علیرضا نجفی

Human civilizations have been created and developed adjacent water resources such as rivers. The old Mesopotamia Civilization near Euphrates - Tigris Rivers, The Egypt Civilization near Nile River, The India Civilization near Indus River and The Burned City Civilization near Hirmand (Helmand) River and Hamoon lakes are samples of aforementioned civilizations. Demise of old Civilizations occurred according to wars, dangerous disasters and illness, droughts and deficiency of water. Today, with regards to limitation of ancient empires, kingdoms and governments and creation of new small and big countries, new boundaries have been established and the importance of fresh water resources and transboundary rivers has been increased much more and after that several challenges and disputes have been occurred between countries for accessing fresh water over these resources and even some serious disputes and wars between countries have been occurred in 20th century. According to aforementioned, government's consideration and attempts of countries are toward compiling new methods for water resources management specially based on principles of Integrated Water Resources Management (IWRM). Also for decreasing challenges and disputes and prevention of new challenges, water treaties based on international laws, and previous historic water rights and or the necessity to friendship relations between countries could help us achieving to unique and more suitable solutions in Transboundary Waters. Iran and its neighbors have several Transboundary Rivers Basins such as Aras (with Turkey, Armenia and Azerbaijan), Atrak (with Turkmenistan), Arvanad (Shat-Al-Arab) (with Iraq), Hirmand and Harirud (with Afghanistan) and others. In this paper, after a brief survey on Transboundary Rivers of Middle East Countries, it is presented the experiences of Transboundary Water Management of Iran and its neighbors in several fields of implementations, challenges, successful and new required process for implementation of IWRM in the Transboundary Rivers.

کاهش آورد رودخانه مرزی هیرمند از افغانستان به ایران از چالش های همیشگی مدیریت منابع آب در شرق کشور بوده که در سال های اخیر تشدید شده است. توسعة کشاورزی در پایین دست سد کجکی (در حوضه آبریز رودخانه هیرمند) در افغانستان و خشکسالی اخیر از دلایل کم شدن آب این رودخانه به شمار می آید. در مقالة حاضر به طور کمّی به این موضوع پرداخته می شود و برای این منظور کاربری اراضی دشت هلمند افغانستان با استفاده از تصاویر ماهواره ای بررسی شده است. به خاطر اهمیت نوع الگوریتم انتخاب شده در تهیه تصاویر طبقه بندی شده، سه الگوریتم بیشترین شباهت (MLC)، درخت تصمیم گیری (DT) و ماشین های بردار پشتیبان (SVM) ارزیابی شده اند. از مشکلات عمده در انجام آزمون ها، تهیة نمونه های آموزشی از افغانستان است؛ بدین منظور از نقشه های FAO، نقشه های اطلس کاربری اراضی افغانستان، نقشه های مرکز سازمان زمین شناسی امریکا و تصاویر Google Earth کمک گرفته شد. با توجه به تصاویر موجود، دورة 20 سالة اخیر در سه تاریخ 1990، 2001 و 2011 میلادی مربوط به ماهواره لندست (ETM+ TM,) در نظر گرفته شد و از هر سه روش جواب های نسبتاً مشابهی به دست آمد. نقشه های حاصل از الگوریتم های فوق با ضریب کاپا و دقت کلی ارزیابی شدند و دقت مناسبی داشتند. نتایج تغییرات کاربری اراضی نشان می دهند که مجموع کل کشت محصولات آبی در منطقه، حدود 62 درصد افزایش یافته، به طوری که مقدار آن از رقم 103 هزار هکتار در سال 1990، به حدود 122 هزار هکتار در سال 2001 و به حدود 167 هزار هکتار در سال 2011 رسید که مؤید تأثیر قطعی آن بر کاهش رواناب ورودی از رودخانه هیرمند به کشور است. با وجود نتایج نزدیک روش ها، طبقه بندی درخت تصمیم گیری کارآمدی بیشتری از لحاظ اتکای کمتر به نمونه های آموزشی از خود نشان داد.

یکی از ابعاد مهم امنیت حوزه امنیت عمومی، قومیت ها در کشور می باشد. این پژوهش با بررسی مخاطرات امنیتی مسائل قومیتی متأثر از قومیت، به تهیه یک چارچوب کلی برای تصمیم سازی و اولویت بندی راهبردهایی در مدیریت مسائل مربوط به قومیت ها در راستای کاهش اثرات قوم گرایی افراطی عربی(پان عربیسم) بر امنیت ملی پرداخته است. در این راستا در ابتدا با بررسی و مطالعه منطقه و نظرسنجی از متخصصان حوزه های قومیت و امنیت، به شناخت شرایط راهبردی اعراب استان خوزستان در قالب مدل تدوین راهبرد SWOT پرداخته شده است. جامعه اماری مشتمل بر چهار گروه از نخبه ها، اساتید، مدیران و فرماندهان داخل (18نفر) و بیرون (12نفر) از ناجا بود. با استفاده از روش نمونه گیری هدف مند تا اشباع نظری 30 نفر انتخاب شدند. پس از مصاحبه های مختلف چالش ها ابتدا در چهار محور نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت دسته بندی شده، سپس هر محور در چهار بعد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و سیاسی تقسیم، انگاه ذیل هر یک از ابعاد چهار گانه مهم ترین نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت در قالب گویه های قابل پرسش (احصاء شده از مصاحبه با نمونه ها) آورده شده و در انتها با استفاده از مدل سوات و ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمّی (QSPM)، هشت راهبرد تدافعی استخراج و اولویت بندی شد. نتایج بدست آمده نشان داد، راهبرد «راهبرد رسیدگی به مشکلات اقوام علی الخصوص قوم عرب در حوزه رفع محرومیت ها» به عنوان مهم ترین راهبرد در استان خوزستان به دست امد. تایج بدست آمده نشان داد، راهبرد «راهبرد رسیدگی به مشکلات اقوام علی الخصوص قوم عرب در حوزه رفع محرومیت ها» به-عنوان مهم ترین راهبرد در استان خوزستان به دست امد.

زمینه و هدف: تغییر در اقلیم طی چهار دهه گذشته، پیامدهای بسیاری زیادی در بخش های مرتبط با سلامت و امنیت انسانی به همراه داشته است؛ بنابراین هدف از این پژوهش شناسایی تهدیدهای امنیتی تغییرات اقلیم در ایران است. روش: این پژوهش از حیث رویکرد کیفی و به لحاظ هدف کاربردی است. از نظر نوع روش توصیفی-تحلیلی بوده و در روش شناسی پژوهش، چرخ آینده با استفاده از مصاحبه پنل دیده بانی به گردآوری اطلاعات اقدام شده است. جامعه آماری پژوهش خبرگان و صاحب نظران مباحث اقلیم شناسی و امنیتی با حجم نمونه هدفمند به تعداد (۳۰) نفر است. یافته ها: یافته ها نشان می دهند که پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی در شش حوزه: دستگاه های آب شیرین، محیط های دریایی، اکوسیستم های خشکی، سکونت گاه های انسانی، بخش کشاورزی و سلامت انسانی، در نواحی مختلف کشور متناسب با تغییرات شرایط منجر به بروز تهدید امنیتی شده است. یافته های به دست آمده از مصاحبه با خبرگان در پنج مؤلفه فرهنگی-اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و امنیتی- انتظامی منجر به استخراج (۲۵) مؤلفه و (۱۸۰) شاخص در حوزه تهدیدها شده است. نتیجه گیری: تغییرات اقلیم در ایران دولتمردان را در آینده با چالش های عدیده ای در ابعاد سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی-انتظامی مواجه خواهد کرد. چنانچه سیاست گذاران؛ راهکارهای علمی و منطقی برای کنترل و مقابله با این پدیده اتخاذ نکنند، ناگزیر به استفاده از قدرت سخت برای محدودسازی اعتراضات و اغتشاشات خواهند شد. با توجه به اینکه در بروز برخی از مشکلات ناشی از تغییرات اقلیم علاوه بر عوامل طبیعی، عوامل انسانی همانند سیاست گذاری های نادرست نقش به سزایی داشته اند؛ قطعاً با برنامه ریزی صحیح و مدون از بروز تهدیدهای امنیتی-انتظامی کاسته خواهد شد.

زمینه و هدف: فعالیت گروهک های تکفیری- تروریستی داعش در مرزهای شرقی کشور یکی از مهم ترین رویدادهایی است که در سال های اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته است. تأمین امنیت مرزهای شرقی دغدغه بسیار مهمی است که با توجه به فعالیت داعش در آینده با عدم قطعیت های فراوانی روبه رو شده است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی سناریوهای آینده حضور و فعالیت گروهک تکفیری- تروریستی داعش در مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران است. روش پژوهش: پژوهش حاضر با رویکرد آینده پژوهی و روش های متنوع آن، به این پرسش پاسخ داده است که: چه سناریوهای محتملی برای حضور گروهک های تروریستی داعش در مرزهای شرقی می توان تصور کرد؟ در هر کدام از این سناریوها وضعیت حضور داعش و نقش آفرینی سازمان های انتظامی - امنیتی به چه شکل خواهد بود؟ از رویکرد ۸ مرحله ای پیترشوارتز برای سناریونویسی استفاده شده است. روش پژوهش، خبره محور و مبتنی بر مصاحبه، پنل های خبرگی و جلسات ذهن انگیزی است و برای تجزیه وتحلیل داده ها نیز نظرات 20 نفر از خبرگان امنیتی - انتظامی به صورت کیفی و نظام اند تا حصول اشباع نظری مورد تحلیل قرار گرفته است.یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که پیشران ها و حالت های مختلف عدم قطعیت های کلیدی دوگانه شامل احتمال همکاری سایر گروهک های تکفیری منطقه با داعش و وضعیت هماهنگی مرزنشینان در برخورد با گروهک تدوین که در بهترین وضعیت داعش توان حمله مستقیم به مرزهای شرقی کشور را نداشته و مرزنشینان با یکدیگر هم سو و در مقابل داعش قرار دارند و در بدترین وضعیت با همکاری سایر گروهک های تکفیری از مرزهای شرقی به داخل کشور نفوذ و برخی مرزنشینان با این گروهک تروریستی هم سو شده اند. نتیجه گیری: چهار سناریو برای آینده فعالیت گروهک تروریستی داعش در مرزهای شرقی قابل تصور است و پیشنهادهایی برای تأمین امنیت مرزهای شرقی و اقدامات لازم برای تحقق سناریوی مطلوب در حوزه های مختلف ارائه شده است.