غلامرضا ملکشاهی

یکی از معیارهای توسعه پایدار شهری توجه به توزیع متوازن جمعیت است، لذا توزیع خدمات شهری باید به گونه ای باشد که عدالت اجتماعی و فضایی را برقرار نماید، هدف از این پژوهش ارزیابی میزان کارایی خودهمبستگی فضایی در تحلیل پراکنش فضایی خدمات عمومی شهری است.  محدوده مورد مطالعه شهر سقز در استان کردستان می باشد. در راستای دست یابی به این هدف ضمن معرفی و ارزیابی کارآیی مدل خودهمبستگی فضایی[1]،شاخص موران[2] و آماره عمومی G با کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی (Arc GIS) و نرم افزار Geodata  که به وسیله آن امکان تحلیل توزیع خدمات شهری به صورت یکپارچه فراهم می شود. به تحلیل و توزیع فضایی و دسترسی 10 نوع خدمات عمومی که در سطح شهر سقز پراکنده شده پرداخته  تحلیل دسترسی یکپارچه خدمات شهر سقز بیانگر این واقعیت است که ضریب موران (16/0) نشان می دهد الگوی رشد شهر به الگوی پراکنده نزدیک بوده ولی بر اساس شاخص عمومیG  ملاحظه می شود که مقادیر کاربری های خدماتی دارای خوشه بندی پایین هستند ضریب دو متغیره موران برابر 26/0Morans I=- می باشد مدل دو متغیر موران بیانگر این واقعیت است که بین تراکم جمعیت و توزیع کاربری ها رابطه معنادار وجود ندارد.    

مشکلات کالبدی-فضایی، گسترش حاشیه نشینی و شکل گیری بافت های فرسوده وعدم تعادل در زمینه های مختلف خدمات رسانی در سطح محلات شهری و همجواری کاربری های ناسازگار، حاصل گسترش بی رویه و کنترل نشده ی شهرها است و موجب افزایش هزینه های حمل ونقل، افزایش هزینه های زیربنایی و افزایش سرانه هزینه های خدمات رسانی در شهر می شود. توجه به اصول توسعه میان افزا در محدوده های دارای ظرفیت شهر، مانند : بافت های فرسوده، مخروبه، حاشیه نشین، اراضی بایر و بافت های ناکارآمد شهری و همچنین مناطق اولویت بندی شده، می تواند به عنوان یکی از راهبردهای اساسی برای دستیابی به رشد هوشمند شهری، جهت پیشگیری و درمان این مشکلات کمک کند. شهر اهواز به عنوان مرکز سیاسی استان، وجود صنایع مختلف برای عرضه شغل، و تنوع در عرضه ی انواع خدمات، از زمان جنگ تحمیلی تا کنون مکانی برای جذب جمعیت های مهاجر از روستاها و شهرهای اطراف بوده است. این امر موجب شکل گیری مشکلات کالبدی-فضایی و گسترش ناموزون شهر و ظهور پدیده پراکنده رویی در شهر شده است. بیشترین محدوده های دارای ظرفیت برای توسعه میان افزا در منطقه2 واقع است. هدف مقاله حاضر شناسایی ظرفیت های توسعه میان افزا در این منطقه و اولویت بندی آن ها می باشد. در این پژوهش ابتدا توسعه میان افزا در سه حوزه اصلی(بافت فرسوده، زمین های بایر و کاربری های ناسازگار) در منطقه 2 شهر اهواز مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای ارزیابی ظرفیت های توسعه میان افزا در بافت های ساخته شده، از شاخص های دسترسی، کالبدی و اجتماعی و برای ظرفیت سنجی توسعه میان افزا در بافت های ساخته شده منطقه از تکنیک دیمتل و روش فازی در نرم افزار ArcGISاستفاده شده است. نتایج نشان می دهد که حدود 1720 هکتار زمین های بایر، 114 هکتار اراضی نظامی و 1.5 هکتار اراضی مخروبه در این منطقه وجود دارند. در رابطه با بافت های ساخته شده، با توجه به نقشه اولویت بندی شده که در 5 دسته تقسیم بندی شده است، اولویت اول با مساحت 58 هکتار، اولویت دوم با مساحت 354 هکتار، اولویت سوم با مساحت 174 هکتار، اولویت چهارم با مساحت 115 هکتار و اولویت پنجم با مساحت 40 هکتار در رتبه های یک تا پنجم قرار گرفته اند. محله های کیان آباد، سیدخلف، امانیه، کیانپارس شرقی و کیانپارس غربی در اولویت اول و دوم قرار دارند.