محمدسعید نجاتی
| مدرک تحصیلی: استادیار، پژوهشکده حج و زیارت، قم، ایران |
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۸ مورد از کل ۱۸ مورد.
چرایی عدم ابلاغ وجوب خمس درآمدها (ارباح مکاسب) در زمان پیامبر اکرم(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های فقهی دوره شانزدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲
275 - 290
حوزه های تخصصی:
در این مقاله، نویسنده با استناد به شواهد تاریخی، به تبیین چرایی اثبات ناپذیری وجوب خمس درآمدها در زمان پیامبر اکرم(ص) پرداخته و ضمن پذیرش وجود ادله فقهی کافی، برای وجوب خمس درآمدها در زمان حاضر، ادله تاریخی وجوب خمس ارباح مکاسب در زمان پیامبر اکرم را نقد و رد می کند. دستاورد این تحقیق در راستای حکم وجوب خمس ارباح مکاسب، در خدمت فقه به کارگرفته می شود، هرچند که روش آن با توجه به ماهیت ادله مورد استناد فقها برای اثبات وجوب خمس ارباح در زمان رسول الله(ص) تحلیلی تاریخی است. مهم ترین دلایل تاریخی این مقاله برای ناممکن بودن اثبات خمس درآمدها در زمان پیامبر اکرم(ص) عبارت است از فقدان دلیل برای اثبات خمس درآمدها در زمان ایشان، فقر و تنگدستی عمومی مسلمانان در دوره پیامبر، کم عمقی ایمان تازه مسلمانان و تناقض وجوب خمس درآمدها بدون استثنا کردن هزینه های سالانه با فلسفه خمس در آن زمان.
بررسی تاریخی نظریه بخشیدن خمس توسط امامان شیعه (11 تا 329 ه.ق)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های فقهی دوره پانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲
187 - 211
حوزه های تخصصی:
در این مقاله، برای نقد باور برخی در زمینه بخشش خمس توسط امامان شیعه، پس از دسته بندی و اعتبارسنجی گزارش های این بخشش به ترتیب هر امام، شرایطی که موجب بروز این پدیده در عصر امام بوده، بررسی شده است. در ادامه، شواهد تاریخی دیگری نیز تبیین خواهد شد که مردود بودن این باور را اثبات می کنند. شواهدی چون باور جایگزینی خمس به جای زکات برای خویشان پیامبر(ص)، وجود روایات تثبیت کننده خمس از امامانی که روایات تحلیل از آنان نقل شده است. همچنین تشکیل و حمایت شبکه گستره وکالت با مجموعه وظایفی، از جمله جمع آوری خمس توسط امامان بعدی، از قراین دیگری است که دیدگاه تاریخی حلال شمردن مطلق خمس را رد می کند؛ بنابراین به نظر می رسد در کنار قاعده عمومی بخشیدن خمس، درباره خمسی که در اموال منتقل شده طی معاملات مختلف به شیعیان، از غیر آنان وجود دارد، شرایط سیاسی، اجتماعی و امنیتی برخی از امامان، سبب آن شده است که شیعیان بر اساس چنین روایاتی به طور موقت از پرداخت خمس مازاد دارایی های خود معاف شوند. این معافیت در برخی موارد، با توجه به شرایط افراد خاصی که به این منظور مراجعه می کردند، رخ داده و هرگز برای همگان و در همه زمان ها عمومیت نداشته است.
چرایی کنیززادگی و کنیزداری امام هادی(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۶
113 - 134
حوزه های تخصصی:
این مقاله،برای پاسخ به این سؤال که: چرا امامی مانند حضرت هادی(ع) کنیززاده است و با یک کنیز ازدواج کرده؛ در حالی که قرآن ازدواج با کنیزان را در صورت ناتوانی ازدواج با زنان آزاد، روا شمرده است؟ پس از بررسی این دستور قرآنی، به مدد دانش های مختلف از جمله کلام و تاریخ اسلام، نه پاسخ ارائه شده که عبارت اند از: مقابله با برده داری؛ مبارزه با تبعیض نژادی؛ آزادی و ازدواج غیرعلنی؛ تلاش برای تکثیر نسل اهل بیت؛ کم هزینه بودن و بی تکلفی ازدواج با کنیزان؛ دستیابی به پیوند نژادی با قومیت های مختلف؛ جلوگیری از به خطر انداختن همسران رسمی و خاندان هایشان؛ مشکلات شدید امنیتی و اقتصادی خاندان های علوی در این عصر؛پسندیده بودن لذت بری جنسی.
بررسی رویکردهای سیاسی و معنوی امامت شیعه در زندگی امام کاظم علیه السلام(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
در این مقاله، پس از ارائه تحلیلی درباره پیوستگی تلاش پیگیر سیاسی امام کاظم علیه السلام ، با اهتمام به شئون معنوی امامت که احیاناً با امور فوق عادی بشری همراه است، انگاره تکامل تدریجی مذهب در دوره آن حضرت نقد شده است. بخش اوّل مقاله که ویژه تبیین فعالیت های سیاسی امام هفتم علیه السلام است، این فعالیت ها را با روش تحلیل تاریخی و به کمک یافته های رجالی و حدیثی یک سیاست تهاجمی و تلاش جدی برای انقلاب و قیام عمومی تحلیل می کند و بخش دوم، به اهتمام امام علیه السلام برای تبیین جایگاه معنوی امامت شیعه با تکیه بر منابعی که متهم به غلو نیستند، اختصاص یافته است. بخش پایانی این نوشتار نیز به هم پیوستگی این دو شأن را در نگاهی شیعی ترسیم می کند و به استناد آن، تکامل تدریجی و یا حرکت امامت از رهبری سیاسی به رهبری معنوی و فرابشری را نفی می نماید.
جایگاه تاریخ در استنباط فقهی با بررسی موردی گستره منابع خمس در دوره پیامبر(ص)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال نوزدهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۷۵)
111 - 148
حوزه های تخصصی:
یکی از کاربرد های دانش تاریخ در فقه، کمک به ارزیابی مقدمات استدلال اجتهادی است. دانشمندان مسلمان درباره شمول خمس نسبت به درآمدها در زمان رسول اکرم(ص)دیدگاه های مختلفی دارند. بررسی تاریخی شواهدی که برخی از فقهای شیعه برای اثبات خمس درآمدهای فردی در زمان پیامبر(ص) مطرح می کنند مسئله اصلی این پژوهش است. یافته های این مقاله نشان می دهد که این بررسی می تواند به عنوان نمونه ای برای ارزیابی مقدمات تاریخی به کار رفته در قیاس استدلال فقهی معرفی شود.
نگاهی انتقادی به آرای مستشرق سوئیسی بورکهارت درباره مکه مکرمه و حج(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
این مقاله برای اثبات وجود داده های مهم و ارزشمند در کنار داده ها و تحلیل های خطا در آثار مستشرقان دوره استعمار، با مطالعه موردی عملکرد جان لوئیس بورکهارت، مستشرق سوئیسی، در کتاب «سفر به عربستان» است. موضوع اصلی این پژوهش بررسی ویژگی های اثر بورکهارت به عنوان یک مستشرق قرن نوزدهم است. پس از معرفی اجمالی بورکهارت، نقاط قوت وی در این اثر در محورهای جامعیت و گستردگی مطالب؛ توجه به تاریخ اجتماعی حرمین؛ تحقیق میدانی و بسنده نکردن به نقلیات؛ پشتکار و تلاش خستگی ناپذیر؛ و دقت در نقل و اندازه گیری اماکن جغرافیایی و سپس نقاط ضعف او در این کتاب در دو دسته خطاهای نقلی و خطاهای تحلیلی بررسی شده است. خطاهای مربوط به آیین حج؛ خطاهای تاریخی مربوط به اماکن تاریخی مربوط به احکام حج و عمره، خطاهای تحلیلی مربوط به برده داری در اسلام، سنت احرام، نگاه قرآن به اهل کتاب، مهریه دختران مکه، معرفی مذاهب اسلامی و تعصب ورزی بر ضد اسلام، از جمله خطاهای او در این اثر است. وجود نکات مثبت در کنار خطاها در اثر او، اثبات کننده نظریه «امکان بهره مندی علمی از آثار علمی مستشرقان» در کنار هوشیاری و گوش به زنگی درخصوص خطاهای علمی و جهت گیری مذهبی و سیاسی آنان است.
آشنایی با وضعیت کنونی قربانی در حج (قربانگاه معیصم)(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۷ زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۶)
121 - 147
حوزه های تخصصی:
در این نوشته، به ابعاد مختلف طرح جدید قربانی در معیصم، با استناد به اطلاعات پایگاه اینترنتی این طرح پرداخته ایم و به سئوال هایی که در این باره مطرح می شود پاسخ خواهیم داد و در ادامه، به خبری که در یکی از کشتارگاه های روباز این طرح، در موسم گذشته (1439ق.) رخداد، و به مصاحبه ای با مسئولان قربانی ایران در حج های اخیر خواهیم پرداخت. معرفی مراکز توزیع گوشت های قربانی در عربستان و کشورهای محل توزیع سیستم انتخاب گوسفند، دلیل ارزان تر بودن نرخ قربانی و چگونگی خرید قربانی و آمار قربانی ایران در موسم گذشته و نگاهی اجمالی به همکاری بانک توسعه حج و مسئولان قربانی در ایران و... از موضوعات مهمی است که دراین گزارش به آن پرداخته شده است. این اطلاعات می تواند مستندی باشد برای تعهدات طرف سعودی در ارائه و انجام قربانی.
اعتراض علامه شرف الدین به تخریب بقاع بقیع و تلاش های بین المللی(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۸ بهار ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۱)
207 - 236
حوزه های تخصصی:
در این مقاله، مکاتبات علامه محمدحسین شرف الدین درباره تخریب بقیع بررسی و بر اساس آن، نقش ایشان در واکنش علمای شیعه به این مسئله تحلیل شده است. شرف الدین تأثیری عمیق در اطلاع رسانی، همبستگی و تحریم حج از سوی کشورهای اسلامی داشت و تلاش برای مقابله نظامی کشورهای اسلامی به سرکردگی یمن با آل سعود، از جمله اقدامات اوست. تنها اقدام اخیر به دلیل اشتباه محاسباتی وی درباره امام یحیی پادشاه یمن ناکام ماند. در این مقاله مکاتبات شرف الدین که به صورت اطلاعیه های مطبوعاتی، نامه نگاری به علمای عتبات و نامه به دربار امام یحیی پادشاه یمن است به ترتیب تاریخ نامه ها، برای اولین بار ترجمه، و با ارزیابی تلاش های شرف الدین، بر اساس روش تاریخی بررسی و تحلیل شده است.
نگاهی به حجگزاری کشور مغرب با بررسی گزارشی دوره معاصر (مراکش)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۹ بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۵)
7 - 23
حوزه های تخصصی:
در این گزارش پس از ارائه مقدمه ای مختصر درباره تاریخچه مغرب و حجگزاری آن،به حجگزاری معاصر مغرب می پردازیم که بر اساس داده های اینترنتی، عمدتاً از سایت سازمان اوقاف و امور دینی مغرب، تنظیم شده است. پژوهشی که تاکنون به حجگزاری معاصر مغرب (مراکش) پرداخته باشد، یافت نشد؛ ازاین رو این مقاله در داده های خود نوآوری دارد و باعث معرفی بهتر این کشور و حجگزاری آن خواهد شد.این تحقیق به روش کتابخانه ای و نقلی تهیه شده که تاریخچه حجگزاری آن بنا بر منابع کتابخانه ای و نقلی، و اطلاعات معاصر آن بر پایه گزارش های سازمان های اوقاف و امور دینی مغرب در محورهای زیر سامان یافته است:تاریخچه مغرب و حجگزاری آن، نظام حجگزاری معاصر در مغرب، سند حج مغرب، وظائف و اقدامات سازمان اوقاف و امور دینی مغرب درباره حج، پادشاه مغرب و حج، برخی از مشکلات و چالش های حجاج مغربی، سفرنامه نگاری حج.
مروری کوتاه بر دو تخریب بقاع بقیع(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۸ بهار ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۱)
185 - 206
حوزه های تخصصی:
در این مقاله ابتدا به ماجرای تخریب های اول بقیع و بازسازی بقیع در فاصله دو تخریب و توصیف حرم ائمه مدفون در بقیع در تعدادی از سفرنامه هایی که پیش از تخریب دوم نگاشته شده است، پرداخته ایم و پس از مرور تخریب دوم بقیع، واکنش ایران به آن به ویژه نقش خاندان هویدا در آن را بر اساس اسناد تاریخی، بررسی کرده ایم. روش این مقاله نقلی تاریخی و متکی به منابع کتابخانه ای است.
نگاهی تحلیلی به جزئیات فتح مکه(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۹ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۷)
99 - 120
حوزه های تخصصی:
فتح مکه از مهم ترین غزوات رسول خدا9 است که تأثیرات ماندگاری در تاریخ اسلام داشته است. در این مقاله با نگاهی نو به منابع اولیه سیره رسول خدا(ص) ، جزئیات این واقعه بازخوانی، و نکات مبهم آن بیان و تحلیل شده است. از جمله موارد ورد بحث عبارتند از: تبیین دلیل فتح مکه و جزئیات کشتار خزاعه به عنوان عامل پیمان شکنی قریش، جزئیات سفر ابوسفیان به مدینه، جزئیاتی از طی مسیر تا مکه، جزئیات لشکرکشی ورودی های مکه، جزئیات حضور رسول خدا(ص) در مسجدالحرام و ملاقات های آن حضرت در مکه، معرفی اشخاص محکوم به اعدام و سرنوشت آنان و عواقب و نتایج سیاسی و اجتماعی این غزوه.
ضرورت احیای بقیع و آثار اسلامی تخریب شده(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۴ تابستان ۱۳۹۵ شماره ۴ (پیاپی ۹۶)
82 - 97
حوزه های تخصصی:
نوشته حاضر، پژوهشی است پیرامون «کارنامه تکفیریان در تخریب آثار اسلامی»؛ به ویژه حرمین شریفین با رهیافت اهمیت تاریخی و دینی، « لزوم پیشگیری از تخریب های جدید» و «وجوب تعظیم شعائر و مودّت ذی القربی با مطالبه بازسازی و احیای آثار اسلامی تخریب شده به دست تکفیریان»؛ به ویژه بقعه بقیع که از میراث های مشترک میان مذاهب مختلف اسلامی است و شخصیت های مورد احترام همه مسلمانان را در خود جای داده است، و در پایان راهکارهای عملی مقابله با پدیده تخریب در شرایط فعلی جامعه اسلامی را مرور می کنیم.
نگاهی به تاریخ منا و حوادث آن(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۴ پاییز ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۹۳)
117 - 142
حوزه های تخصصی:
این مقاله ضمن معرفی سرزمین منا و پیشینه تاریخی آن در منابع اسلامی، به حوادث تاریخی و وقایع مهم رویداده در آن، پرداخته است. در مقدمه، وجوه تسمیه و محدوده و موقعیت جغرافی منا و پیشینه آن در منابع اسلامی آمده و سپس تاریخ اسکان و ساخت و ساز در منا تا به امروز بررسی شده است. حضور معصومان: در منا از دیگر موضوعاتی است که در این مقاله به آن پرداخته شده و در مواردی مصادف با حوادث مهم نیز بوده و در پایان، مهم ترین حوادث و سوانحی که در مدت طولانی عمر منا تا امروز در آن رخ داده است، بررسی می شود.
سیدعبدالحسین شرف الدین، و حج و حرمین(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۷ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۸)
93 - 117
حوزه های تخصصی:
در این مقاله ضمن معرفی اجمالی سید عبدالحسین بن یوسف از خاندان شرف الدین و ابعاد علمی و فرهنگی وی، به نقش آفرینی های مهم این مصلح اجتماعی شیعه در حرمین شریفین به تفصیل پرداخته می شود. نقش آفرینی های حرمینی شرف الدین در دو محورِ «سفر حج با پذیرایی شریف حسین در سال 1340 قمری» و «اعتراضات دامنه دار و بین المللی او به تخریب بقاع بقیع و تلاش برای مقابله با آن» بازمی گردد. در سفر حج، وی امامت جماعات را در مسجدالحرام و مساجد معروف مشاعر مکرمه بر عهده داشت و اعلام رؤیت هلال ماه ذی حجه با تأیید او انجام می شد. وی در این سفر مناظرات و جلسات پرباری را نیز برگزار کرده که گزارش هایی از آن موجود است. دعوت رسمی شریف حسین از شرف الدین و پذیرایی شاهانه از او، به جهت موضع سیاسی شرف الدین در حمایت از شکل گیری دولت عربی به ریاست ملک فیصل فرزند شریف حسین در شامات بود که به تفصیل خواهد آمد.در این مقاله، همچنین به بیان تلاش های بین المللی شرف الدین در محکومیت و شکل دهی جبهه متحد ایران و یمن ضد آل سعود، پس از تخریب بقاع بقیع و دعوت به فتوای تعطیل حج برای فلج کردن سعودیان و مجبور کردنشان به بازسازی بقیع پرداخته شده است.
بازتاب حج گزاری هند در دوره حکمرانی گورکانیان در کتاب مایکل پیرسون (قرن دهم تا سیزدهم)(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۷ بهار ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۷)
61 - 86
حوزه های تخصصی:
در این نوشته خلاصه ای از مطالب کتاب فوق الذکر که به ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حج گزاری هند در قرن های دهم تا سیزدهم هجری می پردازد ارائه می شود. در گزارش این کتاب، به تحلیل ها و آمارهای ارائه شده در کتاب توجه شده و به ترتیب فصل های کتاب، پس از معرفی منابع و آثار پژوهشی مرتبط با موضوع پژوهش و بیان اهداف و ضرورت ها و دشواری کار، به تاریخ حج در آغاز عصر جدید و در حقیقت در دوره مورد بحث اشاره می شود. در فصل بعدی به جایگاه کانونی حج در اندیشه اجتماعی و معنوی مسلمانان و در فصل بعد، به مناسبات پادشاه مغول هند در دوره مورد مطالعه با حج و حرمین پرداخته شده است.تبیین دیدگاه های غربی در مورد حج گزاری به صورت کلی و حج گزاری هند به طور خاص، معرفی مؤلفه های تأثیرگذار در حج گزاری هند در فترت مورد بحث و تحلیل آن به روش تاریخی و ارائه اطلاعات جدید درباره حج گزاری هندیان، از نوآوری های این پژوهش است.
تحلیلی از یادکرد حضرت حمزه (ع) در سنت پیامبر اکرم و اهل بیت (ع) و کارکردهای آن در عصر معصومان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال پانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۵
52 - 71
حوزه های تخصصی:
این مقاله، با روش تحلیل کتابخانه ای تاریخی، در پاسخ به این سؤال نگاشته شده که یادکرد حمزه(ع) در کلام و سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع)، چه کارکردهایی داشته است؟ پاسخ به این سؤال تحلیلی است و از زاویه ی کارکردهای اجتماعی، عاطفی، معرفتی-فرهنگی، سیاسی در عصر معصومان، در قالب های مختلفی چون اعطای لقب، ذکر فضائل، گریه و سوگواری، زیارت، تبرک جستن، یاد کردن به هنگام مصائب و شدائد، استدلال به خویشاوندی با حمزه و افتخار به آن و... بیان شده که از نظر تحلیل و زاویه نگاه، منحصربه فرد و دارای دیدگاه جدیدی است.