محمد صداقت

«سازمان کشورهای مستقل هم سود» در دسامبر 1991م به وسیلة روسیة سفید، روسیه و اوکراین در «مینسک» (مرکز روسیة سفید) پایه گذاری شد. اهداف تشکیل این سازمان عبارت بود از: گسترش روابط دوستانه بین اعضا، حسن هم جواری و افزایش همکاری کشورهای عضو و درک و اعتماد متقابل. «سازمان کشورهای مستقل هم سود» یکی از مهم ترین سازمان های منطقه ای در آسیای مرکزی و قفقاز تلقی می شود. با تشکیل این سازمان، نشست ها و گردهمایی های بسیاری برگزار شد و توافق نامه های زیادی به امضا رسید، ولی اهدافی که این سازمان برای تحقق آن ها تأسیس شده است، محقق نشد. هدف این نوشتار بررسی چهار عوامل ناکامی این سازمان در مسیر هم گرایی اعضاء است. چهار عامل عبارتند از: نگرانی کشورهای تازه استقلال یافته از احیای نفوذ روسیه، جریان های تجزیه طلب و اختلاف های مرزی، اختلاف اعضای این سازمان و نیز رقابت آمریکا و روسیه در «خارج نزدیک». نویسندگان با استفاده از روش «توصیفی- تحلیلی» داده های این پژوهش را مورد آزمون قرار داده اند تا روشن شود چه عواملی سبب شکل نگرفتن هم گرایی در سازمان «کشورهای مستقل هم سود» شده است.

ایران و عربستان به علت موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک از اهمیت بالایی در خاورمیانه و خلیج فارس برخوردار هستند. علاوه بر این، دو کشور به عنوان دو نماد تشیع و تسنن به نوعی رهبری دو مذهب مهم اسلامی را بر عهده دارند. این عوامل باعث رقابتی روزافزون بین دو طرف در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی شده است. در دوران قبل از انقلاب دو کشور محورهای اصلی در طرح دو ستونی آمریکا در خلیج فارس بودند، اما در عین حال رقابت بین طرفین در حوزه های سیاسی و انرژی وجود داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی عنصر ایدئولوژی و مذهب نیز به این رقابت افزوده شد. رقابت دو کشور بر روابط فی مابین تأثیر بسزایی داشته است. در این بین زمانی دو طرف بر سر مسائل منطقه ای، فرهنگی و مذهبی رو در روی یکدیگر قرار گرفته اند و گاه بر سر منافع مشترک باهم همکاری کرده اند. سوال اصلی در این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، این است که رقابتی که امروزه در حوزه های سیاسی، اقتصادی و مذهبی بین ایران و عربستان جریان دارد چه تأثیری بر مناسبات دو طرف و آینده سیاسی خاورمیانه خواهد داشت؟ فرضیه نوشتار نیز این است که به علت غالب بودن عوامل سیاسی و به خصوص ایدئولوژیک در رقابت دو کشور چشم انداز روشنی برای بهبود روابط دو طرف در کوتاه مدت وجود ندارد، امری که می تواند آینده سیاسی خاورمیانه را به سمت بی ثباتی هر چه بیشتر سوق دهد.

اوکراین به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود به عنوان محل تلاقی شرق و غرب، ظرفیت های صنعتی و پیشینه تاریخی در منطقه اوراسیا اهمیت زیادی دارد. همین ویژگی های منحصر به فرد و همچنین بافت قومیتی دو پاره آن، این کشور را به محلی برای برخورد و رقابت های شرق و غرب تبدیل کرده است. اولین برخورد جدی روسیه و غرب در این کشور در جریان انقلاب نارنجی و در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2004 رخ داد. اگر در سال 2004 رقابت در حوزه سیاسی سبب رویایی روسیه و غرب در اوکراین شد، 10 سال بعد و این بار به دلیل یک عامل اقتصادی، دو طرف در برابر یکدیگر قرار گرفتند. این تقابل، شدت و عمق بیشتری داشت و منجر به جدایی بخشی از خاک اوکراین شد. هدف این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، بررسی این بحران و تأثیر آن بر رهنامه نظامی روسیه است. این نوشتار درپی پاسخ به این پرسش است که چه شاخص ها و عواملی در بحران اوکراین بر رهنامه نظامی روسیه تأثیر داشته است. برای پاسخ به این پرسش این فرضیه بررسی شده است که تلاش غرب برای نفوذ در اوکراین در قالب های سیاسی، اقتصادی و امنیتی – نظامی و ادغام این کشور در ساختارهای غربی سبب افزایش احساس تهدید و ناامنی در روسیه و به کارگیری رویکرد تهاجمی در رهنامه نظامی آن کشور شده است؛ اما از سویی این رویکرد خصمانه نسبت به غرب کنترل شده است و به رویارویی همه جانبه مانند دوران جنگ سرد منجر نخواهد شد.