باطل شد؛ زیرا که حکم عقل قابل تخصیص نیست. هرکس قائل به حشر شده به عموم در مکلّفین قائل است و سبب تولید برخی از اندیشه های نادرست در این بحث شده اند. همچنین قائلین نیز به استناد قاعده امکان به جواز اعاده معدوم، رای می دهند. لذا این مقاله ضمن بیانی از شبهات وابسته به معاد، ردیات و پاسخهای لازم را از دیدگاه ملا محمد حسن هردنگی و مطالب برداشت شده از کتاب تاملات کلامیه وی بررسی و نقد کرده و به آنها پاسخ می دهد.

اعتقاد به بداء یکی از آموزه های مهم نزد شیعه امامیه است. منشأ این اعتقاد روایات بسیاری است که از امامان اهل بیت در این باره نقل شده است. برخی از عالمان موحد بدلیل تفسیر نادرستی که از این باور شیعی داشته اند، با آن مخالفت کرده و آن را با علم ازلی و تغییرناپذیر خداوند، ناسازگار انگاشته اند. عالمان شیعه به تفسیر صحیح بداء پرداخته و به شبهات مخالفان پاسخ داده اند. یکی از فقهای امامیه که در باب بداء سخنانی گاه متفاوت از دیگر بزرگان امامیه مطرح کرده است، آخوند ملا محمد حسن هردنگی (1263 – 1327 ق) است. این مقاله می کوشد ضمن بیان سخنان ایشان، پاسخ به یک شبهه درخصوص بدا درباره حضرت عیسی(ع) توسط ایشان را نیز مورد بررسی قرار دهد.

مسأله امامت از قدیم مد نظر متکلّمان و مفسّران نامدار اسلامی بوده است. فرقه های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به اندازه مسأله امامت اختلاف نظر نداشته اند. یکی از این مباحث مورد اختلاف سکوت حضرت علی (ع) در از دست دادن جانشینی خود بعد از رحلت پیامبر می باشد. اهل سنت این موضوع را نشانی بر حقانیت خلفاء ثلاث دانسته و از آن به عنوان یکی از دلایل جانشینی ابوبکر بعد از پیامبر یاد می کنند. لذا این مقاله به رفع شبهه تقریر یا ذنابه حضرت علی(ع) در مسئله خلافت بر اساس پاسخهای فقیه و متکلم مشهور خراسانی، ملا محمد حسن هردنگی که درکتاب تاملات کلامیه وی آمده، اقدام می کند. رفع شبهاتی که تاکنون از دیدگاه متکلمین شیعی بیان نشده و جنبه نوآوری دارد.

فکر و ذکر از مباحث مهم عرفان اسلامی به شمار می روند که در هر دو سنت عرفانی جایگاه ویژه ای در سیر استکمالی سالکان دارند. در سنت اول عرفانی بخشی از آرای عارفان در باب فکر و ذکر به تبیین هر یک از آن ها و بیان جایگاه و اهمیتشان در سیر و سلوک اختصاص یافته و بخش دیگری از دیدگاه ها رابطه فکر و ذکر و نحوه تعاملشان با یکدیگر را شرح و تبیین کرده است. اگرچه برخی عارفان سنت اول به مانند جناب عطار نیشابوری ذکر را برتر از فکر دانسته و تجلی این دیدگاهش را در بیت ذکر باید گفت تا فکر آورد *** صد هزاران معنی بکر آورد(عطار،1385) بیان کرده ولی برخی از عرفای دیگر همچون آیت ا.. محمد حسن هردنگی فکر در مبدا و معاد را برتر از ذکر دانسته و این نظر را در یکی از سروده هایش با مضمون فکر کن تا فکر تو ذکر آورد*** صد هزاران نکته بکر آورد، بیان می دارد. این مقاله بر آن است که اهمیت و جایگاه فکر را از نظر این فقیه عارف با تطبیق بر نظرات برخی عرفای دیگر مورد بررسی قرار دهد.

ویژگی های حاکم و شخصی که شرایط لازم برای هدایت مسلمانان را داشته باشد از مهم ترین مسأله در حکومت دینی می باشد. با تفحص و تعمق در سیره عملی و نظری پیامبر و ائمه اطهار چنین برداشت می شود که مهم ترین عامل رشد وتوسعه همه جانبه و تأمین امنیت و رفاه یک جامعه در نقش حاکم و زمامداران آن تلقی می نمایند. این موارد در اثبات امامت بلا فصل خلافت حضرت علی (ع) در کتاب تاملات کلامیه ملا محمد حسن هردنگی از مشاهیر علمای خراسان (1263– 1327ه ق) بصورتی سلیس و محققانه بکار گرفته شده است. بدین صورت که وی حاکم را نمونه کامل یک مسلمان و انسان پیرو پیامبر و ائمه تلقی نموده که بهترین مصداق آن را معصوم می داند. در زمان غیبت و یا عدم حضور معصوم فردی را لایق چنین مقامی می داند که بیش ترین ویژگی معصوم در او متبلور باشد. در این نوشتار، سعی شده است که ویژگی های کلیدی و اصلی یک حاکم از دیدگاه ملا محمد حسن هردنگی بررسی و مطرح گردد.

سابقه وقف و تعیین متولی برای موقوفات و اداره وقفیات اماکن متبرکه و آستانه های مقدسه در ایران به قبل از دوره صفویه بر می گردد. به منظور حراست، حفاظت و صیانت از اموال و املاک موقوفه، نیازمند وجود سرپرست و متولی و ناظر بر موارد وقفی می باشد. رسیدگی به امور دخل و خرج  اموال موقوفه، رعایت موارد مصرف برحسب نیات واقفان و دوام موارد وقفی چه در موقوفات عامه و یا موقوفات خاصه همیشه مد نظر متولیان و ناظران بوده است. مزار سیدالحسین عربخانه از زیارت گاه هایی است که خاندان خزیمه علم (از حکام با نفوذ قاینات) رقباتی را بر این مزار وقف نموده و سپس تولیت آن  را به خاندان هردنگی سپرده اند. این مقاله به شرح مکاتبات مربوط به سوابق خاندان هردنگی و خدمات آن ها بر این موقوفات اختصاص دارد. بررسی اسناد و یافته  های تحقیق نشانگر باورهای اعتقادی مردم در بردارنده ی اطلاعاتی پیرامون هزینه های مربوط به تعمیر و اداره مزار دهک، علاقه ی امرای منطقه و توجه آن ها به مزار دهک و مسائل مربوط به تولیت مزار مذکور است.

علی رغم نیاز روزافزون جوامع روستایی به کاربرد فناوری جدید، پذیرش فناوری در روستاها بسیار اندک است. در حال حاضر، در بسیاری از کشورهای جهان مدیریت منابع کشاورزی در دست افرادی است که در کشورهای غربی آموزش دیده اند، لذا آشنا شدن این مدیران با ریشه های فرهنگی و محیطی نظام های بومی مدیریت منابع، تا حد زیادی از اشتباهات آتی جلوگیری خواهد کرد. بنابراین مصلحان روستایی به عنوان کسانی که در امر توسعه روستایی نقش دارند اگر به این دانش بومی که با ساختارهای روستایی هماهنگ است، توجه کنند، با انطباق آن با شرایط جدید می توانند گام های مؤثری در توسعه روستایی بردارند. نتایج این مقاله که با استفاده از روش کیفی " نظریه بنیانی" به دست آمده سعی دارد تا یک جنبه از دانش بومی باغداران خراسان جنوبی، در تولید محصول زرشک را که عامل اساسی در حیات باغداران خراسان جنوبی است، مورد بررسی قرار دهد، و برای این منظور مطالعه دانش بومی زرشک کاران در مناطقی از استان خراسان جنوبی که از کشت این گیاه برخوردار هستند، صورت گرفت. نتایج این اطلاعات، حاکی از تنوع عملیات باغی و موارد مصرف این محصولات در میان تولید کنندگان است که خود می تواند عامل موفقیت آن ها در تولید این گیاه باشد.