سید ناصر حسینی

جنگ ایران و عراق به طور رسمی در پایان شهریورماه 1359 از سوی رژیم بعث عراق آغاز شد. ارتش عراق در روزهای اولیه جنگ موفق شد بخشی از سرزمین ج.ا.ا را اشغال نماید. اگرچه آغاز جنگ از سوی ارتش عراق توسط کارشناسان نظامی ارتش، پیش بینی شده بود ولی به دلیل بی اعتنایی مسئولین سیاسی، که چندان بر اوضاع کشور مسلط نبودند، به هر دلیل، از اقدام متجاوزانه ارتش عراق پیشگیری نشد. در عین حال طبق قانون اساسی، ارتش ج.ا.ا مسئول و مدافع تمامیت ارضی و حافظ استقلال کشور است. به همین دلیل فرماندهان ارتش اقداماتی را از نظر ستادی و عملیاتی انجام داده اند که موضوع پژوهش این مقاله است. نگارنده، در این مقاله تلاش کرده تا اقدامات ستادی و عملیاتی ارتش ج.ا.ا را پس از انقلاب اسلامی تا پایان سال اول جنگ که توسط فرماندهان نسل اول ارتش پس از انقلاب انجام شده را به صورت اجمال و مختصر تبیین نماید. بنابراین این کارنامه را می توان به عنوان بازشناسی شایستگی های فرماندهانی قلمداد کرد که در کوران انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی مدافع کشور بودند و دلیرانه از میهن اسلامی و آرمان های خود دفاع کردند.

دوران هشت سال دفاع مقدس (جنگ ایران عراق) سرشار از موفقیت ها و شکست ها، تلخی ها و شیرینی هاست. تعداد بی شماری از ایثارگران، رزمندگان و فرماندهان در این عرصه نقش آفرینی کردند. تاریخ دوران جنگ تحمیلی و دفاع مقدس بسیاری از این حماسه آفرینی ها را در خود ثبت و ضبط کرده است. در این میان برخی نقش ها برجسته تر و فراموش ناشدنی هستند. بر اساس شواهد تاریخی شهید سپهبد علی صیاد شیرازی یکی از فرماندهانی است که نقش های اثرگذار و ارزشمندی بر حوادث و مقاطع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران داشته است. این پژوهش درصدد است تا نقش ایشان را به صورت گذشته نگر در سه مقطع آغاز سال دوم جنگ (دفع تجاوز)، مرحله سوم عملیات بیت المقدس (آزادی خرمشهر) و عملیات مرصاد (پایان جنگ ایران و عراق) را به عنوان کسی که توانست اتحاد و انسجام را به نیروهای مسلح برگرداند، منطبق بر اسناد و روایات شخصیت های مطلع و کارشناسان و شاهدان دوران دفاع مقدس و خاطرات منتشرشده آن شهید با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی، و جمع آوری به روش کتابخانه ای و تحقیق اینترنتی، تجزیه وتحلیل، بررسی و بازشناسی نماید.

کشور ایران با همسایه غربی خود عراق، از دالامپرداغ تا بندر فاو به طول 1336 کیلومتر، به خط مستقیم، دارای مرز مشترک است. مرزهای ایران چه در آب و چه در خشکی عمدتاً  به شکلی است که از نظر نظامی به نفع ایران و به ضرر عراق است. استان کرمانشاه ناحیه ای کوهستانی است که بین فلات ایران و جلگه بین النهرین واقع شده است و سراسر آن را قله ها و ارتفاعات زاگرس پوشانده است. ارتفاعات مناطق مرزی استان کرمانشاه، مسلط بر جلگه بین النهرین می باشد و شرایط بسیار مطلوبی جهت عملیات نفوذی و آفندی علیه شهرهای مهم عراق به خصوص بغداد فراهم می کند. با مشاهده نقشه سیاسی ایران در استان کرمانشاه، مشخص می شود که مرزهای قصرشیرین و نفت شهر، جزء مرزهای محدب ایران بوده و از نظر نظامی و سیاسی برای ایران می تواند وسوسه انگیز باشد. به همین دلیل عراق جهت شروع جنگ با ایران در تاریخ 31 شهریور، به شهرهای مرزی قصر شیرین و نفت شهر حمله نظامی نموده است تا از این طریق بتواند برای بغداد یک سپر حفاظتی بسازد. در این مقاله ضمن بررسی جغرافیای نظامی استان های کرمانشاه و ایلام، تجاوز ارتش عراق و مواضع آن در سال های دفاع مقدس در غرب کشور و عملیات های انجام شده ج.ا.ا، میزان تحقق اهداف نظامی و سیاسی ایران و عراق، علل اهمیّت مناطق غربی جمهوری اسلامی ایران برای عراق را نیز بررسی می نماییم.

     برخورداری از سطح قابل قبولی از رفاه، اشتغالزایی و درآمد مکفی برای همه افراد جامعه و همچنین دستیابی به توسعه پایدار ملی از مهمترین اهداف برنامه ریزان در کشورهای جهان به ویژه جوامع در حال توسعه محسوب می شود. در این میان باید وضعیت معیشتی و رفاهیِ روستاییان به عنوان کم برخوردارترین افراد این جوامع، در کانون توجه مدیران قرار بگیرد. از آنجاکه فقیرترین روستانشینان را افراد بدون زمین کشاورزی و یا با زمین اندک تشکیل می دهند، می توان با تنوع بخشی به فعالیتهای غیرکشاورزی در این سکونتگاهها موجبات اشتغالزایی، کاهش فقر و ایجاد رفاه اجتماعی نسبی را در این کانونهای کوچک جمعیتی فراهم آورد. در این راستا صنعتی نمودن روستاها با تکیه بر فعالیت صنایع کوچک و دستی می تواند ضمن رفع تنگناهای حاصل از بیکاری، فقر و آثار ناشی از پیامدهای محیطی (از جمله خشکسالی) و بحران تولید در روستاها، به عنوان عنصری محوری در جهت کاهش فضای نابرابری در توسعه اقتصادی– اجتماعی محیطهای روستایی قلمداد گردد. البته این سیاست اگر توأم با مشارکت همه جانبه روستاییان در ابعاد سرمایه گذاری و فعالیت در قالب شرکتهای تعاونیهای مردمی باشد، به نحوی کارامدتر می تواند جوابگوی مشکلات و نارساییهای حاصل از عقب ماندگی اقتصادی– اجتماعی روستاها باشد.      در این پژوهش که با رویکردی تحلیلی– توصیفی در سال 1389 انجام گرفته است، تلاش شده ضمن بیان چارچوب نظری استقرار صنایع کوچک و دستی در مناطق روستایی با تأکید بر فعالیت شرکتهای تعاونی، تأثیرگذاری این گونه فعالیتهای تعاونی در اشتغالزایی و توسعه روستاها با یک بررسی ادراکی تجزیه و تحلیل شود. روش جمع آوری داده ها به صورت انجام مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و بهره گیری از آرا و دیدگاههای  اندیشمندان داخلی و خارجی در زمینه مورد بحث است. نتایج نشان می دهد که در شرایط کنونی کشور که خشکسالیهای پی درپی خسارات فراوانی به بخش کشاورزی و متعاقباً شرایط زندگی در جامعه روستایی وارد نموده است، می توان با تنوع بخشی به وضعیت فعالیت اقتصادی روستاییان به ویژه توجه به راه اندازی صنایع کوچک و دستی با توجه به مشارکت همه جانبه روستاییان در قالب شرکتهای تعاونی خودجوش و فعال تولیدی، اشتغالزایی و در نتیجه،توسعه پایدار روستاها را فراهم آورد.  

در نیمه اول ماه ژوئیه/10 تا 25 تیر، سیاستی که می بایست در قبال رفتار نامساعد دولت ایران راجع به اخراج اتباع دول محور از این کشور اتخاذ شود، توسط دولت اعلیحضرت پادشاهی انگلستان و دولت شوروی مورد بررسی قرار گرفت؛ و در 22 ژوئیه/ 31 تیر، به ژنرال کینان دستور داده شد که برای اشغال آبادان و نفت شده و متعاقباً مناطق نفت خیز جنوب غربی ایران آماده باشد. در 24 ژوئیه/2 مرداد اطلاع حاصل شد که دولت انگلستان با پیشنهاد مربوط به اعمال فشار سیاسی مشترک انگلیس و شوروی به ایران، همراه با نمایشی از قدرت نظامی، جهت تامین امکانات اخراج اتباع دول محور از این کشور موافقت کرده است تا چنانچه فشار سیاسی به شکست بیانجامد، منظور فوق با استفاده از قوه قهریه تحقق یابد. از این رو به ژنرال کینان دستور داده شد اقدامات اولیه را برای انجام مقاصد زیر معمول دارد.

    برای اولین بار در تاریخ ایران، قانون نظام وظیفه عمومی، نیروی احتیاط و ذخیره در سال 1304 مطرح گردید و با اینکه چندین بار تغییراتی در آن ایجاد شده بود اما تا سال 1359(شروع جنگ تحمیلی) موضوع احتیاط و ذخیره عملاً به مرحله اجرایی وارد نشده بود تا اینکه در شرایط بحرانی جنگ تحمیلی و کمبود نیروی سرباز در یگان های ارتش، تصمیم به فراخوانی یک دوره از آخرین ترخیص شدگان خدمت وظیفه عمومی گرفته شد. جهت بهره برداری بهینه از قانون نظام وظیفه عمومی، نیاز به ایجاد ساز و کارهایی جدید و متناسب با زمان و شاید بازنگری در قانون به منظور رسیدن به یک فرآیندکلی در سطح تصمیم گیری و تنظیم راه کارهایی است که بتواند در شرایط بحرانی و جنگ، نیروهای احتیاط را طبق قانون وظیفه عمومی جهت تقویت بنیه دفاعی کشور مهیا نمود، تا با کمترین مشکلات و هزینه بتوان بدنه نیروهای مسلح کشور را به نیروی بی پایان مردمی متصل نمود و از پشتیبانی مردمی برخوردار سازد.

کشور عزیزمان ایران در روز سوم شهریور 1320 با تهاجم نیروهای شوروی سابق از شمال و انگلیس از جنوب به اشغال نیروهای متجاوز درآمد و این مقاله درصدد پاسخ به این سوال می باشد که آیا عملیات نظامی اشغال ایران توسط ارتش های انگلیس و شوروی یک عملیات مرکب بود یا خیر؟ عملیات مرکب به عملیاتی گفته می شود که نیروهای نظامی یا ارتش های بیش از یک کشور و ملت، تحت فرماندهی واحد در آن شرکت داشته باشند. با بررسی اسناد و مدارک موجود می توان ثابت نمود که عملیات اشغال ایران در جنگ جهانی دوم توسط ارتش های شوروی سابق و انگلیس اولاً به صورت کاملاً هماهنگ و منسجم و از قبل طراحی شده و به عنوان یک عملیات مرکب بود. و ثانیاً فرماندهی واحد و حساب شده ای از سوی نیروهای انگلیسی به روح این عملیات حاکم بوده است و احتمالاً عدم اعلام رسمی آن به دلایل خاصی از جمله  پیشگیری از بروز تنش بین دو کشور که هم به عنوان همکار و متحد و هم به عنوان رقیب یکدیگر مطرح بوده اند می باشد.