محمدحسین بهرامی

فقه الحدیث سرآمد و نتیجه دانش های حدیث است. این نوشتار با بررسی و تحلیل ابعاد مختلف الکافی، در صدد است تا ضمن کشف جلوه های فقه الحدیثی در آن، شیوه های فقه الحدیثی این کتاب را شناسایی و معرفی کند. مبانی نقدالحدیثی در گزینش احادیث، باب بندی و چینش احادیث و شرح مضمون احادیث، از جلوه های فقه الحدیث در الکافی است. کلینی در بهره گیری از مبانی نقدالحدیثی برای گزینش احادیث، بر شیوه های منصوص روایی تأکید دارد. اگرچه ایشان در تبویب منحصربه فرد کتاب، از ساختاری جامع و محکم بهره برده، ولی این ساختار کمتر نشان دهنده دیدگاه های اجتهادی کلینی است. شروح کلینی در ذیل روایات، حکایت از توجه کلینی به ابعاد مختلف فقه الحدیث از قبیل تلاش برای فهم معنای ظاهری حدیث، فهم مقصود واقعی معصوم و جمع بین احادیث متعارض دارد. به خدمت گرفتن مفاهیم عقلی و کلامی، توجه به خانواده حدیث و استفاده از شیوه های رایج اجتهادی در جمع بین روایات متعارض، از شیوه های موردتوجه کلینی در این مسیر است.

حدیث ایمان از روایات مشهور علی بن موسی الرضا(ع) است که آن را هنگام ورود به نیشابور به نقل از پدران بزرگوار خود و جدش رسول الله بیان فرمودند و به حدیث «سلسله الذهب» نیز نام بردار است؛ چرا که سلسله اصلی راویان این حدیث تا امام رضا(ع) همگی از فرزندان رسول خدا می باشند. گزارش این حدیث از امام رضا(ع) ، در منابع روایی اهل سنت طرق فراوانی دارد که مجموعاً 57 طریق را تشکیل می دهد. بدون در نظر گرفتن شخص اباصلت، راویان حداقل هفت طریق آن از اباصلت کاملاً صحیح است. متأسفانه به رغم کثرت طرق و صحت سندی برخی از موارد یاد شده و ثبت آن به عنوان یک سند تاریخی، باز مورد کم توجهی برخی از محدثان بزرگ قرار گرفته است که تنها دلیلش تضعیف اباصلت توسط برخی از رجالیان اهل سنت است. البته چنین قضاوتی راجع به اباصلت نیز به دور از معیارها و مبانی علمی است که بخشی از مقاله آن را اثبات کرده است. ضمن آنکه این روایت در منابع حدیثی شیعه نیز دارای سند صحیح است که بر تقویت و اعتبار حدیث می افزاید. سایر طرق شیعه و اهل سنت نیز که ضعیف هستند می تواند از باب متابعات مورد توجه قرار گیرند.

مؤلفان آثار باقی مانده حدیثی شیعه در آثار خود، روایات را با تعبیر سماع و تحددی و یدا بده صدورت معنعن نقل نموده و اشاره ای به نقش مکتوبات قبلی ندارند. ابهام در این ارتباط مدی تواندد در ارییدابی روایات برای کارکردهای غیرفقهی و همچنین دیدگاه های مستشرقان موجب تردید در دقد و اتتبدار روایات این آثار گردد. درباره رابطه مکتوبات موجود و کتاب های نگاشته شده در سه قرن اول هجری، دو نظر قابدل ردر اس : دیدگاه اول آن اس که بر اساس ظاهر اسناد معتقد باشیم مکتوبدات در نقدل روایدات نقشدی نداشته و شیوه نقل صرفاً متکی بر قرائ و سماع بوده اس . با توجه به جایگداه کتابد در نداد اهدل و حجم مکتوبات شیعیان در سه قرن اول هجری و همچنین ارلاع راویان ای آسیب هدایی کده  بی نقل شفاهی در پی دارد، این دیدگاه قابل قبول نمی نماید؛ دیدگاه دوم ابتنای آثار موجدود بدر مکتوبدات پیشین اس که با توجه به شیوه رایج نقل حدی در آن دوره در قالب اسناد معنعن بیان شدده اسد . این دیدگاه ضمن پاسخ گویی به ابهامات مطر شده نسب به دیدگاه نخس ، با تصریح شیخ روسدی و تعداد دیگری ای تلمای متقدم و متأخر و همچنین برخی ای مستشرقان تأیید می شود.

فهم احادیث علمی اهل بیتb از مسائلی است که در صورت عدم توجه به مبانی، ضوابط و شیوه های اختصاصی فهم این دسته از احادیث، می تواند منجر به تحمیل نظریه های علمی بر احادیث و موجب برخی آثار منفی هم چون: تفسیر به رأی، تأویل های غیرمجاز و شک در احادیث گردد. مواردی مانند: نبودن تعارض واقعی بین حدیث و علم، هماهنگی بسیاری از مطالب علمی احادیث با نظریه های علمی اثبات شده، قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی، وجود روایات علمی در احادیث، عدم وجود همه علوم در روایات، به عنوان مبانی و پیش فرض های مواجهه با احادیث علمی، مطرح شده است، که توجه به این مبانی در کنار توجه به ضوابط فهم علمی احادیث، موجب می گردد که پژوهشگر در استنباط نظریه های علمی احادیث دچار خطا و اشتباه نگردد.

یکی از منابع استنباط احکام شرعی و اثبات آموزه های دینی، احادیث می باشد. احادیث متواتر و اخبار آحاد، کاربرد فراوانی در مسائل علم فقه، تفسیر، کلام، تاریخ و ... دارد و مورد بهره برداری دانشمندان این علوم قرار می گیرند. مسأله مقاله حاضر بررسی حجیت خبر واحد در علم فقه و تفسیر با تأکید بر نظر آیت الله فاضل لنکرانی می باشد. اگر چه در علم فقه، اکثر فقها بر حجیت و اعتبار خبر واحد در استنباط احکام شرعی صحه گذاشته اند، اما شمول این حجیت، در علوم دیگر؛ نظیر علم تفسیر، موجب پدید آمدن دیدگاه های متفاوتی میان اندیشمندان اسلامی شده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، با هدف ارائه پاسخی درخور به سؤال مذکور، سامان یافته است. عمده دلیل مطرح شده مخالفان حجیت شمول خبر واحد در ابواب تفسیر، این است که خبر واحد موجب علم نمی گردد و دارای اثر شرعی نمی باشد؛ لذا نمی توان از آن در مسائل تفسیر آیات بهره جست. اما موافقان حجیت شمول از جمله آیت الله فاضل لنکرانی، در مقام پاسخ دهی برآمده و بیان کردند که مهم ترین دلیل حجیت و اعتبار خبر واحد، سیره و روش عقلا است و عقلا بدون توجه به اینکه آیا آن خبر، دارای اثر شرعی و عملی است یا خیر، شمول حجیت خبر واحد را به صورت مطلق پذیرفته اند. بنابراین از منظر آیت الله فاضل لنکرانی، خبر واحد در تفسیر قرآن نیز همانند فقه، از اعتبار و حجیت برخوردار می-باشد.

هدف: از اجرای پژوهش حاضر، احصاء تجارب زیسته دانش آموزان دختر مقطع متوسطه از چالش کشف حجاب در مسیر مدرسه بود. روش : روش پژوهش؛ مبتنی بر رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی از نوع توصیفی بود. برای گردآوری داده ها، از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده و برای تحلیل داده های پژوهش، از تحلیل مضمون بهره گرفته شد. یافته ها:در این مطالعه، ده مضمون کلی در سه بعد محوری شامل برداشت ناصواب ارزش حجاب، دستاویز نمودن ارزش حجاب و القاء تفکر حجاب مانع آزادی جای گرفتند. همچنین ابعاد زمینه های فرهنگی، اجتماعی و شخصی و خانوادگی مبتنی بر تسهیل پدیده حجاب و ابعاد درک شدن به جای طرد شدن، عدم تبیین و روشن نگری مطلوب و مغفول بودن الگو های عملی و شعارزدگی مبتنی بر بازدارنده بودن پدیده حجاب شناسایی شد. نتیجه گیری : بر اساس یافته های این پژوهش می توان استنتاج نمود که مواجهه با چالش کشف حجاب دانش آموزان در مسیر مدرسه مستلزم تغییر نگاه دستگاه های اجرایی به مقوله حجاب است و باید از مواضع برخورد های سطحی و شتاب زده دوری نموده و مسیر تبیین و روشن نگری را جایگزین ساخت. هم چنین نیاز است که در زمینه نیاز های واقعی دانش آموزان و نسل جوان، توسط جامع عمومی و ذینفعان، فرهنگ سازی شده و از پتانسیل نهادهای اجتماعی، آموزشی و رسانه ای و حتی سیاسی بهره گیری شود. چنانچه رویه موجود در رابطه با پدیده حجاب دانش آموزان و نسل جوان تداوم یابد و به فرایند مواجه آن کم توجهی شود؛ موجب شکاف عمیق تری در آینده نزدیک خواهد شد.

معمولاً هر کتابی در ساختار و محتوا دارای روش و سبک خاصی می باشد، مخصوصاً اگر مؤلف آن فردی برجسته و موضوع کتاب از اهمیت بالایی برخوردار باشد. شناخت روش تدوین کتاب برای استفاده از آن و پی بردن به مقصود واقعی مؤلف در بخش های مختلف کتاب بسیار ضروری است، جوامع حدیثی نیز دارای دو بُعد محتوا و ساختار می باشند و برجستگی این دو بُعد باعث می شود که یک جامع حدیثی معروف ت شده و بیشتر مورد تأکید و استفاده قرار گیرد. در پژوهش های قدیم حدیثی، بیشتر بُعد محتوای جوامع حدیثی مد نظر بوده و ساختار علی رغم اهمیت مورد کم توجهی قرار گرفته است. این پژوهش به صورت تحلیلی - توصیفی برخی ابعاد ساختاری دو جامع حدیثی مهم شیعه و اهم سنّت را مورد بحث قرار می هد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که طبقه بندی حاکم بر دو کتاب، تبویب اجمالی که نشان دهنده اسامی کتب، تعداد ابواب و تعداد احادیث، دربرداشتن ابوابی به نام های نادر ، تکرار احادیث و... می باشند و برخی از اشکالات قابل ذکر در تبویب این دو اثر عبارت اند از: وجود باب در غیر کتاب مربوط، وجود ابواب بدون نام، عدم تناسب کتاب با کتاب های پیشین و...

در گذشته حوزه های حدیثی بسیاری توسط جریان های حدیثی شکل گرفته اند که به ویژه در پنج سده نخست هجری، در استوارسازی بنیان های حدیث نقش بسیار مهمی داشته اند. لذا شناخت و بررسی هر یک از این حوزه ها، علاوه بر این که روشن کننده بخشی از تاریخ حدیث است، در بازشناسی محدثان هر منطقه و دستاوردهای آن ها نیز مؤثر است. در این میان، یکی از حوزه هایی که یادکردِ آن در پژوهش های معاصر مغفول مانده، حوزه حدیثی طبرستان است که موجودیت خود را از قرون نخست هجری تا دوره میانه و متأخر با دو رویکرد شیعه و سنی حفظ کرد. این پژوهش - که به شیوه توصیفی و تحلیلی سامان یافته - به بررسی و شناخت حوزه حدیثی زیدیه در طبرستان می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که حوزه حدیثی زیدیه در طبرستان در طلیعه قرن چهارم هجری پایه گذاری شد و محدثان بزرگ این مذهب با برپایی مجالس حدیث و کوشش برای آموزش حدیث، سفر به پایتخت های مهم دینی و دیدار با مشایخ بزرگ حدیث و آشنایی با دیدگاه های گوناگون و تألیف کتاب های حدیثی، حوزه حدیثی زیدیه طبرستان را رونق بخشیدند.

هدف از اجرای این پژوهش، شناسایی الزام های ارزشیابی مطلوب از عملکرد معلمان دوره ابتدایی بود. روش پژوهش؛ پژوهش نظریه ای و منابع گردآوری داده ها شامل اسناد فرادست، نظرات متخصصان موضوعی، تجارب جهانی و نظرات معلمان ذی نفع بود. برای پاسخ به پرسش های پژوهش، از تحلیل مضمون و تحلیل اسناد استفاده شد. در این مطالعه، الزام های نه گانه ارزشیابی معلمان، استخراج شد. سپس مؤلفه ها و محورهای اصلی ارزشیابی مطلوب از عملکرد معلمان دوره ابتدایی در چهار محور ارتباط با دانش آموز، توسعه حرفه ای، ویژگی های شخصیتی و تعامل اجتماعی شناسایی شد. بر اساس همسویی داده های گردآوری شده از طریق منابع مختلف و اجماع کلی صاحب نظران، اعتبار کلی فرایند پژوهش و چارچوب الزام های ارزشیابی، مورد تأیید قرار گرفت. بر اساس یافته های این مطالعه می توان استنتاج کرد که افزایش کیفیت ارزشیابی از معلمان، مستلزم تغییر نگاه سیاست گذاران آموزشی به ارزشیابی معلمان و مؤلفه های ارزشیابی است و باید از منابع و ذی نفعان متنوعی مشتمل بر همکاران، اولیا و دانش آموزان بهره گیری کرد. همچنین نیاز است که در زمینه شکل دهی انتظارات واقعی از معلمان توسط جامعه عمومی و ذی نفعان، فرهنگ سازی شده و از ابزارها و کاربرگ های ارزشیابی متنوعی بهره گیری شود. چنانچه رویه موجود در ارزشیابی معلمان تداوم یابد و به الزامات آن کم توجهی شود؛ بالندگی نظام آموزشی با مانع مواجه خواهد شد.

در دوره معاصر، کتاب وسائل الشیعه در میان فقها و حدیث پژوهان به عنوان مهم ترین کتاب مشتمل بر تقطیع های آسیب زا معرفی شده است. این نوشتار، با بررسی ویژگی های تقطیع در وسائل الشیعه و جست و جو  و تحلیل موارد آسیب زای تقطیع در این کتاب و مقایسه آن با روش کتاب جامع احادیث الشیعه در پی ارزیابی پیامدهای تقطیع در این جامع حدیثی است. اشاره دقیق به موارد تقطیع و چگونگی آن توسط مؤلف و نادر بودن موارد تقطیع آسیب زا در این کتاب، حکایت از استحکام شیوه حر عاملی و دقت ایشان دارد. جامع احادیث الشیعه در غیر اسباب صدور حدیث و نقل فضای پیرامونی آن، همانند وسائل الشیعه ناچار به تقطیع روایات شده است. این موارد حکایت از آن دارد که آسیب های ناشی از تقطیع در کتاب وسائل الشیعه بسیار اندک بوده و قابل پیشگیری است.