رشید جعفرپور

انتخابات ریاست جمهوری نقش مهمی در تقویت پیوند مردم با آینده کشور دارد. در جمهوری اسلامی ایران با انتخابات ریاست جمهوری دومین مقام اجرایی کشور به مدت ۴ سال انتخاب شده و انتخاب هر فردی در این سطح نقش تعیین کننده ای بر سطوح مختلف اجرایی کشور خواهد داشت. در آستانه سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری جریان های مختلف سیاسی درصدد معرفی نامزد در صحنه مبارزات انتخاباتی می باشند. به دلیل اهمیت این دوره از انتخابات ریاست جمهوری پژوهشگران با مطالعه جریان شناسی سیاسی سعی در بررسی احتمال غلبه گفتمانی جریان های سیاسی می نمایند. نوشتار حاضر با بررسی شکل گیری گفتمان های مختلف، سعی می نماید طیف بندی انتخابات را با الگوی تحلیلی مشخصی ارائه نموده و بر اساس آن الگوهای مشارکت را تبیین نماید. فرض بر این است که اگر نامزدهای این گفتمان ها از نظارت شورای نگهبان عبور کرده و مولفه های موثر نظام بین الملل هم تغییر محسوسی ننمایند، حضور گفتمانی جریان های سیاسی و اجتماعی براساس سه گفتمان با زیرگفتمان های مشخص در صحنه آرایی انتخابات نقش آفرینی می نمایند. سوال این است که سناریوهای رقابت گفتمانی در انتخابات پیشرو کدام هستند و چه تاثیری بر رفتار رای دهی مردم خواهند گذاشت؟ روش تحلیل در این نوشتار روش گفتمان خواهد بود. در جمع آوری داده ها از منابع کتابخانه ای، اسنادی و نیز منابع معتبر اینترنتی استفاده شده است.

انقلاب های قرن بیستم معمولاً به دو جریان اصلی نظری مرسوم یعنی لیبرالیسم و سوسیالیسم گرایش داشته و از مبانی نظری آن ها بهره بردند. انقلاب اسلامی به لحاظ نظری و عملی نه تنها تعلقی به این دو مشرب فکری نداشته، بلکه به عنوان یک مسیر مستقل مبتنی بر اندیشه و مکتب اسلام شکل گرفت و شعار اصلی خود را پس از استقرار نظام اسلامی «نه شرقی و نه غربی» قرار داد. تفاوت این انقلاب با سایر انقلاب ها علاوه بر رهبری، شعارها، مکتب نظری و حامیان باید در انتخاب و بهره گیری از «نوع رسانه در پیام رسانی» جست وجو کرد. امام خمینی (ره) به دلایل مختلف رسانه «منبر» با محوریت مساجد و تکایا را به عنوان رسانه انقلاب انتخاب کردند. مقاله حاضر تلاش دارد نشان دهد؛ چرا رسانه منبر به عنوان رسانه اصلی انقلاب اسلامی انتخاب شد؟ نتایج مقاله نشان می دهد عوامل مؤثر در انتخاب رسانه منبر برای انقلاب اسلامی عبارت از؛ ماهیت رهبری انقلاب، اهداف نیروهای انقلابی، ماهیت منابر، ممنوعیت استفاده از رسانه های مختلف توسط انقلابیون، ماهیت جامعه ایران در دوران انقلاب و کارکردهای منبر (تطبیق، دستیابی به هدف، یکپارچگی، انسجام و پایداری) در فرایند پیام رسانی انقلاب اسلامی است. روش پژوهش حاضر نیز تحلیلی-توصیفی با رویکرد کارکردگرایی ساختی و استعانت از الگوی ارتباط است.  

انتقال ارزش ها، هنجارها و باورهای یک نسل به نسل بعد و تلاش برای حفاظت از ارزش ها در برابر امواج فرهنگ غیربومی، از مهم ترین دغدغه ها و کارکردهای دستگاه-های فرهنگی هر جامعه محسوب می شود. در واقع نهادهای فرهنگی تلاش می کنند ضمن صیانت از روش های آزموده شده درون-فرهنگی، در جهت پویایی و به روز نمودن این روش ها نیز اقدام نمایند. در میان طیف وسیعی از این ابزارها و کارگزاری-ها، اعم از خانواده، مدرسه، دانشگاه، رسانه ها و ...، منبر و وعظ با سابقه تاریخی طولانی و صبغه مذهبی و دینی، می-تواند نقش بسزایی را در این میان ایفا نماید. این رسانه در زمان مبارزات منجر به پیروری انقلاب اسلامی به عنوان رابط میان توده مردم و روحانیت، عمل نمود و این کارویژه را در دوران جنگ تحمیلی نیز به انحای مختلف ادامه داد. اما پس از پایان جنگ، فضای فرهنگی، جامعه تحت تاثیر امواج فرهنگی گسترده غرب قرار گرفت و نسل سوم انقلاب را در تیررس خود قرار داد. از این روی هم کنون در دهه جهارم رسانه منبر، به عنوان یکی از کارگزاری های فرایند جامعه پذیری، نقش و کارویژه هایی متفاوتی نسبت به قبل خواهد داشت.

در چه اشتباه بزرگی به سر می‌برند کسانی که گمان می‌کنند تا به شرایط توسعه‌یافتگی دست نیابیم و از چاله چوله‌های سیاست و اقتصاد بیرون نرویم، نمی‌توانیم به حوزه گفتمان هویت وارد شویم! البته که برای خود دلایل عرف‌پسندی هم می‌آورند، امّا ثمره سال‌ها تلاش و پژوهش علمی نشان می‌دهد که تشکیل گفتمان هویتی غالب و براساس نیازهای واقعی و زمینه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، مهم‌ترین پیش‌نیاز توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود. اینکه هویت ملّی ما ایرانیان چگونه می‌تواند ما را به شاهراه توسعه ببرد، و مدیریت سیاسی چه جایگاهی در سامان‌دهی این گفتمان هویتی دارد، در مقاله زیر بررسی شده است