زهرا طاهری فر

در سال های اخیر، استفاده از اصطلاح و سازه «فراتشخیص» چه در حوزه آسیب شناسی و چه در حوزه درمان های روان شناختی مورد توجه بوده است. مدل ها و درمان های فراتشخیصی در نقطه مقابل درمان های مبتنی بر پروتکل های تک تشخیصی به وجود آمدند. فراتشخیص در حوزه آسیب شناسی، به معنی پرداختن به سازوکارهای زیربنایی مشترک در طیفی از اختلال های هم ابتلا و در حوزه درمان، به معنی داشتن پروتکل های درمانی است که صرفاً بر اساس تشخیص های اختصاصی مداخله نمی کنند و این سازوکارهای زیربنایی مشترک را در درمان مدنظر قرار می دهند. هدف از مقاله حاضر، تبیین معانی مختلف سازه فراتشخیصی و ارائه مختصری از دو مدل و درمان مطرح در این حوزه، یعنی درمان پروتکل واحد و درمان تنظیم هیجان است. در انتها با توجه به چالش های مربوط به هم ابتلایی اختلال های روانپزشکی و سهولت اشاعه و درمان در وضعیت فراتشخیصی، به مزایا و معایب این دیدگاه پرداخته می شود.

پژوهش های اخیر، به بررسی نقش نارساتنظیم گری هیجان در رشد و تداوم نشانه های اضطرابی پرداخته اند. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش واسطه ای نارسایی راهبردهای تنظیم هیجان در رابطه بین شدت هیجان منفی و سیستم انگیزش ایمنی با نشانه های اضطراب فراگیر بود. تعداد 621 نفر (392 دختر، 229 پسر) از دانشجویان دانشگاه های تهران در این پژوهش شرکت کردند. شرکت کنندگان پرسشنامه نشانه خلقی و اضطرابی- نسخه کوتاه (MASQ-SF)؛ مقیاس دشواری تنظیم هیجان (DERS)، مقیاس شدت عاطفی (AIM)، پرسشنامه حساسیت به تنبیه و حساسیت به پاداش (SPQRS)، مقیاس کنترل توجه (ACS)، پرسشنامه آگاهی بدنی (BAQ)، پرسشنامه تجربه ها (EQ) و پرسشنامه راهبردهای تنظیم هیجان (ERQ) را تکمیل کردند. نتایج پژوهش نشان داد که شدت هیجان منفی و سیستم انگیزش ایمنی رابطه مثبت معنادار دارند. هم چنین، از بین راهبردهای تنظیم هیجان تنها مولفه کنترل توجه از راهبرد توجه کردن و راهبرد اجازه دادن با برانگیختگی اضطرابی رابطه منفی داشتند. در این پژوهش، نقش واسط ه ای آگاهی بدنی از راهبرد توجه کردن و ارزیابی مجدد در رابطه بین شدت هیجان منفی و سیستم انگیزشی ایمنی با نشانه های اضطرابی تایید نشد، درحالی که سایر راهبردهای تنظیم هیجان، نقش واسطه ای معنادار داشتند. بر اساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که راهبردهای توجه کردن، اجازه دادن و فاصله گرفتن در تشکیل نشانه های اضطرابی تاثیرگذار هستند. بنابراین، توجه به این راهبردهای تنظیم هیجان می تواند به شناخت بهتر نشانه های اضطرابی و درمان کارآمدتر منجر شود.

اخیراً سازه ای به نام آگاهی بدنی در حوزه ی سلامت تعریف شده است و به معنای تمرکز بر روی حس های بدنی درونی و آگاهی از آن ها است. آگاهی بدنی سازه ای دووجهی است که می تواند ابعاد انطباقی و غیرانطباقی داشته باشد. با وجود اهمیت این سازه در حوزه ی سلامت روان، مشخصات روان سنجی پرسشنامه ای که آگاهی بدنی را بسنجد، در ایران بررسی نشده است. بدین ترتیب، هدف این پژوهش بررسی ویژگی های روان سنجی پرسشنامه آگاهی بدنی (شیلدز، مالوری و سیمون، 1989)، در ایران بود. پس از ترجمه به فارسی و ترجمه ی متن اصلاح شده ی فارسی به زبان اصلی، داده ها جمع آوری شد. 238 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران، به پرسشنامه ی آگاهی بدنی پاسخ دادند. داده ها با روش همبستگی پیرسون، آلفای کرونباخ و تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی مورد تحلیل قرار گرفتند. ضریب آلفای کرونباخ در پرسشنامه ی آگاهی بدنی، 0/88 به دست آمد. برای بررسی روایی همگرا از زیرمقیاس پرسشنامه ی تجربه ها (زیرمقیاس فاصله گرفتن) و برای بررسی روایی واگرا از پرسشنامه ی نگرانی ایالت پنسیلوانیا استفاده شد و ضریب همبستگی (0/3= r ) و ضریب همبستگی غیرمعنادار (0/02= r ) به دست آمد. در تحلیل عاملی اکتشافی این پرسشنامه، 4 عامل به دست آمد و در تحلیل عامل تأییدی، این مدل 4 عاملی برازش مناسبی داشت (0/06= RMSEA ؛ 2/15= Chi-square/df ) این پژوهش شواهد امیدبخشی از خصوصیات روان سنجی پرسشنامه ی آگاهی بدنی در جمعیت غیربالینی دانشجویی نشان می دهد.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش واسطه ای بدتنظیمی دو راهبرد ارزیابی مجدد و ذهن آگاهی در رابطه بین باورهای فراشناختی و نشانه های اختلال اضطراب فراگیر است. تعداد 507 نفر از دانشجویان دانشگاه های تهران در سال ۱۳۹۸ در این پژوهش شرکت کردند. شرکت کنندگان پرسشنامه باورهای فراشناختی (MCQ-30)، پرسشنامه پنج عاملی ذهن آگاهی (FFMQ)، زیر مقیاس ارزیابی مجدد از پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ) و پرسشنامه کوتاه اختلال اضطراب فراگیر (GAD-7) را تکمیل کردند. نتایج نشان داد میان باورهای فراشناختی در مورد نگرانی با نشانه های اختلال اضطراب فراگیر رابطه مثبت معنادار وجود دارد. همچنین میان باورهای فراشناختی و ذهن آگاهی و همین طور میان ذهن آگاهی و نشانه های اختلال اضطراب فراگیر، رابطه منفی معنادار برقرار می باشد. لیکن رابطه راهبرد ارزیابی مجدد با باورهای فراشناختی و نشانه های اختلال اضطراب فراگیر، معنادار نشد و تنها ذهن آگاهی بین باورهای فراشناختی و نشانه های اختلال اضطراب فراگیر نقش واسطه ای داشت. بنابراین توجه به باورهای فراشناختی و ذهن آگاهی می تواند به شناخت بهتر نشانه های اضطرابی و درمان کارآمدتر اختلال اضطراب فراگیر منجر شود.