عباسعلی فراهتی

در نهاد کیفری اسلام، برای هر جرمی کیفری نهاده شده که بر اصل برقراری تناسب میان کیفر و جرم مبتنی شده است. قتل به عنوان یکی از جرائم مستوجب قصاص، گاه توسط یک نفر و گاهی نیز به صورت گروهی انجام می شود. صرفنظر از حکم قصاص یا اخذ به دیه و یا عفو، در ازای جرم قتلی که توسط یک نفر انجام می شود،کیفر جرم قتلی هم که مرتکبین آن دو یا چند نفر باشند – مطابق متون فقهی شیعه- قصاص است؛ اما اگر ولیّ دم خواهان قصاص همه قاتلین باشد، دیه مازاد بر جنایت هر شخص را باید بپردازد. فقیهان شیعه برای این حکم از هر چهار منبع اجتهاد کتاب، سنت، عقل و اجماع سود جسته اند. برآیند مقاله حاضر ضمن نارساخواندن ادله قرآنی و روایی حکم مذکور، آن است که اولیای دم نمی توانند همه کسانی را که در ارتکاب قتل مشارکت داشته اند قصاص کنند، زیرا چنین کاری، مصداق بارز «اسراف در قتل» بوده که خداوند از آن نهی فرموده است، بلکه باید یکی از شریکان را برای قصاص برگزیده، و سایر شریکان، دیه مازاد بر جنایتشان را به شخص قصاص شونده بپردازند. همچنین قاعده احتیاط در دماء، پشتیبان این دیدگاه است.

در متون رواییِ اهل سنت، روایات متعددی در خصوص فضائل امام حسن و امام حسین v به نقل از پیامبر اکرم 2 آمده است؛ از جمله حدیث شریف «انّ الحَسن و الحُسین سَیّدا شَباب أهل الجَنه» که در بسیاری از منابع روایی اهل سنت به طرق مختلف نقل شده است. هرچند برخی از محدثان اهل سنت در نگاشته های خود در موضوع احادیث متواتر، به تواتر این حدیث اذعان داشته اند، اما هیچ یک از آنان گزارش جامعی را در این خصوص ارائه نداده و به جمع آوری کامل اسانید و مشخص کردن تعداد راویان در هر طبقه نپرداخته و یا راویان این روایت را ضعیف شمرده اند. در این جستار، ضمن بازپژوهی این حدیث در منابع روایی اهل سنت، به بررسی تواتر این حدیث از طریق ارائه طرق متعدد آن و شناسایی راویان در هر طبقه پرداخته شده است. تکمیل گزارش ناقصِ محدثان اهل سنت و ارائه گزارشی جامع در خصوص تواتر این حدیث، و بی نیازی حدیث پژوهان از مباحثی همچون بررسی نوع خبر، درجه اعتبار آن و شناخت احوال راویان این حدیث در منابع رجالی، از نتایج این پژوهش است.

غیروحیانی بودن الفاظ قرآن کریم نظریه ای است که برخی روشنفکران معاصر و در رأس آنها، نصر حامد ابوزید، بدان پرداخته اند. نظریه حامد ابوزید در این باره با استناد به آیات 193 و 194 سوره شعراء، مساله تعدد قرائات، حدیث نزول قرآن بر هفت حرف، داستان عبدالله ابن ابی سرح و نظریه کلام نفسی ساخته و پرداخته شده است. در مطالعه پیش رو ضمن اشاره به سابقه تاریخی این دیدگاه، کوشیده ایم با استنتاجات تفسیری و کلامی نشان دهیم که خوانش نصر حامد ابوزید از این مسائل وافی به مقصود نیست. خوانش ناقص و تفسیر یک سویه آیات، عدم توجه به تاریخ تعدد قرائات و مواجهه گزینشی با نقل های تاریخی در این باره، قرائت خاص از حدیث هفت حرف و استناد به داستان مجعول ابن ابی-سرح، برخی از مشکلات نظریه وی درباره وحی قرآنی است. خوانشی دیگرگون از این مسائل، نه تنها به اثبات نظریه غیرلفظی بودن وحی قرآنی، که به اثبات نطریه معارض آن می انجامد که در این مطالعه مورد توجه واقع است. غیروحیانی بودن الفاظ قرآن کریم نظریه ای است که برخی روشنفکران معاصر و در رأس آنها، نصر حامد ابوزید، بدان پرداخته اند. نظریه حامد ابوزید در این باره با استناد به آیات 193 و 194 سوره شعراء، مساله تعدد قرائات، حدیث نزول قرآن بر هفت حرف، داستان عبدالله ابن ابی سرح و نظریه کلام نفسی ساخته و پرداخته شده است. در مطالعه پیش رو ضمن اشاره به سابقه تاریخی این دیدگاه، کوشیده ایم با استنتاجات تفسیری و کلامی نشان دهیم که خوانش نصر حامد ابوزید از این مسائل وافی به مقصود نیست. خوانش ناقص و تفسیر یک سویه آیات، عدم توجه به تاریخ تعدد قرائات و مواجهه گزینشی با نقل های تاریخی در این باره، قرائت خاص از حدیث هفت حرف و استناد به داستان مجعول ابن ابی سرح، برخی از مشکلات نظریه وی درباره وحی قرآنی است. خوانشی دیگرگون از این مسائل، نه تنها به اثبات نظریه غیرلفظی بودن وحی قرآنی، که به اثبات نطریه معارض آن می انجامد که در این مطالعه مورد توجه واقع است.

همان گونه که اندیشمندان بزرگ اسلامی، اعم از دانشمندان امامیه و عالمان اهل سنت، بر این حقیقت اذعان کرده اند، امیرمؤمنان(ع) در تمامی علوم اسلامی ازجمله صرف و نحو، بلاغت، فقه، علوم قرآن و حدیث، اخلاق و دانش کلام و حکمت الهی و عرفان اسلامی،... سرآمد همگان درطول تاریخ بوده است. دانش اخلاق را علم و فنی تعریف کرده اند که در آن از شناخت خیر و شر بحث می شود تا انسان به انتخاب خیر ملزم شود. این دانش سرنوشت ساز دربین سایر دانش های دیگر اهمیت والایی دارد و بر این اساس، بررسی آن، حساسیت و اهمیت ویژه ای می یابد. در این مقاله کوشش شده است ضمن معرفی این دانش، پاره ای از فضایل و رذایل اخلاقی بیان و از دو جنبه اخلاق فردی و اجتماعی بررسی شود؛ همچنین، بعضی از زیرشاخه های اخلاق فردی مانند تقوا، صدق و راستی و عُجب و نیز برخی از زیرشاخه های اخلاق اجتماعی مانند ادای امانت، تواضع و عدالت مطرح و دیدگاه های امیرالمؤمنین(ع) و عملکرد آن حضرت(ع) در این زمینه از هر دو بُعد نظری و عملی بیان و وجود ملکات و حالات ارزنده نفسانی در وجود حضرت(ع) توصیف و درنهایت به این مطلب دست یافته شود که اندیشه های ناب محمدی(ص) در وجود امیرالمؤمنین(ع) بارور شده و آن حضرت(ع) با عمل به آنچه که به آن علم یافته و اندیشه های نورانی که در وجودش شکوفا شده بود، درپی اثرگذاری آن اندیشه در افکار مردم جامعه زمان خود و پس از آن بوده است.

کاشان از دیرباز، در شمار مهم ترین مراکز شیعه نشین در ایران و در ردیف نخستین حوزه های علمی جهان تشیع بوده که در عرصه های گوناگون علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و...، نقش بسیار مهمی را در طول تاریخ ایفا کرده است. ازاین رو در دوره های بعد، این شهر خاستگاه عالمان بزرگ و برجسته ای شد که از این میان می توان به شخصیت پرفروغ فقیه سترگ، حکیم متأله، ادیب فرزانه و رجالی بزرگ، آیت الله سید محمد علوی بروجردی(ره) اشاره کرد که با خدمات ارزنده علمی و تألیف آثار ارزشمند و تربیت اندیشمندان بزرگ، توانسته اند نقش مهمی را در دوره خود ایفا کنند. پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی و روش اسنادی کتابخانه ای و تا اندازه ای هم مبتنی بر تحقیقات میدانی و منابع خبری شفاهی انجام گرفته است و بیشتر سعی شده تا نه فقط مهم ترین ابعاد زندگی ایشان برای مخاطبان معرفی و تبیین شود بلکه آیندگان، آثار گران سنگ این عالم فرزانه را بازخوانی، شرح، تصحیح و تعلیق کنند و از حیث تربیتی نیز الگوی مناسبی برای نسل های آتی معرفی شود.

تعتبر إثاره الفتن من المقولات الاجتماعیه والسیاسیه التی تواجهها الحکومات الإسلامیه والتی یمکن لها أن تنشأ فی ظروف اجتماعیه وسیاسیه معیّنه. ولکی یتجاوز المسلمون الجوّ الذی امتزج فیه الحق والباطل وأصبح مضلِّلًا ومظلمًا، علیهم أن یعرفوا العوامل التی سبّبته، حتى یتمکّنوا من إنقاذ أنفسهم من عواقبه. وبما أنّ الفتنه یمکن أن تظهر فی جمیع الأوقات، فإن هذه الدراسه ضروریه من أجل نشر التوعیه بین الناس فی المجتمع. ویرتکز هذا البحث علی النصوص الدینیه، بما فیها القرآن ونهج البلاغه، فضلًا عن الکتب التأریخیه للسنه والشیعه. وتسعى هذه المقاله إلى البحث فی مفهوم الفتنه وجوانبها بالاعتماد على المنهج التحلیلی الوصفی، واکتشاف طرق مواجهتها والتخلص منها. وقد أظهرت نتائج البحث أن أهمّ خصائص مثیری الفتن تتمثل فی العوده إلى عصر الجاهلیه وتقویض مبادئ الدین وأُسسه والشک والطغیان والاستبداد. وتتجلى أهمّ طرق التخلص من الفتن فی اتباع تعالیم القرآن الکریم والنبی (ص) وأهل بیته (ع) والتحلی بالبصیره والوعی فی مواجهه مثیری الفتن وطاعه القائد وغیرها.

گریچه از محله های بسیار قدیمی کاشان است که با گذر زمان و تخریب بسیاری از ابنیه آن، هنوز هم ارزش تاریخی و فرهنگی فراوانی دارد. مجموعه تاریخی- فرهنگی محمد صالح بیگ (مسجد، مدرسه، کتابخانه، آّ ب انبار، گذر و...) مربوط به عصرقبل از صفویه، از بناهای مهم و متاسفانه ویران شده این محلّه است که حتی قبل از تأسیس مدرسه سلطانی و آقابزرگ دایر بوده و هنوز هم از پایگاه های فعّال علمی و فرهنگی است که متأسفانه در دوره پهلوی، با احداث خیابان فاضل نراقی از بین رفته و به آثار فرهنگی دیگری بدل شده است. در این پژوهش سعی شده؛ ضمن معرفی این محله، ویژِگی های تاریخی و فرهنگی مدرسه محمدصالح بیک به عنوان بخش مهمی از این مجموعه با استناد به منابع تاریخی و پژوهش های میدانی بررسی شود. مدرسه ای که مدرسان و متولیانش از علمای بزرگ کاشان بوده اند؛ همچنین شیخ اعظم انصاری در عزیمت به کاشان، مدتی در همین مدرسه، نزد ملااحمدنراقی تلمذ کرده است. مسأله اصلی این پژوهش آنست که ارزش تاریخی و کارکردهای گوناگون این محله و مجموعه آن را بیان کند و نقش آن را در توسعه علمی، فرهنگی و اقتصادی کاشان شرح دهد. نگارندگان کوشیده اند با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به پژوهش های میدانی، قرائن و شواهد تاریخی، نه تنها بخشی از پیشینه غنی فرهنگ کاشان در سده های گذشته را به تصویر بکشند؛ بلکه تلاش مردم کاشان را در ساختن مدارس و مساجد برای ترویج فرهنگ علوی و دانش های رایج در هر عصر نشان دهند.

حکمتی که امروز با نام حکمت متعالیه صدرایی شناخته می شود و بر بلندای تاریخ فلسفه اسلامی می درخشد، از آغاز تدوین تاکنون، دارای فراز و نشیب هایی بوده که درخور مطالعه تاریخی است. بر هیچ کس پوشیده نیست که رشد و شکوفایی انواع دانش ها مرهون همت بلندِ مردانی است که با فداکاری خود ، در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نکردند . آخوند کاشی را می توان از مُروّجان و بلکه از احیاگران حکمت متعالیه صدرایی دانست . تسلط او بر مبانی این دانش شگرف و تدریس مستمر او موجب شد تا نام او در حلقه استادان و مدافعان آن ثبت شود ، همچنان که روش علمی و پایبندی اش به آموزه های این حکمت، سبب شد تا دل های بسیاری رو به سوی حکمت مزبور بیاورند. مطالعه کوتاه حاضر، کوششی است برای گوشزد کردن نقش این حکیم فرزانه و شناساندن سهم او در ترویج این فلسفه متعالی

در قانون مدنی ایران خسارات ناشی از نقض تعهدات قراردادی در مواد ۲۲۶ تا ۲۳۰ پیش بینی شده است. آنچه در این میان اهمیت دارد این است که در این خصوص کدام یک از انواع خسارات، قابل مطالبه است؟ در قانون مدنی ایران، به طور کامل به انواع خسارات قابل مطالبه در نقض تعهدات قراردادی اشاره نشده است. برای ساختارمند نمودن خسارت نقض تعهد قراردادی، ابتدا باید قانون گذار وضعیت انواع خسارت های قابل جبران را به طور دقیق و صریح روشن کند، سپس باید ضابطه ارزیابی این خسارت های مطالبه شدنی ارائه گردد تا طرفین قرارداد بتوانند به درستی، خطرپذیری قراردادی و حدود آن را ارزیابی کنند. در این نوشتار به انواع و احکام خسارات قابل مطالبه در نقض تعهدات قراردادی در فقه و حقوق ایران از لحاظ ماهیت، سبب، منبع و زمان پیدایش خسارت پرداخته و سپس تطبیقی با حقوق فرانسه با توجه به آخرین اصلاحات آن داده شده است. خسارات مادی، معنوی، عدم النفع محقق الحصول، وجه التزام، تأخیر تأدیه، خسارات مستقیم و قطعی گذشته یا محقق الوقوع آینده و همچنین خسارات ناشی از تأخیر انجام تعهد می توانند به عنوان خسارات قابل مطالبه در نقض تعهدات قراردادی قرار بگیرند که لازم است قانون گذار به صراحت آن ها را مشخص نماید. بعضی از خسارت های قابل مطالبه ای که در سیستم حقوقی فرانسه در نقض تعهدات قراردادی موجود است، در سیستم حقوقی ایران اصلاً پیش بینی نشده است، ازجمله «خسارت ناشی از اعتماد» و «خسارت ناشی از انتظار» و یا مسئله تعدیل قضایی در خصوص «وجه التزام» که به قوانین جدید فرانسه افزوده شده که جا دارد این موارد در قانون ما نیز اضافه گردد.

اعتقد الاقتصادیون لفتره طویله من الزمن أن رأس المال المادی کعنصر من العناصر المکونه لثروه الدوله. ولکن الیوم یعتقدون، إن افتقار الاستثمار فی القوى العامله عامل رئیسی فی تدنی مستوى التنمیه الاقتصادیه فی البلدان النامیه؛ لن یکون رأس المال المادی أکثر إنتاجیه إلا عندما تمتلک الدوله القیم اللازمه لتطویر مؤشر التنمیه البشریه. منذ عام ۱۹۹۰، دخل مؤشر التنمیه البشریه فی الاقتصاد التقلیدی حیث یقاس هذا المؤشر حسب المتغیرات الثلاثیه یعنی طول العمر والمعرفه ومستوى المعیشه اللائق. بالنظر إلى أن مؤشر التنمیه البشریه فی معظم البلدان الإسلامیه، أقل بکثیر من معظم دول العالم، لذلک من خلال الاعتماد على المعاییر المستنده إلى کلمات الإمام علی (ع) یمکن مقارنه هذا المؤشر بالتعالیم العلویه. فالسؤال الذی یجیب عنه هذا البحث هو: ما هی مکونات مؤشر التنمیه البشریه الفعال فی التنمیه الاقتصادیه القائمه على التعالیم العلویه؟ تحاول الدراسه الحالیه البحث عن مؤشر التنمیه البشریه ومطابقته بالتعالیم العلویه من خلال المنهج الوصفی التحلیلی. أظهرت نتائج الدراسه أن التعالیم العلویه تسهل تحقیق التنمیه البشریه وهناک توافق بین مکونات التنمیه البشریه مع التعالیم العلویه والسیاسات العامه فی المجالات الثلاثه للصحه والتعلیم والرعایه الاجتماعیه فی المجتمع لها علاقه إیجابیه وهامه بالتقدم الاقتصادی وتؤدی إلى تحسین التنمیه البشریه. ومن ثم، عند مراجعه مؤشر التنمیه البشریه من منظور أمیر المؤمنین علی (ع)، تم النظر فی مکونات العباده، والأخلاق، والصحه البدنیه والعقلیه، والعلم والبصیره، ومستوى المعیشه اللائق الذی یجب أن تؤخذ فی الاعتبار.

اولین فردی که پس از قرآن کریم و رسول خدا(ص)، در ساحت علم کلام، سخن به میان آورده و مباحث کلامی را مطرح و بیان نموده و کلامش سرچشمه این علم گشته است، امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) است. با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل تسنّن و بررسی تاریخی شرایط زمانی خلفای سه گانه از اعترافات اهل سنّت و معتزله می توان به تأیید این مدعا دست یافت. امامان معصوم (علیهم السّلام)، از اولین شاگردان علوم الهی و کلامی امیرالمؤمنین (علیه السّلام) به شمار می آیند و پس از آنها شاگردانشان یعنی دانشمندان و متکلّمان مسلمان هستند. سوای اندیشمندان شیعه که در اثرپذیری آنها از امام(ع) تردیدی نیست، در این مقاله با بررسی آثار دانشمندان و متکلّمان مسلمان از اهل سنّت و معتزله و اشعریون، به اثرپذیری مستقیم یا غیرمستقیم آنان از آموزه های وحیانی امیرالمؤمنین امام علی (علیه-السّلام) پرداخته شده است. با بررسی دیدگاه های متکّلمان اهل سنت همچون جاحظ بصری، ابوالحسن اشعری، قاضی عبدالجبّار، فخر رازی و غزالی این نتیجه حاصل می شود که آنان در دیدگاه های کلامی خود وام دار امیرالمؤمنین امام علی(علیه السّلام) هستند.

در دین مقدس اسلام، سلامتی در آغاز از ارزش و جایگاه ویژه برخوردار بوده است؛ زیرا بدن انسان بسان مَرکب روح و ابزار تکامل انسان است. ازاین رو قرآن و منابع روایی حاوی دستورهای بسیاری در خصوص صحت و سلامتی هستند. هدف این مقاله بهره گیری از برخی آموزه های علوی در زمینه ی مؤلفه های مؤثر بر سلامت جسم است. تحقیق حاضر با روش مطالعه ی اسنادی با رویکرد تحلیل محتوای منابع نقلی و دینی درصدد پاسخ به این سؤال است که عوامل تأثیرگذار بر سلامت جسمانی انسان کدم اند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که در آموزه های علوی، مفهوم سلامت به عنوان یکی از مؤلفه های مهم در زندگی انسان با تعابیری نظیر «أفضَلُ النِّعَمِ»، «أهنأُ عَطِیَّهٍ»، «النِعمَهٌ جَلیلهٌ»، «أَهْنَی النِّعَمِ» توصیف شده است به همین جهت در کلام امام علی(ع) برای دستیابی و تحقق چنین نعمت ارزشمندی توصیه هایی در قالب رژیم غذایی، دستورالعمل در باب تغذیه، رعایت بهداشت فردی و بهداشت محیط ذکر شده است ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ رهنمودها ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻢ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ.