رسول شریفی نجف آبادی

مناطق فعال، قسمت هایی از پوسته زمین هستند که در کواترنر پسین و به خصوص عهد حاضر دارای حرکات زمین ساختی اند و در آینده نیز مستعد بروز خطر خواهند بود. این مناطق را می توان با شواهد و شاخص های ژئومورفولوژی تشخیص داد. بر همین اساس و با استفاده از شاخص نسبی فعالیت زمین ساختی (Iat) که ترکیبی از شاخص های انتگرال هیپسومتری، نسبت کشیدگی حوضه، تقارن آبراهه ها، نسبت عرض کف دره به ارتفاع آن و طول ـ گرادیان رودخانه را شامل می شود، به بررسی و شناخت وضعیت حوضه رودبار واقع در محدوده زاگرس مرکزی اقدام شد. برای این منظور، مدل رقومی ارتفاع از داده های توپوگرافی SRTM با دقت 90 متر برای کل منطقه تهیه شده و در محیط های نرم افزاری آرک مپ، آرک ویو و گلوبال مپر، ترسیم آبراهه ها، تقسیم بندی زیرحوضه ها، اندازه گیری شاخص ها، رقومی کردن نقشه های زمین شناسی و تلفیق داده ها صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان می دهند که این حوضه 2256 کیلومترمربعی را می توان به 4 بخش ـ بسیار فعال، فعال، نیمه فعال و با فعالیت کم ـ تقسیم کرد. گسل های رورانده دهسور، وحدت آباد و زردکوه و همچنین گسل جوان زاگرس، چهار گسل مهمی هستند که در بروز ناپایداری در این حوضه نقش داشته اند. جابه جایی 500 متری که در طی 40 تا 50 هزار سال گذشته در مسیر سرشاخه های رودخانه های گشان و الوس صورت گرفته، حرکت راستگردی را در قطعه ای از گسل جوان زاگرس که بین دو قطعه دورود و اردل قرار گرفته است اثبات می کند. در نتیجه این حرکت، یک سطح خرد شده و فرسایش پذیر ایجاد شده که رودخانه رودبار به سرعت در حال حفر آن است و سطح اساس منطقه را پایین می برد. این عمل به تجدید سیکل فرسایش منجر شده است. در زمان حاضر سد رودبار در قسمت خروجی این حوضه و در مسیر گسل جوان و فعال زاگرس در حال احداث است؛ بنابراین ممکن است این سازه در معرض مخاطرات جدی قرار بگیرد.

دوره شاه عباس اول نقطه عطفی در تاریخ ایران است. اصلاحاتی که این پادشاه مقتدر در اوضاع نابسامان این سرزمین به وجود آورد، موجب ایجاد امنیت و آرامش، رونق اقتصادی، توسعه شهر نشینی،گسترش تجارت و بهبود زندگی عامه مردم و رفعت جایگاه ایران در بین کشورها گردید. شیخ بهایی یکی از مهمترین ملازمان شاه عباس بود که در این راه تلاش های موثری انجام داد. مردم شهر نجف آباد در 30کیلومتری غرب شهر اصفهان بر این عقیده اند که شهر محل سکونت آن ها در زمان این پادشاه و تحت نظارت شیخ بهایی ایجاد گردیده است. هدف از این مقاله بررسی صحت این موضوع است. برای این منظور، اسناد و مدارک کتابخانه ای موجود و همچنین شواهد محلی بر جای مانده مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل منطقی قرار گرفت. نتایج به دست آمده موید آن هستند که این شهر به دستور شاه عباس صفوی و برای تقویت پایتخت تازه تاسیس صفوی به وجود آمده و شیخ بهایی بر ایجاد آن نظارت داشته است. آب مورد نیاز این شهر با شبکه ای از قنات که به صورت شعاعی از 55 تا 35 کیلومتری غرب نجف آباد امتداد داشته اند، تامین شده و با یک کانال طولانی تا شهر انتقال یافته و با برنامه ای منظم در سطح زمین های کشاورزی تقسیم گردیده است. همچنین، نقشه شهر را بر اساس اصول شهر سازی و رعایت الگوی قرینه سازی به سبکی طراحی شده که دو میدان در مرکز شهر قرار گرفته و خیابان ها و کوچه های عمود بر هم از آن ها منشعب شده اند. ایجاد این شهر جدید نه تنها هیچ مشکلی برای ساکنان قبلی روستاهای منطقه ایجاد نکرده، بلکه منافع زیادی نیز برای آن ها داشته است. امروزه با وجود این که بیش از 400 سال از تاسیس این شهر می گذرد، هنوز این یادگار ارزشمند عهد صفوی به خوبی شناخته و معرفی نشده است. پیشنهاد می شود که برخی دخل و تصرف های صورت گرفته در مسیر قنوات و شبکه آبرسانی و نقشه این شهر رفع گردیده و این مجموعه به عنوان یک اثر ملی که می توان آن را نمادی از حاکمیت تفکر برنامه ریزی ناحیه ای در عصر صفوی دانست، ثبت گردد.

این پژوهش با هدف بررسی کارایی استفاده از کارت های بازی در آموزش تلفیقی جغرافیا انجام گردیده است. جامعه ی آماری این پژوهش شامل کلیه ی دانش آموزان پسر سال پنجم دبستان شهرستان نجف آباد بوده که در سال تحصیلی 1398-1397 مشغول به تحصیل بوده اند. به منظور انتخاب نمونه ی آماری، یک دبستان از 18دبستان پسرانه ی این شهر به صورت تصادفی انتخاب شد که دارای دو کلاس پنجم با تعداد 25 و 27 دانش آموز بود. روش تحقیق انتخاب شده شبه آزمایشی بود که به منظور اجرای آن، از دانش آموزان دو کلاس یک پیش آزمون از درس های 1 تا 10 کتاب مطالعات اجتماعی پنجم گرفته شد. تحلیل آماری، تفاوت معنی داری را بین نمرات دانش آموزان دو کلاس نشان نداد. بنابراین، به طور تصادفی یک کلاس به عنوان گروه آزمایش و کلاس دیگر به عنوان گروه کنترل انتخاب شد. سپس، در طی 3 جلسه، گروه آزمایش به بازی با کارت های کشورهای همسایه ی ایران پرداخته و به گروه کنترل نیز همان محتوا به روش سنتی تدریس شد. در پایان از هر دو گروه پس آزمون یکسانی گرفته شد. داده های به دست آمده با استفاده از آزمون آماری t-test در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که بین میانگین نمرات پس آزمون دو گروه تفاوت معنی دار وجود دارد. بنابراین می توان گفت که دانش آموزانی که بر اساس روش کارت های بازی کشورها آموزش دیده بودند، در مقایسه با دانش آموزانی که به روش سنتی آموزش دیده بودند، عملکرد بهتری داشتند.

از آنجایی که در نظام آموزشی عمومی ایران درسی تحت عنوان نجوم وجود ندارد، این سوال مطرح می شود که چه محتوایی از علم نجوم و با چه ساختاری در کتاب های درسی ارائه شده است؟ جهت بررسی این موضوع از روش تحلیل محتوا استفاده شده و کل کتاب های دورهای ابتدایی و اول متوسطه به روش سرشماری مورد بررسی قرار گرفته اند. متن ها با روش مطالعه مریل، تصاویر با روش بررسی میزان تاکید و همچنین، ارتباط بین متن و تصویر با روش ارتباط سنجی توصیف و تحلیل شده اند. نتایج به دست آمده نشان می دهند که محتوای نجوم به صورت چند رشته ای در بین دروس دورهای ابتدایی و اول متوسطه سازماندهی و توزیع شده که سهم دروس علوم تجربی 4/45 درصد و سهم مطالعات اجتماعی 8/26 درصد بوده است. هر چند عمده ی محتوای نجوم در کتاب های درسی به شکل نظری ارائه شده است، اما در این بین، در درس علوم تجربی و در پایه ی نهم بر روش کار تاکید بیشتری شده است. در دوره ابتدایی تقریبا" دو برابر دوره ی متوسطه از تصویر استفاده شده و در مورد 2/38 درصد از تصاویر، از فن تاکید استفاده شده است.

مراکز تربیت معلم از سال1390 تحت عنوان دانشگاه فرهنگیان تجدید ساختار یافته و در طی سال های 1391 تا 1397، از طریق کنکور سراسری، به جذب دانشجومعلمان در رشته های مختلف و از جمله کارشناسی آموزش جغرافیا، پرداخته اند. هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل روند توزیع دانشجو معلمان رشته ی آموزش جغرافیا در پردیس های استانی این دانشگاه در طی مدت فوق الذکر بوده که به روش کمی و تحلیل اسنادی صورت گرفته است. به این منظور، اطلاعات لازم در مورد تعداد و محل پذیرش دانشجو معلمان رشته ی کارشناسی آموزش جغرافیا از دفترچه های انتخاب رشته ی سال های 1391 تا 1397 استخراج و در نرم افزار Spss وارد شده و پارامترهای آماری لازم محاسبه، توصیف و تحلیل شده است. نتایج به دست آمده گواه آن است که در طی این مدت ، در مجموع  1108 دانشجو معلم در این رشته جذب دانشگاه فرهنگیان شده اند که771 نفر از آن ها پسر و 337 نفر از آن ها دختر بوده اند. دانشجومعلمان پسر در11 پردیس استانی و دانشجومعلمان دختر در 7 پردیس استانی توزیع شده اند. در بررسی این روند مشخص شد که در ابتدا وجود استادان و امکانات موجود در مراکز تربیت معلم محور تصمیم گیری برای توزیع دانشجومعلمان بوده ؛ اما به مرور، با لحاظ کردن اصول علمی برنامه ریزی آموزشی،  درسی و  در نظر گرفتن شرایط دانشجو معلمان، از پراکندگی مکانی جذب و توزیع کاسته شده و وضعیت با ثبات تر شده است. انتخاب استان های البرز ، خراسان جنوبی، تهران و خوزستان به عنوان 4 قطب کشوری آموزش جغرافیا و اختصاص اعضای هیئت علمی جدید و تجهیزات نوین به آن ها، موجب تثبیت جایگاه رشته ی کارشناسی آموزش جغرافیا در کشور شده است.

این پژوهش در زمینه بهبود روش های آموزش جغرافیا و با هدف شناسایی ساختارها، وظایف و عملکرد نهادهای تاثیر گذار بر آموزش جغرافیا در مدارس و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود روند فعالیت آتی آن ها صورت گرفته است. روش کار بر مبنای تحلیل اسنادی بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه اسناد موجود در پایگاه های اطلاع رسانی وزارت آموزش و پرورش و سازمان های زیر مجموعه آن و همچنین موسسات انتشاراتی و کمک آموزشی و نهادهای غیر انتفاعی آموزشی بوده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که این نهادها را می توان به دو دسته کلی دولتی و غیر دولتی تقسیم کرد. نهاد های دولتی شامل سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی، گروه های آموزشی معلمان و انجمن های علمی دانش آموزی می باشند که عملکردی تکلیفی داشته و سعی داشته اند با الهام گرفتن از اسناد ملی، منابع آموزشی را به روز نموده و در راستای اجرایی کردن آن ها در مدارس گام بردارند. نهادهای دسته دوم نیز که غیر دولتی محسوب می شوند، شامل موسسات انتشاراتی و کارتوگرافی خصوصی و انجمن های علمی دبیران جغرافیا می باشند که عملکردی مستقل داشته و تلاش هایی را در جهت تامین منابع علمی و ابزارهای کمک آموزشی در مدارس انجام داده اند. با توجه روند روبه رشد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش پیشنهاد می شود که نهادهای دولتی به سمت عدم تمرکز و تنوع بخشی به روش های تدریس و نهاد های غیر دولتی به سمت تنوع تولیدات آموزشی با تاکید بر بازی های آموزشی هوشمند حرکت نمایند.

مسیل ها یکی از اجزای شهرها هستند که به عنوان زهکش طبیعی عمل کرده و با تخلیه رواناب حاصل از بارندگی های سیل آسا، شهر را از خطر تخریب مصون می دارند. امروزه مدیران شهری سعی می کنند که از این ظرفیت طبیعی استفاده دیگری هم ببرند و با کاشت درخت، نصب مبلمان شهری، ایجاد مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری و... محیط مفرح و شادابی را ایجاد نموده و حس مکانی شهروندان را تقویت نمایند تا تعلق و دلبستگی آن ها به محیط افزایش پیدا کرده و از فشارهای زندگی در محیط شهری نیز کاسته شود. اما در این بین، همواره باید مراقبت نمود که این بهره برداری مضاعف منجر به تغییر اساس و ساختار مسیل نشده و آن را از مدار کاربری اولیه خارج نسازد. در محدوده جنوبی شهر نجف آباد نیز یک مسیل طبیعی وجود داشته که شهرداری با اجرای طرحی در صدد ساماندهی و بهره برداری بیشتر از آن برآمد. هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل این طرح بر پایه روابط بین مولفه های طبیعی و انسانی هویت محلی و حس مکانی بوده است. این تحقیق کاربردی با استفاده از روش های کتابخانه ای، میدانی و پیمایشی و تکیه برآمارتوصیفی و استنباطی حاصل از 360 پرسشنامه در قالب نرم افزار spss20 صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در اجرای این طرح به مولفه های انسانی بیش از مولفه های طبیعی توجه شده است. از آنجایی که احساس مکانی شکل گرفته در شهروندان نیز بیشتر مرتبط با مولفه های انسانی است، این موضوع به طور ضمنی نشان دهنده نوعی غفلت زدگی از کاربری طبیعی این مسیل تلقی می شود که می تواند زمینه ساز شکل گیری مخاطرات آتی باشد.

پیشینه و اهداف: «ادراکات معلمان از هر علم» در شیوه تدریس و انتظارات آن ها از دانش آموزان تاثیر ژرفی خواهد داشت. با توجه به وظیفه دانشگاه فرهنگیان در تربیت معلمان آگاه و کارآمد، هدف از این تحقیق، بررسی ادرکات دانشجومعلمان از علم جغرافیا در جهت شناسایی نقاط ضعف و اصلاح آن ها بوده است.روش ها : به این منظور از رویکرد پدیدارشناسی در قالب روش روایت پژوهی استفاده شده است. نمونه آماری این تحقیق شامل 148 نفر از 252 دانشجومعلم پسر رشته آموزش ابتدایی ورودی سال 1402-1401 پردیس باهنر اصفهان بوده که بر طبق جدول مورگان و با استفاده از روش تصادفی انتخاب شده و از آن ها خواسته شده است تا جمله «جغرافیا مانند ....... است، زیرا.........»، را تکمیل نمایند. یافته ها: از گزاره های به دست آمده، در مجموع  125 تشبیه استخراج  و نرم افزار MAXQDA2018 کدگذاری شده و در3 مضمون اصلی دیدگاه نسبت به علم جغرافیا شامل نگرش مثبت (به میزان 8/56 درصد و با مضامین فرعی مهم و ضروری، منبع اطلاعات و راهنما، زیبا و لذت بخش، وسیله و ابزاری کاربردی و سودمند و شخص و حرفه ای مفید)، نگرش مبهم (به میزان 0/24 درصد و با مضامین فرعی پدیده ای وسیع، متنوع و درهم و مشابه سایر علوم) ودیدگاه منفی (به میزان 2/19درصد و با مضامین فرعی بی فایده، غیرکاربردی، پرحجم، تلخ، سخت و ترسناک و فرار) دسته بندی گردیده اند. نتیجه گیری: با در نظر گرفتن این نتایج، پیشنهاد می شود که اساتید دانشگاه فرهنگیان به رفع ابهام در مورد ماهیت این علم پرداخته و شیوه تدریس و ارزشیابی آن را نیز متحول سازند.  

سواد مکان قرآنی، توانایی جایی یابی، تشریح وقایع و بیان اندرز های نهفته در مورد مکان هایی است که در قرآن به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به آن ها اشاره شده است و انتظار می رود که فارغ التحصیلان دبیرستان ها از قابلیت های لازم در این زمینه برخوردار باشند. هدف از این پژوهش تعیین سطح سواد مکان قرآنی دانشجویان ورودی به دانشگاه، جهت برنامه ریزی برای رفع کاستی های موجود بوده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجومعلمان ورودی مهر 1400 گروه علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه فرهنگیان استان البرز بوده اند که 191نفر از آن ها به روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب و به واسطه پرسشنامه ی محقق ساخته ای که روایی آن توسط اساتید و پایایی آن به روش آلفای کرونباخ تایید گردیده، مورد ارزیابی قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده که در نرم افزار SPSS 23 ارزیابی و تحلیل شده گواه آن است که سطح سواد مکان قرآنی دانشجومعلمان در حد مطلوبی بوده و میزان تبیین آن بر اساس نقش دروس تاریخ، جغرافیا و جامعه شناسی دوره دبیرستان 46/6درصد می باشد. نظر به اینکه مشخص شد که کانون تمرکز آموزش های دوره دبیرستان بر شهر مکه و اطراف آن متمرکز بوده و با دور شدن از این محدوده به پایین تر از حد مورد انتظار می رسد؛ پیشنهاد می شود که تدابیری در دانشگاه فرهنگیان اندیشیده شده و نقص موجود بر طرف گردد.

ماده درسی الزامی تحت عنوان «ژئوتوریسم با تاکید بر ایران « در برنامه درسی آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان تعریف شده که فلسفه وجودی و سرفصل های ارائه شده برای آن جای تامل دارد؛ به طوری که اساتید این رشته در تدوین و ارائه آن و دانشجومعلمان نیز از درک عمیق محتوای آن عاجز شده اند. جهت بررسی این موضوع، از روش تحقیق کیفی در قالب مقایسه تطبیقی استفاده شده و عنوان و سرفصل های ارائه شده برای این درس با منابع ذکر شده برای آن در برنامه درسی کارشناسی آموزش جغرافیا دانشگاه فرهنگیان و همچنین، برنامه های درسی کارشناسی رشته های جغرافیا و زمین شناسی سایر دانشگاه ها مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده، وجود این تناقض را تایید می کند. پیشنهاد می شود که و به جای این ماده درسی، «جغرافیای گردشگری با تاکید بر اجرای گردش های علمی دانش آموزی» جایگزین گردد که با اهداف و ساختار برنامه درسی آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان همخوانی دارد.

این پژوهش در حوزه آمایش آموزش عالی و با هدف بررسی روند اعلام نیاز استان ها به معلمان جدید و تأثیر آن بر عملکرد دانشگاه فرهنگیان انجام شده که به عنوان نمونه، رشته آموزش جغرافیا در طی بازه زمانی 1391 تا 1400 مورد مطالعه قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و به روش آمیخته صورت گرفته است. در مرحله کمی، رابطه همبستگی بین اعلام نیاز استان ها به دبیر جغرافیا با جمعیت دانش آموزی دوره متوسطه آن ها و هم چنین، نوسانات سالانه رخ داده در نرم افزارSPSS18  مورد بررسی قرار گرفته و سپس با تکیه بر مصاحبه با استادان جغرافیا، تأثیر این روند بر عملکرد دانشگاه فرهنگیان در قالب نرم افزار MAXQDA2008 تحلیل کیفی شده است. نتایج نشان داد طی یک دهه گذشته، اعلام نیاز کلی استان ها به دبیر جغرافیا در حد 918/0 با جمعیت دانش آموزی دوره متوسطه آن ها همبستگی داشته، اما از استانی به استان دیگر و از سالی به سال دیگر، متغیر بوده است. در نتیجه، شرایط شکننده ای برای این رشته در دانشگاه فرهنگیان ایجاد شده است. در صورت ادامه این بی ثباتی، عملکرد دانشگاه فرهنگیان تضعیف خواهد شد.