جواهر الکلام فى ثوبه الجدید (مقاله ترویجی حوزه)
درجه علمی: علمی-ترویجی (حوزوی)
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
جواهر الکلام فى ثوبه الجدید، ج 1، تحقیق ونشر: موسسه دائره المعارف فقه اسلامى، قم، چاپ اول، 1421 ق، رحلى، 88+695 ص.
احیاى آثار گذشتگان از اقدامات ارزنده و درخور ستایش است که در سال هاى اخیر،شتاب بیش تر به خود گرفته است.
پیشینیان در تدوین، روش مخصوص به عصر خود را داشته اند که مطالعه آن آثار براى نسل امروز، دشوار است. محققان امروزى با به کارگیرى علائم سجاوندى، توضیح واژه ها و عبارت هاى دشوار، پاراگراف بندى، انتخاب عنوان براى بخش هاى مختلف، تخریج مصادر، استفاده از حروف متنوع، اعراب گذارى، استفاده از رسم الخط جدید،تهیه فهرست هاى گوناگون و مى کوشند تا استفاده از آن آثا را آسان تر کنند. ولى باوجود این خدمات ارزنده، جا دارد تنها به این اسلوب ها دراحیاى میراث گذشتگان به ویژه آثار فقهى بسنده نشود بلکه لازم است با ابتکارات جدید، درعین حفظ مطالب نویسندگان گذشته، آثار آنها به گونه اى عرضه شود که استفاده از آنها در عصر حاضر،سهل تر شود چرا که هر چه به جلو مى رویم با پدید آمدن شیوه هاى نگارشى جدید استفاده از شیوه هاى منسوخ گذشته دشوارتر خواهد شد.
بدین جهت موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، بنادارد آثار فقهى گذشتگان را به روشى نو احیا کند و جواهر الکلام فى شرح شرائع الاسلام را به عنوان نخستین کتاب،انتخاب کرده است.
جواهر الکلام از شاهکارهاى فقهى است که به جهت ویژگى هایى که دارد همواره مورد توجه فقهابوده و هست.
پاره اى از ویژگى هاى آن عبارت است از:
1.احاطه نویسنده به دیدگاه هاى فقها و استفاده از آنها در استنباط هاى فقهى. پى گیرى و شناسایى اقوال توسط صاحب جواهر آن قدر گسترده است که گاه از برخى رساله هاى تک نگارى فقهاى برجسته که تنها به گوشه اى از فقه پرداخته اند و از آثار رایج درحوزه هاى علمیه به شمار نمى روند، نیز نقل قول مى کند.
2. اهتمام فراوان به اجماعات محصل و منقول و شهرت هاى فقهى تا آنجا که ایشان قائل به حجیت اجماع منقول شده است تا چه رسد به اجمال محصل و این از نقاط قوت روش فقهى صاحب جواهر است چرا که هم بسیارى از موارد خلا دلیل لفظ ى را پر مى کند و هم از طرفى، این اجماعات و شهرت ها و ارتکازات فقهى گاهى در فهم نص یا در التزام و عدم التزام به نص تاثیر گذار است، چنان که در جاى خود در علم اصول اثبات شده است.
3. التزام به شیوه اصولى. اگر چه صاحب جواهر جهت تدوین کتاب خود درمنابع فقهى و روایى غور کرده است، در مقام استدلال، از علم اصول غافل نبوده است. در خورتوجه است که گاهى اصطلاحاتى اصولى مانند «حکومت» () و ورود () را که پیش از او رایج نبوده به کار مى برد. درحالى که ابتکار آنها رابه علماى علم اصول پس از اومانند شیخ انصارى نسبت مى دهند و صاحب جواهر آن اصطلاحات را دقیقا درهمان معنایى که پس از او دراصول به کار مى رود، استعمال کرده است.
4. بیان وجوه استنباط و استدلال.
5. ذکر فرع هاى فقهى نادر و با اهمیت که فقها به آنها توجه نکرده اند.
6. روشمندى خاص درطرح بحث از نظر ترتیب مطالب و چگونگى ورود به مساله فقهى.
7. عارى بودن کتاب از حشو و زواید و دورى جستن از مباحث بى فایده چنان که بارها یاد آور شده است.
8. اهتمام و توجه نویسنده به همه جهات و جنبه هاى گوناگونى که با مساله ارتباط دارد و اگر حجم کتاب جواهر گنجایش آنها رانداشت به نوشتن رساله اى مستقل در آن موضوع وعده مى دهد، یااین که خواننده را به رساله اى که درآن موضوع نگاشته ارجاع مى دهد.
9. رعایت دقت درتحقیق و ارائه دیدگاه هاى خود و دیگران و پرهیز از شتاب زدگى.
10. احاطه نویسنده به تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات.
این را باید از توفیقات الهى شمرد که نصیب صاحب جواهر شده است چرا که معمولاموسوعه هاى فقهى که فردى نگاشته مى شوند معمولا به انتها نمى رسند یا این که بعضى مباحث را حذف مى کنند.
11. حل پاره اى مسائل و فروع که فقهاى پیشین آنها را تبیین نکرده بودند.
12. بى نیازى فقیه و محقق بادر اختیار داشتن جواهر از بسیارى کتاب هاى دیگر.
ویژگى هاى فنى نو در تحقیق کتاب
محققان موسسه دائرة المعارف فقه در احیاى مجدد جواهرالکلام، گذشته از رعایت آنچه دراحیاى آثار، معمول است، مطالب کتاب را با حفظ همه عبارات آن در قالبى نوریخته اند. که فواید متعدد بر آن مترتب است و جا دارد این شیوه در احیاى آثار قطور دیگر به ویژه درکتاب هاى فقهى، استدلالى مد نظر قرارگیرد.
در این روش، آرا و دیدگاه هاى فقهى صاحب جواهر همراه متن شرائع الاسلام در بالاى صفحه ها آمده و استدلال هاى صاحب جواهر به علاوه آرا و اقوالى که از دیگران آاعم از موافق و مخالف نقل کرده، باذکر شماره به ذیل صفحه انتقال یافته است.جهت جدا ساختن اقوال از استدلال ها، اقوال با حروف سیاه و استدلال هابا حروف معمولى آورده شده است و مصادر و نسخه بدل ها در پاورقى گنجانده شده اند. بنابراین هر صفحه داراى سه قسمت است:
الف) آرا و نظریات صاحب جواهر درهرمساله همراه با متن شرائع، در این قسمت، خلاصه اى از جواهر در اختیار خواننده قرار مى گیرد و محقق به آسانى با دیدگاه هاى نویسنده آشنا مى شود و ذیل آن درحکم شرح است. جا دارد که این قسمت به صورت کتاب مستقل به عنوان خلاصه جواهر چاپ شود.
ب) ادله و استدلال هاى صاحب جواهر در آن مساله همراه با آرا و اقوال فقهاى دیگرى که صاحب جواهر آنها را نقل کرده است. دراین قسمت خوانند با سرعت و سهولت مى تواند به استدلال ها و اقوال مختلفى که دریک فرع فقهى وجود دارد دست یابد.
ج) مصادر و نسخه بدل هاى جواهر و شرائع.
درتمام قسمت ها، نه از عبارات صاحب جواهر چیزى کاسته شده ونه به آنها اضافه شده، بلکه توضیحات لازم، به صورت فشرده، داخل کروشه آمده است.از آن جا که توضیحات فراوان، ممل است و گاه باهدف احیا که آسان شدن متن است منافات دارد، به توضیحات ضرورى بسنده شده است.
ویژگى هاى دیگر کتاب:
1. براى سهولت دستیابى به عبارات کتاب درچاپ هاى دیگر (چاپ انتشارات جامعه مدرسین و احیاء تراث) و بالعکس، شماره جلد و صفحه دو چاپ دیگر در هر ده صفحه درحاشیه کتاب آمده است.
2. انتخاب قطع رحلى براى کتاب، تاهم صفحه بندى رابا مشکل روبه رو نسازد و هم در مجلدات کمترى (تقریبا 25 جلد) بتوان تمام کتاب را ارائه کرد.
3. عبارات به گونه اى تنظیم شده که پایان متن فوقانى و ذیل آن درهر صفحه،پایان پاراگراف باشد. به عبارت دیگر آغاز هر صفحه آغاز پاراگراف است و با توجه به این که محققان نمى توانستند در متن تصرف کنند، این کار با دشوارى صورت گرفته است.
4. تخریج مصادر و توضیحات لازم جهت روشن شدن عبارات، در این چاپ بهتر از چاپ هاى دیگر صورت گرفته است.
5. محور تحقیق، دو نسخه چاپ سنگى کهن و چاپ حروفى است که چند بار درایران و عراق به چاپ رسیده است.
6. در استخراج منابع روایات، تنها به کتاب وسائل اکتفا نشده،بلکه محققان به منابع اولیه نیز مراجعه کرده اند و در صورت اختلاف با آنچه در جواهر آمده، تذکر داده اند. 7. در به کارگیرى علائم سجاوندى و پاراگراف بندى و دقت زیادى صورت گرفته و کتاب با چاپى زیبا و درخور تحسین عرضه شده است.
8. جلد اول داراى دو فهرست اجمالى وتفصیلى است و فهرست هاى دیگر (آیات، اعلام، منابع و...) در پایان جلد آخر مى آید.
9. این کتاب داراى مقدمه مبسوط در سه فصل است: فصل اول به شرح حال صاحب جواهر اختصاص دارد و این موارد درآن به چشم مى خورد:
استادان، عصر صاحب جواهر، ویژگى هاى اخلاقى، تالیفات، مرجعیت صاحب جواهر، اشعار در مدح وى و...
درفصل دوم با عنوان جواهر الکلام فى المیزان به این امور پرداخته شده است: سخنان علما درباره جواهر، تاریخ تالیف، نسخه ها، چاپ ها، شرح ها و ویژگى هاى جواهر.
درفصل سوم روشى که دراین تحقیق انجام شده، تبیین شده است.
احیاى آثار گذشتگان از اقدامات ارزنده و درخور ستایش است که در سال هاى اخیر،شتاب بیش تر به خود گرفته است.
پیشینیان در تدوین، روش مخصوص به عصر خود را داشته اند که مطالعه آن آثار براى نسل امروز، دشوار است. محققان امروزى با به کارگیرى علائم سجاوندى، توضیح واژه ها و عبارت هاى دشوار، پاراگراف بندى، انتخاب عنوان براى بخش هاى مختلف، تخریج مصادر، استفاده از حروف متنوع، اعراب گذارى، استفاده از رسم الخط جدید،تهیه فهرست هاى گوناگون و مى کوشند تا استفاده از آن آثا را آسان تر کنند. ولى باوجود این خدمات ارزنده، جا دارد تنها به این اسلوب ها دراحیاى میراث گذشتگان به ویژه آثار فقهى بسنده نشود بلکه لازم است با ابتکارات جدید، درعین حفظ مطالب نویسندگان گذشته، آثار آنها به گونه اى عرضه شود که استفاده از آنها در عصر حاضر،سهل تر شود چرا که هر چه به جلو مى رویم با پدید آمدن شیوه هاى نگارشى جدید استفاده از شیوه هاى منسوخ گذشته دشوارتر خواهد شد.
بدین جهت موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، بنادارد آثار فقهى گذشتگان را به روشى نو احیا کند و جواهر الکلام فى شرح شرائع الاسلام را به عنوان نخستین کتاب،انتخاب کرده است.
جواهر الکلام از شاهکارهاى فقهى است که به جهت ویژگى هایى که دارد همواره مورد توجه فقهابوده و هست.
پاره اى از ویژگى هاى آن عبارت است از:
1.احاطه نویسنده به دیدگاه هاى فقها و استفاده از آنها در استنباط هاى فقهى. پى گیرى و شناسایى اقوال توسط صاحب جواهر آن قدر گسترده است که گاه از برخى رساله هاى تک نگارى فقهاى برجسته که تنها به گوشه اى از فقه پرداخته اند و از آثار رایج درحوزه هاى علمیه به شمار نمى روند، نیز نقل قول مى کند.
2. اهتمام فراوان به اجماعات محصل و منقول و شهرت هاى فقهى تا آنجا که ایشان قائل به حجیت اجماع منقول شده است تا چه رسد به اجمال محصل و این از نقاط قوت روش فقهى صاحب جواهر است چرا که هم بسیارى از موارد خلا دلیل لفظ ى را پر مى کند و هم از طرفى، این اجماعات و شهرت ها و ارتکازات فقهى گاهى در فهم نص یا در التزام و عدم التزام به نص تاثیر گذار است، چنان که در جاى خود در علم اصول اثبات شده است.
3. التزام به شیوه اصولى. اگر چه صاحب جواهر جهت تدوین کتاب خود درمنابع فقهى و روایى غور کرده است، در مقام استدلال، از علم اصول غافل نبوده است. در خورتوجه است که گاهى اصطلاحاتى اصولى مانند «حکومت» () و ورود () را که پیش از او رایج نبوده به کار مى برد. درحالى که ابتکار آنها رابه علماى علم اصول پس از اومانند شیخ انصارى نسبت مى دهند و صاحب جواهر آن اصطلاحات را دقیقا درهمان معنایى که پس از او دراصول به کار مى رود، استعمال کرده است.
4. بیان وجوه استنباط و استدلال.
5. ذکر فرع هاى فقهى نادر و با اهمیت که فقها به آنها توجه نکرده اند.
6. روشمندى خاص درطرح بحث از نظر ترتیب مطالب و چگونگى ورود به مساله فقهى.
7. عارى بودن کتاب از حشو و زواید و دورى جستن از مباحث بى فایده چنان که بارها یاد آور شده است.
8. اهتمام و توجه نویسنده به همه جهات و جنبه هاى گوناگونى که با مساله ارتباط دارد و اگر حجم کتاب جواهر گنجایش آنها رانداشت به نوشتن رساله اى مستقل در آن موضوع وعده مى دهد، یااین که خواننده را به رساله اى که درآن موضوع نگاشته ارجاع مى دهد.
9. رعایت دقت درتحقیق و ارائه دیدگاه هاى خود و دیگران و پرهیز از شتاب زدگى.
10. احاطه نویسنده به تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات.
این را باید از توفیقات الهى شمرد که نصیب صاحب جواهر شده است چرا که معمولاموسوعه هاى فقهى که فردى نگاشته مى شوند معمولا به انتها نمى رسند یا این که بعضى مباحث را حذف مى کنند.
11. حل پاره اى مسائل و فروع که فقهاى پیشین آنها را تبیین نکرده بودند.
12. بى نیازى فقیه و محقق بادر اختیار داشتن جواهر از بسیارى کتاب هاى دیگر.
ویژگى هاى فنى نو در تحقیق کتاب
محققان موسسه دائرة المعارف فقه در احیاى مجدد جواهرالکلام، گذشته از رعایت آنچه دراحیاى آثار، معمول است، مطالب کتاب را با حفظ همه عبارات آن در قالبى نوریخته اند. که فواید متعدد بر آن مترتب است و جا دارد این شیوه در احیاى آثار قطور دیگر به ویژه درکتاب هاى فقهى، استدلالى مد نظر قرارگیرد.
در این روش، آرا و دیدگاه هاى فقهى صاحب جواهر همراه متن شرائع الاسلام در بالاى صفحه ها آمده و استدلال هاى صاحب جواهر به علاوه آرا و اقوالى که از دیگران آاعم از موافق و مخالف نقل کرده، باذکر شماره به ذیل صفحه انتقال یافته است.جهت جدا ساختن اقوال از استدلال ها، اقوال با حروف سیاه و استدلال هابا حروف معمولى آورده شده است و مصادر و نسخه بدل ها در پاورقى گنجانده شده اند. بنابراین هر صفحه داراى سه قسمت است:
الف) آرا و نظریات صاحب جواهر درهرمساله همراه با متن شرائع، در این قسمت، خلاصه اى از جواهر در اختیار خواننده قرار مى گیرد و محقق به آسانى با دیدگاه هاى نویسنده آشنا مى شود و ذیل آن درحکم شرح است. جا دارد که این قسمت به صورت کتاب مستقل به عنوان خلاصه جواهر چاپ شود.
ب) ادله و استدلال هاى صاحب جواهر در آن مساله همراه با آرا و اقوال فقهاى دیگرى که صاحب جواهر آنها را نقل کرده است. دراین قسمت خوانند با سرعت و سهولت مى تواند به استدلال ها و اقوال مختلفى که دریک فرع فقهى وجود دارد دست یابد.
ج) مصادر و نسخه بدل هاى جواهر و شرائع.
درتمام قسمت ها، نه از عبارات صاحب جواهر چیزى کاسته شده ونه به آنها اضافه شده، بلکه توضیحات لازم، به صورت فشرده، داخل کروشه آمده است.از آن جا که توضیحات فراوان، ممل است و گاه باهدف احیا که آسان شدن متن است منافات دارد، به توضیحات ضرورى بسنده شده است.
ویژگى هاى دیگر کتاب:
1. براى سهولت دستیابى به عبارات کتاب درچاپ هاى دیگر (چاپ انتشارات جامعه مدرسین و احیاء تراث) و بالعکس، شماره جلد و صفحه دو چاپ دیگر در هر ده صفحه درحاشیه کتاب آمده است.
2. انتخاب قطع رحلى براى کتاب، تاهم صفحه بندى رابا مشکل روبه رو نسازد و هم در مجلدات کمترى (تقریبا 25 جلد) بتوان تمام کتاب را ارائه کرد.
3. عبارات به گونه اى تنظیم شده که پایان متن فوقانى و ذیل آن درهر صفحه،پایان پاراگراف باشد. به عبارت دیگر آغاز هر صفحه آغاز پاراگراف است و با توجه به این که محققان نمى توانستند در متن تصرف کنند، این کار با دشوارى صورت گرفته است.
4. تخریج مصادر و توضیحات لازم جهت روشن شدن عبارات، در این چاپ بهتر از چاپ هاى دیگر صورت گرفته است.
5. محور تحقیق، دو نسخه چاپ سنگى کهن و چاپ حروفى است که چند بار درایران و عراق به چاپ رسیده است.
6. در استخراج منابع روایات، تنها به کتاب وسائل اکتفا نشده،بلکه محققان به منابع اولیه نیز مراجعه کرده اند و در صورت اختلاف با آنچه در جواهر آمده، تذکر داده اند. 7. در به کارگیرى علائم سجاوندى و پاراگراف بندى و دقت زیادى صورت گرفته و کتاب با چاپى زیبا و درخور تحسین عرضه شده است.
8. جلد اول داراى دو فهرست اجمالى وتفصیلى است و فهرست هاى دیگر (آیات، اعلام، منابع و...) در پایان جلد آخر مى آید.
9. این کتاب داراى مقدمه مبسوط در سه فصل است: فصل اول به شرح حال صاحب جواهر اختصاص دارد و این موارد درآن به چشم مى خورد:
استادان، عصر صاحب جواهر، ویژگى هاى اخلاقى، تالیفات، مرجعیت صاحب جواهر، اشعار در مدح وى و...
درفصل دوم با عنوان جواهر الکلام فى المیزان به این امور پرداخته شده است: سخنان علما درباره جواهر، تاریخ تالیف، نسخه ها، چاپ ها، شرح ها و ویژگى هاى جواهر.
درفصل سوم روشى که دراین تحقیق انجام شده، تبیین شده است.
تبلیغات
