پژوهشهاى فقهى در آستانه نشر میراث فقهى (غنا وموسیقى) (مقاله ترویجی حوزه)
درجه علمی: علمی-ترویجی (حوزوی)
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
نقش بسیار حساس واهمیت دانش فقه از جهات گوناگون جاى شک وتردید نیست ونباید انتظار داشت اشخاص یا مراکزى غیر از عالمان دین وحوزههاى علوم دینى به تقویت واحیاء آن بپردازند، بلکه در درجه نخست وظیفه حوزه هاست که در راه ترمیم وگسترش وبالندگى وشکوفایى این دانش گام بردارند وخارها وموانع پیشرفت آن را برطرف کنند، واز سوى دیگر جلو برداشتهاى غلط وبدعت آلود، واظهار نظرهاى بى پایه و«من عندى» وروشنفکر مآبانه را بگیرند.
مىدانیم که دانش فقه دانشى نو پدید ونو ظهور نیست، بلکه بیش از هزار سال سابقه دارد، وبدون اطلاع واشراف واحاطه بر میراث گذشته فقهى، اظهار نظر در آن، ساحل پیمایى وبلکه آب در هاون کوفتن وباد با غربال پیمودن است. براى استنباط درست، باید دید فقه چه دوره هایى را طى کرده، از چه بسترهایى عبور کرده، ودر چه شرایطى توقف وایستایى ودر چه شرایطى بالندگى ورشد داشته است. واین همه بدون اشراف بر میراث فقهى گذشتگان ممکن نیست.
دیگر آن که مىدانیم که بخش مهمى از آثار فقهى ما همچنان به صورت مخطوط - وپراکنده در گوشه وکنار کتابخانههاى شخصى وعمومى - باقى مانده ویا به صورت چاپ سنگى وغیر محقق منتشر شده است که استفاده از آنها آسان نیست بلکه با این تشتت وپراکندگى، دسترسى به آنها براى بیشتر فقه پژوهان از محالات عادى است. مىدانیم که بسیارى از فقیهان نامدار، علاوه بر کتابهایى که در سراسر یا بخشى از ابواب فقهى نگاشتهاند، در زمینه بسیارى از مسائل - به دلایلى واز جمله اهمیت ویژه آنها - رسالههاى جداگانه ومستقل پرداختهاند، مانند: نماز جمعه در عصر غیبت، تقلید میت، تقلید اعلم، اراضى خراجیه، غنا، رضاع، ارث زوجه، عدالت، قبله، ثبوت هلال، طهارت ونجاست وذبائح اهل کتاب، و.... و - به گفته استاد حضرت آیة الله حسن زاده آملى - «رسائل عالمان، تراث علمى وارزشمند آنان است که در موضوعات خاص با اهتمام فارد وعزم واحد تحقیق وتصنیف شدهاند، لذا غالبا در موضوعاتشان انفع از صحف مبسوطه واوقع فى النفوس اند» وروشن است که تصحیح ونشر آراستهیازده رساله فارسى، ص13، مقدمه. وزین این گونه نوشتهها در کنار هم وبه ترتیبى خاص از جهات گوناگون سودمند است.
از میان مباحثى که پیشینیان به تفصیل به آن پرداخته ورسالههاى مستقل ومتعددى در باره آن نوشتهاند، مساله «غنا» است، که از مسائل مبتلا به وحساس روز است وخوشبختانه تعداد زیادى از رسالههاى مربوط به غنا از دست تطاول روزگار مصون مانده وبه ما رسیده است.
حدود شش سال پیش صاحب این قلم نشر این گونه رسالههاى فقهى را طى مقالهاى به اهل تحقیق پیشنهاد کرد(آینه پژوهش، شماره3، ص54 - 55، مهر وآبان 1369). وتقدیر چنین بود که مسؤولیت تصحیح وارائه اولین نمونه از این دست با همکارى تنى چند از دوستان گرامى، بر عهده این جانب قرار گیرد. بیش از سه سال پیش این طرح با جناب حجة الاسلام والمسلمین آقاى شیخ صادق لاریجانى در میان گذاشته شد وایشان پذیرفتند که این طرح در بخش تحقیقات مدرسه مبارکه علمیه ولى عصر - عجل الله تعالى فرجه الشریف - در موضوع غنا عملى شود. وانشاء الله به زودى اولین نمونه میراث فقهى در بیش از دو هزار صفحه منتشر خواهد شد. اکنون محض معرفى اجمالى وبراى انکه دورنمایى از آن ترسیم شده باشد، سطورى در اینجا قلمى مىشود وخوانندگان در مقدمه مبسوط میراث فقهى توضیحات کافى ووافى را خواهند یافت.
میراث فقهى / غنا مشتمل بر پنج بخش است بدین ترتیب: بخش اول: رسالههاى غنا، بخش دوم: گفتارهاى پراکنده در باب، بخش سوم: کتابشناسى غنا، بخش چهارم: احادیث غنا، بخش پنجم: اهل سنت وغنا.
اینک مختصر توضیحى در باره هر یک از این بخشها:
بخش اول: رساله هاى غنا
در بخش اول که مهمترین ومفصلترین بخشهاستحدود سى رساله فقهى در باب غنا که همگى تالیف فقیهان در گذشتهاند، تصحیح وبه ترتیب تاریخ وفات مؤلفان آنها مرتب وچاپ شده است. فقیهان ما بیش از سى رساله در این باب نگاشتهاند ولى آنچه باقى مانده وبه دست ما رسیده است تقریبا همین تعداد است. در بادى امر تصور مىشد رسالههاى موجود غنا اندک است، ولى با فحص بلیغ وتلاش فراوان موفق شدیم نسخههاى خطى حدود سى رساله را گرد آوریم. این سبک کار، یعنى تصحیح ونشر رسالههاى یک موضوع به ترتیب تاریخى ودر کنار هم فواید بسیارى دارد که به برخى از آنها اشاه مىشود:
1 ) حجم عظیم کارنامه فقهى سلف صالح، نمایان واهتمام وتلاش وکوشش بسیار ودر خورشان بر همگان مبرهن مىشود، چه پس از فحص بلیغ وبه دست آوردن نسخههاى رسالههاى غنا معلوم شد این رسالهها خیلى بیش از آن است که در بادى امر تصور مىشد، زیرا کتابشناسىهاى شیعه مانند کشف الحجب والاستار، واز همه مهمتر الذریعه تالیف شیخ آقا بزرگ تهرانى (قدس سره) تنها حدود یک سوم این رسالهها را معرفى کردهاند - آن هم به طور ناقص - واز بقیه اطلاعى نداشتهاند، از این رو براى شناخت میراث علمى گذشتگان نمىتوان به این آثار - که بسیار هم گرانبها وارزندهاند - اکتفا کرد. وحتى از رساله شیخ حر عاملى در غنا - افزون بر اینها - در هیچ یک از کتابهاى تذکره وسرگذشت ذکرى نرفته است.
2 ) شناخت این مساله که فلان فرع فقهى از چه تاریخى در فقه وارد شده وچه مسیرهایى را طى کرده است، براى استنباط، معد خوبى خواهد بود واین امر در پرتو این گونه کارها براحتى میسر است.
نخستین رساله موجود فقهى در باب غنا رسالهاى از محقق سبزوارى صاحب کفایه (م1090) است وپیش از دوران وى رسالهاى در غنا سراغ نداریم واز زمان محقق سبزوارى تا زمان ما رسالههاى فراوان در این باب تالیف شده است واین نشان مىدهد که پیش از آن، این مساله روز نبوده است ولزومى نداشته که به صورت مستقل به آن پرداخته شود، ولذا به همان مقدار اندکى که در دورههاى فقهى به آن پرداخته شده بود، اکتفا مىکردند. دلیل نضج تالیف رسالههاى غنا در اواخر دوره صفویان وپس از آن، دو چیز مىتواند باشد:
الف) رشد فرهنگ صوفیان در اواخر دوره صفوى وشیوع آداب ورسوم آنان که از جمله آنها مساله سماع وغناست. وعالمان دین که حراست از دین را وظیفه خود مىدانستند، در این دوره کتابهاى زیادى در رد صوفیان نگاشتهاند وبسیارى از این دست کتابها فصلى را به غنا اختصاص دادهاند - مانند اثنا عشریه شیخ حر عاملى (قدس سره) والسهام المارقه شیخ على عاملى (طاب ثراه) - افزون بر رسالههاى مستقل که در باب غنا نوشتهاند ودر آغاز آنها انگیزه خود را همین امر دانستهاند.
ب) نظریه معروف فیض کاشانى (رحمة الله علیه) در باب غنا که آن را در کتابهاى وافى، المحجة البیضاء، مفاتیح ومقدمات تفسیر صافى آورده است، ونیز نظریه محقق سبزوارى صاحب کفایه در این کتاب - ونیز رسالهاى مستقل - مبنى بر استحباب غنا در قرائت قرآن، که تا آن زمان سابقه نداشته، بازتابها وواکنشهاى بسیارى در پى داشته وبسیارى از رسالههاى غنا در رد نظریه این دو بزرگوار نوشته شده است، مانند رسالههاى شیخ على عاملى نواده صاحب معالم، ملا اسماعیل خواجوئى، میر لوحى، وشیخ حر عاملى. به طورى که وحید بهبهانى در حاشیهاش بر مسالک الافهام فرموده است: «وصاحب الکفایة استثنى الغناء فى القرآن وسمعت ان الفضلاء کتبوا رسائل کثیرة ازید من عشرین رسالة ردا علیه...». والبته رسائل معدودى هم در توضیح وحمایت از این نظریه نوشته شده است.
برخى از رسالهها هم به انگیزه دفاع از عزادارى سید الشهداء (سلام الله علیه) وپاسخ به شبهات کسانى که آن را آمیخته با غنا مىدانستهاند نوشته شده است.
3 ) با این روش میزان نو آورى وابتکارات هر فقیه در مساله روشن مىشود ونیز معلوم مىشود که هر فقیه از چه کسان وکتابهایى تاثیر پذیرفته وبر چه کسان وکتابهایى تاثیر گذاشته است ومنشا بسیارى از سخنان که در رسالهها - طبق رسم معمول در گذشته - کمتر به قائل آنها اشارهاى مىشد به دست مىآید. در فهم مراد سخن فقیهان، دانستن اینکه منشا اولى فلان سخن کجاست وصدر وذیل سخن وقرائن حافه به آن کدام است، نقش بسزایى دارد.
4 ) با این عمل، عمده منابع مورد احتیاج فقه پژوه در این مساله اعم از مجتهد ومدرس وفاضل وشاگرد - یکجا در پیش دید او خواهد بود، به طورى که اگر مىخواست - باقطع نظر از این اثر به منابع مساله دسترسى پیدا کند، چه بسا به بیش از یکى دو رساله دسترسى پیدا نمىکرد یا اساسا از وجود وتالیف چنان رساله هایى در موضوع مساله بى خبر مىماند.
5 ) گذشته از اینکه رساله هایى با موضوع واحد به ترتیبى خاص در مجموعهاى یکجا ودر کنار هم فواید خاص خود را دارد. جهت احیایى وزنده کردن آثار گذشتگان شیعه خود فى حد نفسه ارزشمند است وفواید گوناگونى در شناخت آثار شیعه بر آن مترتب است وما به نتایجى در این زمینه ستیافتیم که در مقدمه رسالهها به آنها اشاره شده است از قبیل شناخت مؤلف برخى رسالهها که در منابع شناخته نشدهاند ونیز رفع اشتباهات فراوان کتابشناسىها وفهارس نسخههاى خطى کتابخانهها ومانند آن. از این رو، در صدد گزینش رسالهها نبودیم وهمین که مؤلف رسالهاى فقیهى شیعى وموضوع آن غنا بود، به تصحیح ونشر آن اقدام کردیم هر چند سخن تازهاى نداشته باشد، چون تنها فایده فقهى این کار مد نظر نبوده است تا اقدام به گزینش رسالهها کنیم، وانگهى همه رسالهها ابتداء یکجا در دسترس نبود تا تعدادى از آنها را براى تصحیح برگزینیم، بلکه در طول مدت بیش از دو سال از گوشه وکنار ایران از کتابخانههاى شخصى وعمومى بازحمت ومشقت بسیار فراهم شد وسزاوار نبود پس از اینکه بازحمت بسیار رسالهاى شناسایى شد وسپس بامشقت بیشتر نسخهاى از آن به چنگ آمد، به بهانه اشتمال بر تکرار یا نداشتن حرف نو آن را به یک سو نهاد.
ناگفته نماند که گرچه در رسالهها مطالب تکرارى هم هست از قبیل ذکر معانى واژه غنا از کتب لغتیا احادیث غنا، ولى به هیچ روى روا - ونیز ممکن - نبود که به بهانه حذف مطالب تکرارى، اثر بزرگان را مثله وجرح وتعدیل کنیم.
این بخش شامل رسالههاى سودمند وممتعى است از محقق سبزوارى، شیخ حر عاملى، محمد رسول کاشانى، مولى حبیب الله کاشانى، شیخ محمد هادى تهرانى، نواده وحید بهبهانى، شهرستانى، کشمیرى و... (قدس الله اسرارهم) فهرست کامل این رسالهها از این پس خواهد آمد.
شایان ذکر است که معاصران وعالمان در قید حیات هم کتابها ورساله هایى در باب غنا تالیف کردهاند که در بخش سوم این مجموعه، یعنى کتابشناسى غنا، آنها را معرفى کردهایم وبه طور کلى - بنا به مصالحى - از عالمان در قید حیات رساله یا گفتارى در باب غنا نیاورده یم.
بخش دوم: گفتارهاى پراکنده در باب غنا
بجز رسالههاى مستقل ونیز بجز دورههاى فقهى که طبعا مشتمل بر بحث غنا هم هست، عالمان شیعه در دیگر آثار خود به مناسبتى بحث غنا را مطرح کردهاند که بسیارى از طالبان فقه وفقه پژوهان خبرى از آن مباحث ندارند ویا بر فرض اطلاع به آنها دسترسى ندارند. از این رو علاوه بر اینکه در بخش سوم همه کتابهاى دورهاى مشتمل بر بحث غنا را معرفى کرده وجاى بحث غنا در آنها را نشان دادهایم، در بخش دوم، اصل سخنانى را که به مناسبتى در غیر کتابهاى دورهاى فقهى راجع به غنا ذکر شده آوردهایم که البته برخى هم همچنان به صورت خطى بوده وپیش از این چاپ نشده است، از قبیل برخى استفتاءات حجة الاسلام شفتى (قدس سره) وحدیقة الشیعه رضوى.
از باب نمونه، سخنان سید مرتضى علم الهدى (طاب ثراه) در کتاب امالى راجع به غنا، ونیز مرحوم علامه شعرانى در حواشى وافى وعلامه مجلسى اول وسید شفتى در پاسخ به برخى استفتاءات ومرحوم استاد جلال الدین همائى در تعلیقات مصباح الهدایة، ونیز سخنان امام خمینى (اعلى الله مقامه) در خصوص غنا دراین بخش درج شده است. واز کتابهاى دورهاى فقه که معمولا به سهولت قابل دسترسى است وفقه پژوهان از جایگاه وچند وچون مبحث غنا در آنها آگاهى دارند مطلبى درج نشده است. فهرست کامل گفتارهاى پراکنده در باب غنا از این پس خواهد آمد.
بخش سوم: کتابشناسى غنا
این بخش مشتمل بر سه فصل است: الف) آثار مستقل، ب) آثار مستقل، ج) آثار چاپ شده.
در فصل اول همه رسالههاى غنا - اعم از آنچه نسخه دارد یا ندارد - به اجمال معرفى شده است ودر پرتو این فصل، مشخص مىشود که چه تعداد از رسالههاى غنا از بین رفته ویا به دست ما نرسیده وچه تعداد به دست آمده ودر این مجموعه چاپ شده است.
در فصل دوم دورههاى فقهى که مشتمل بر مبحث غناست معرفى وجایگاه بحث غنا در آن کتابها نشان داده شده است.
در فصل سوم رسالهها وکتابهایى که معاصران در باب غنا نوشتهاند وچاپ شده به تفصیل معرفى شده است.
واضح است که آثارى در این فصل معرفى شده که در بخش اول مجموعه درج نشده است، خواه به دلیل اینکه از حد رساله خیلى فراتر بوده، وخواه به دلیل اینکه نویسنده از عالمان در قید حیات بوده است که طبعا از موضوع بخش اول مجموعه خارج بوده است.
بخش چهارم: احادیث غنا
در این بخش متن وسند همه احادیث باب غنا که در رسالههاى غنا به آنها استشهاد شده یا در منابع حدیثى مانند کتب اربعه ونیز بحار، وافى، وسائل، مستدرک ودیگر کتابها، در باب غنا آمده است به طور کامل همراه با توضیحاتى با نظم ودسته بندى خاصى درج شده است، تا براى فقه پژوهان که مىخواهند همه احادیث غنا را - فارغ از اظهار نظر وتحلیلهاى بزرگان - یکجا پیش دید داشته باشند سودمند افتد.
روشن است که همه احادیث غنا در هیچ یک از کتابهاى حدیثى این چنین منظم ویکجا گرد نیامده است والا همان مغنى از این بخش بود ودوباره کارى را بر نمىتابید.
بخش پنجم: اهل سنت وغنا
آنچه در بخشهاى چهارگانه پیشین درج شده آثار احادیثشیعى است، ولى از آنجا که به تعبیر آیة الله العظمى بروجردى (طاب ثراه) فقه شیعه به گونه حاشیه بر فقه عامه محسوب مىشود وبدون اطلاع از فقه عامه محسوب مىشود وبدون اطلاع از فقه عامه استنباط درست میسور نیست وبسیارى از احادیث ائمه (علیهم السلام) ناظر به مذاهب وکلمات آنان است، از این رو محض نمونه در بخش پنجم، تقریبا چکیدهاى از مباحث مشابه چهار بخش گذشته از فقه عامه را درج کردهایم، یعنى براى نمونه دو رساله از رسالههاى فقهى سنیان در غنا - یکى در تحریم ویکى در تحلیل - را آوردهایم تا فقه پژوهان با سخنان وسبک استدلال سنیان در این مساله آشنا شوند، همچنان که در برخى از رسالههاى فقهى عالمان شیعه در همین مجموعه هم مطالبى از آثار عامه در باب غنا نقل وبه آنها استشهاد شده است.
همچنین در این بخش رسالههاى فقهى مستقل عامه در باب غنا ونیز دورههاى فقهى مشتمل بر بحث غنا شناسانده شده است، ودر پایان، احادیث غنا در کتب عامه دسته بندى ودرج شده است.
در پایان این مختصر تذکر چند نکته لازم است: 1. هدف از این کار از یک سو احیاء میراث فقهى شیعه، واز سوى دیگر تسهیل کار فقه پژوهان، وابداع روشى نو در احیان میراث فقهى وتوجه به آثار سلف صالح است، بنابر این ما عرضه کننده میراث فقهى هستیم وبه هیچ روى در صدد افتاء یا ترجیح یکى از دو جانب حرمتیا حلیت غنا نبودهایم. بنابر این، کار اعدادى کردهایم نه افتائى، یعنى در صدد بودهایم معد خوبى براى فقیه در کار استنباط فراهم آید، واز این رو فرقى بین رسالههاى تحریم وتحلیل نگذاشته وهمه را درج کردهایم.
2. از رسالههاى غنا تنها تعداد بسیار کمى پیش از این چاپ شده است وحدود نود در صد رسالهها یا پیش از این چاپ نشده یا به صورت مغلوط وسنگى چاپ شده است.
3. تعدادى از این رسالهها بر اساس نسخه منحصر به فرد وتنها نسخه موجود تصحیح شدهاند که گاهى زحمت تصحیح را دو چندان کرده است.
4. در کتاب شناسیهاى مهم مثل الذریعه تنها حدود یک سوم رسالههاى غنا معرفى شده وسایر رسالهها با فحص بلیغ در کتابها وکتابخانهها ورجوع به اهل اطلاع به دست آمده است.
5. در کار تصحیح وشناسایى وتهیه نسخ، دوستان بسیارى همکارى کردهاند ولى بیش از همه فاضل محترم جناب آقاى محسن صادقى در این راه کوشیدهاند وسهم بسزایى دارند.
طالبان آگاهى بیشتر از چند وچون کار وچگونگىهاى آن را به مقدمه میراث فقهى ارجاع مىدهم که در آنجا توضیحات بیشترى خواهند یافت.
در اینجا براى آگاهى بیشتر خوانندگان، فهرست بخش اول ودوم «میراث فقهى / غناء وموسیقى» را مىآوریم:
بخش اول: رساله هاى غنا
1 - رسالهاى از محقق سبزوارى (م1090) 2 - رسالهاى از شیخ على عاملى (م 1103) 3 - رسالهاى از شیخ حر عاملى (م 1104) 4 - رسالهاى از میر لوحى سبزوارى (م 1113) 5 - رسالهاى از محمد دارابى (م ح 1130) 6 - رسالهاى از سید ماجد بحرانى (زنده در 1152) 7 - رسالهاى از ملا اسماعیل خواجوئى (م 1173) 8 - رسالهاى از سید حسین قزوینى (م 1208) 9 - رسالهاى از عبد الصمد همدانى (م 1216) 10 - رسالهاى از میرزاى قمى (م 1231) 11 - رسالهاى از محمد رسول کاشانى (م 1258) 12 - رسالهاى از محمد جعفر شهرستانى (م 1260) 13 - رسالهاى از آقا محمود کرمانشاهى (م 1269) 14 - رسالهاى از سید محمود خوانسارى (م 1291) 15 - رسالهاى از ملا نظر على طالقانى (م 1306) 16 - رسالهاى از سید مهدى موسوى کشمیرى (م 1309) 17 - رسالهاى از میرزا عبد الغفار تویسرکانى (م 1319) 18 - رسالهاى از محمد ابراهیم انجدانى (م ح 1320) 19 - منظومهاى از شیخ هادى تهرانى (م 1321) 20 - رسالهاى از شیخ هادى تهرانى (م 1321) 21 - رسالهاى از میرزا حسین سنقرى (م 1322) 22 - رسالهاى از یوسف اردبیلى (م 1339) 23 - رسالهاى از ملا حبیب الله شریف کاشانى (م 1340) 24 - رسالهاى از سید مهدى رضوى کشمیرى (م 1346) 25 - رسالهاى از محمد حسینى مرعشى (زنده در 1355) 26 - رسالهاى از شیخ محمد رضا نجفى (م 1362) 27 - رسالهاى از عرب باغى ارومیهاى (م 1369) 28 - رسالهاى از شیخ محمد على سنقرى (م 1378)
بخش دوم: گفتارهاى پراکنده در باب غنا
1 - گفتارى از شیخ صدوق ، قدس سره (م 381ق) 2 - گفتارى از سید مرتضى، قدس سره (م 436ق) 3 - گفتارى از علامه حلى، قدس سره (م 726ق) 4 - گفتارى از میر صدر الدین (صغیر) محمد دشتکى، قدس سره (زنده در 974ق) 5 - گفتارى از علامه محمد تقى مجلسى، قدس سره (م 1070ق) 6 - گفتارى از ملا محمد على سبزوارى، قدس سره (م 1078ق) 7 - گفتارى از سید محمد میر لوحى، قدس سره (زنده در 1085ق) 8 - گفتارى از ملا خلیل قزوینى، قدس سره (م 1089ق) 9 - گفتارى از محقق سبزوارى، قدس سره (م 1090ق) 10 - گفتارى از فیض کاشانى، قدس سره (م 1091ق) 11 - گفتارى از شیخ على عاملى، قدس سره (م 1003ق) 12 - گفتارى از شیخ حر عاملى، قدس سره (م 1004ق) 13 - گفتارى از علامه محمد باقر مجلسى، قدس سره (م 1110ق) 14 - گفتارى از سید على خان مدنى، قدس سره (م 1120ق) 15 - گفتارى از عبد الحی رضوى کاشانى، قدس سره (زنده در 1152ق) 16 - گفتارى از ملا اسماعیل خواجوئى، قدس سره (م 1173ق) 17 - گفتارى از حزین لاهیجى، قدس سره (م 1180ق) 18 - گفتارى از آقا محمد على کرمانشاهى (م 1216ق) 19 - گفتارى از ملا محمد مهدى استر آبادى، قدس سره (م 1259ق) 20 - گفتارى از سید کاظم رشتى، قدس سره (م 1260ق) 21 - گفتارى از حجة الاسلام شفتى، قدس سره (م 1260ق) 22 - گفتارى از ملا آقا دربندى، قدس سره (م 1297ق) 23 - گفتارى از ملا محمد نراقى، قدس سره (م 1297ق) 24 - گفتارى ز شیخ محمد حسین اصفهانى، قدس سره (م 1308ق) 25 - گفتارى از شیخ زین العابدین مازندارنى، قدس سره (م 1309ق) 26 - گفتاریااز میرزا ابو الفضل کلانترى تهرانى، قدس سره (م 1316ق) 27 - گفتارى از آیة الله سید عبد الحسین لارى، قدس سره (م 1342ق) 28 - گفتارى از محمد معصوم شیرازى، قدس سره (م 1344ق) 29 - گفتارى از آیة الله حائرى یزدى، قدس سره (م 1355ق)
30 - گفتارى از فاضل گروسى، قدس سره (م 1365ق) 31 - گفتارى از شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (م 1373ق)
32 - گفتارى از سید هبة الدین شهرستانى، قدس سره (م 1386ق) 33 - گفتارى از علامه شعرانى، قدس سره (م 1393ق) 34 - گفتارى از استاد شهید مطهرى، قدس سره (م 1399ق)
35 - گفتارى از استاد جلال الدین همائى، قدس سره (م 1400ق) 36 - گفتارى از شیخ محمد رضا طبسى، قدس سره (م 1405ق) 37 - گفتارى از امام خمینى، قدس سره (م 1409ق) 38 - گفتارى از آیة الله خوئى، قدس سره (م 1413ق) 39 - گفتارى از آیة الله گلپایگانى، قدس سره (م 1414ق) 40 - گفتارى از آیة الله اراکى، قدس سره (م 1415ق)
چنانکه گفته شد اولین موضوع از «طرح عظیم میراث فقهى» مساله غنا است که در پنج بخش تنظیم شده وبالغ بر دو هزار صفحه است. سایر موضوعات انتخاب شده نیز به همین سبک تحقیق وعرضه خواهد شد. فهرست عناوین کلى در دست تحقیق در پى مىآید.
فهرست موضوعات طرح عظیم میراث فقهى
1 - غنا، موسیقى 2 - ولایت فقیه 3 - ولایت اب وجد 4 - ربا 5 - ارتداد 6 - قضاء 7 - حدود، قصاص، دیات، تعزیر، تبعید، زندان 8 - حق وحکم 9 - عدالت (معتبر در قاضى ومفتى ورهبر و...) 10 - پول، درهم ودینار 11 - زمین (اراضى خراجیه و...) 12 - مالیات 13 - خمس 14 - زکات 15 - اهل کتاب (ذبائح، منکوحات، ماکولات) 16 - بلوغ (دختر وپسر) 17 - تقلید اعلم 18 - تقلید میت 19 - وقت 20 - قبله 21 - تقیه 22 - ضرر، عسر وحرج 23 - قاعده لاتعاد 24 - قاعده ید 25 - لباس مشکوک 26 - نیت 27 - کفارات 28 - اخذ اجرت بر واجبات 29 - نماز جمعه 30 - نماز مسافر 31 - مواسعه ومضایقه 32 - مناسک حج 33 - ارث 34 - ارث زن 35 - حبوه 36 - متعه 37 - منجزات مریض 38 - امر به معروف ونهى از منکر 39 - وقف 40 - عقود وایقاعات
مىدانیم که دانش فقه دانشى نو پدید ونو ظهور نیست، بلکه بیش از هزار سال سابقه دارد، وبدون اطلاع واشراف واحاطه بر میراث گذشته فقهى، اظهار نظر در آن، ساحل پیمایى وبلکه آب در هاون کوفتن وباد با غربال پیمودن است. براى استنباط درست، باید دید فقه چه دوره هایى را طى کرده، از چه بسترهایى عبور کرده، ودر چه شرایطى توقف وایستایى ودر چه شرایطى بالندگى ورشد داشته است. واین همه بدون اشراف بر میراث فقهى گذشتگان ممکن نیست.
دیگر آن که مىدانیم که بخش مهمى از آثار فقهى ما همچنان به صورت مخطوط - وپراکنده در گوشه وکنار کتابخانههاى شخصى وعمومى - باقى مانده ویا به صورت چاپ سنگى وغیر محقق منتشر شده است که استفاده از آنها آسان نیست بلکه با این تشتت وپراکندگى، دسترسى به آنها براى بیشتر فقه پژوهان از محالات عادى است. مىدانیم که بسیارى از فقیهان نامدار، علاوه بر کتابهایى که در سراسر یا بخشى از ابواب فقهى نگاشتهاند، در زمینه بسیارى از مسائل - به دلایلى واز جمله اهمیت ویژه آنها - رسالههاى جداگانه ومستقل پرداختهاند، مانند: نماز جمعه در عصر غیبت، تقلید میت، تقلید اعلم، اراضى خراجیه، غنا، رضاع، ارث زوجه، عدالت، قبله، ثبوت هلال، طهارت ونجاست وذبائح اهل کتاب، و.... و - به گفته استاد حضرت آیة الله حسن زاده آملى - «رسائل عالمان، تراث علمى وارزشمند آنان است که در موضوعات خاص با اهتمام فارد وعزم واحد تحقیق وتصنیف شدهاند، لذا غالبا در موضوعاتشان انفع از صحف مبسوطه واوقع فى النفوس اند» وروشن است که تصحیح ونشر آراستهیازده رساله فارسى، ص13، مقدمه. وزین این گونه نوشتهها در کنار هم وبه ترتیبى خاص از جهات گوناگون سودمند است.
از میان مباحثى که پیشینیان به تفصیل به آن پرداخته ورسالههاى مستقل ومتعددى در باره آن نوشتهاند، مساله «غنا» است، که از مسائل مبتلا به وحساس روز است وخوشبختانه تعداد زیادى از رسالههاى مربوط به غنا از دست تطاول روزگار مصون مانده وبه ما رسیده است.
حدود شش سال پیش صاحب این قلم نشر این گونه رسالههاى فقهى را طى مقالهاى به اهل تحقیق پیشنهاد کرد(آینه پژوهش، شماره3، ص54 - 55، مهر وآبان 1369). وتقدیر چنین بود که مسؤولیت تصحیح وارائه اولین نمونه از این دست با همکارى تنى چند از دوستان گرامى، بر عهده این جانب قرار گیرد. بیش از سه سال پیش این طرح با جناب حجة الاسلام والمسلمین آقاى شیخ صادق لاریجانى در میان گذاشته شد وایشان پذیرفتند که این طرح در بخش تحقیقات مدرسه مبارکه علمیه ولى عصر - عجل الله تعالى فرجه الشریف - در موضوع غنا عملى شود. وانشاء الله به زودى اولین نمونه میراث فقهى در بیش از دو هزار صفحه منتشر خواهد شد. اکنون محض معرفى اجمالى وبراى انکه دورنمایى از آن ترسیم شده باشد، سطورى در اینجا قلمى مىشود وخوانندگان در مقدمه مبسوط میراث فقهى توضیحات کافى ووافى را خواهند یافت.
میراث فقهى / غنا مشتمل بر پنج بخش است بدین ترتیب: بخش اول: رسالههاى غنا، بخش دوم: گفتارهاى پراکنده در باب، بخش سوم: کتابشناسى غنا، بخش چهارم: احادیث غنا، بخش پنجم: اهل سنت وغنا.
اینک مختصر توضیحى در باره هر یک از این بخشها:
بخش اول: رساله هاى غنا
در بخش اول که مهمترین ومفصلترین بخشهاستحدود سى رساله فقهى در باب غنا که همگى تالیف فقیهان در گذشتهاند، تصحیح وبه ترتیب تاریخ وفات مؤلفان آنها مرتب وچاپ شده است. فقیهان ما بیش از سى رساله در این باب نگاشتهاند ولى آنچه باقى مانده وبه دست ما رسیده است تقریبا همین تعداد است. در بادى امر تصور مىشد رسالههاى موجود غنا اندک است، ولى با فحص بلیغ وتلاش فراوان موفق شدیم نسخههاى خطى حدود سى رساله را گرد آوریم. این سبک کار، یعنى تصحیح ونشر رسالههاى یک موضوع به ترتیب تاریخى ودر کنار هم فواید بسیارى دارد که به برخى از آنها اشاه مىشود:
1 ) حجم عظیم کارنامه فقهى سلف صالح، نمایان واهتمام وتلاش وکوشش بسیار ودر خورشان بر همگان مبرهن مىشود، چه پس از فحص بلیغ وبه دست آوردن نسخههاى رسالههاى غنا معلوم شد این رسالهها خیلى بیش از آن است که در بادى امر تصور مىشد، زیرا کتابشناسىهاى شیعه مانند کشف الحجب والاستار، واز همه مهمتر الذریعه تالیف شیخ آقا بزرگ تهرانى (قدس سره) تنها حدود یک سوم این رسالهها را معرفى کردهاند - آن هم به طور ناقص - واز بقیه اطلاعى نداشتهاند، از این رو براى شناخت میراث علمى گذشتگان نمىتوان به این آثار - که بسیار هم گرانبها وارزندهاند - اکتفا کرد. وحتى از رساله شیخ حر عاملى در غنا - افزون بر اینها - در هیچ یک از کتابهاى تذکره وسرگذشت ذکرى نرفته است.
2 ) شناخت این مساله که فلان فرع فقهى از چه تاریخى در فقه وارد شده وچه مسیرهایى را طى کرده است، براى استنباط، معد خوبى خواهد بود واین امر در پرتو این گونه کارها براحتى میسر است.
نخستین رساله موجود فقهى در باب غنا رسالهاى از محقق سبزوارى صاحب کفایه (م1090) است وپیش از دوران وى رسالهاى در غنا سراغ نداریم واز زمان محقق سبزوارى تا زمان ما رسالههاى فراوان در این باب تالیف شده است واین نشان مىدهد که پیش از آن، این مساله روز نبوده است ولزومى نداشته که به صورت مستقل به آن پرداخته شود، ولذا به همان مقدار اندکى که در دورههاى فقهى به آن پرداخته شده بود، اکتفا مىکردند. دلیل نضج تالیف رسالههاى غنا در اواخر دوره صفویان وپس از آن، دو چیز مىتواند باشد:
الف) رشد فرهنگ صوفیان در اواخر دوره صفوى وشیوع آداب ورسوم آنان که از جمله آنها مساله سماع وغناست. وعالمان دین که حراست از دین را وظیفه خود مىدانستند، در این دوره کتابهاى زیادى در رد صوفیان نگاشتهاند وبسیارى از این دست کتابها فصلى را به غنا اختصاص دادهاند - مانند اثنا عشریه شیخ حر عاملى (قدس سره) والسهام المارقه شیخ على عاملى (طاب ثراه) - افزون بر رسالههاى مستقل که در باب غنا نوشتهاند ودر آغاز آنها انگیزه خود را همین امر دانستهاند.
ب) نظریه معروف فیض کاشانى (رحمة الله علیه) در باب غنا که آن را در کتابهاى وافى، المحجة البیضاء، مفاتیح ومقدمات تفسیر صافى آورده است، ونیز نظریه محقق سبزوارى صاحب کفایه در این کتاب - ونیز رسالهاى مستقل - مبنى بر استحباب غنا در قرائت قرآن، که تا آن زمان سابقه نداشته، بازتابها وواکنشهاى بسیارى در پى داشته وبسیارى از رسالههاى غنا در رد نظریه این دو بزرگوار نوشته شده است، مانند رسالههاى شیخ على عاملى نواده صاحب معالم، ملا اسماعیل خواجوئى، میر لوحى، وشیخ حر عاملى. به طورى که وحید بهبهانى در حاشیهاش بر مسالک الافهام فرموده است: «وصاحب الکفایة استثنى الغناء فى القرآن وسمعت ان الفضلاء کتبوا رسائل کثیرة ازید من عشرین رسالة ردا علیه...». والبته رسائل معدودى هم در توضیح وحمایت از این نظریه نوشته شده است.
برخى از رسالهها هم به انگیزه دفاع از عزادارى سید الشهداء (سلام الله علیه) وپاسخ به شبهات کسانى که آن را آمیخته با غنا مىدانستهاند نوشته شده است.
3 ) با این روش میزان نو آورى وابتکارات هر فقیه در مساله روشن مىشود ونیز معلوم مىشود که هر فقیه از چه کسان وکتابهایى تاثیر پذیرفته وبر چه کسان وکتابهایى تاثیر گذاشته است ومنشا بسیارى از سخنان که در رسالهها - طبق رسم معمول در گذشته - کمتر به قائل آنها اشارهاى مىشد به دست مىآید. در فهم مراد سخن فقیهان، دانستن اینکه منشا اولى فلان سخن کجاست وصدر وذیل سخن وقرائن حافه به آن کدام است، نقش بسزایى دارد.
4 ) با این عمل، عمده منابع مورد احتیاج فقه پژوه در این مساله اعم از مجتهد ومدرس وفاضل وشاگرد - یکجا در پیش دید او خواهد بود، به طورى که اگر مىخواست - باقطع نظر از این اثر به منابع مساله دسترسى پیدا کند، چه بسا به بیش از یکى دو رساله دسترسى پیدا نمىکرد یا اساسا از وجود وتالیف چنان رساله هایى در موضوع مساله بى خبر مىماند.
5 ) گذشته از اینکه رساله هایى با موضوع واحد به ترتیبى خاص در مجموعهاى یکجا ودر کنار هم فواید خاص خود را دارد. جهت احیایى وزنده کردن آثار گذشتگان شیعه خود فى حد نفسه ارزشمند است وفواید گوناگونى در شناخت آثار شیعه بر آن مترتب است وما به نتایجى در این زمینه ستیافتیم که در مقدمه رسالهها به آنها اشاره شده است از قبیل شناخت مؤلف برخى رسالهها که در منابع شناخته نشدهاند ونیز رفع اشتباهات فراوان کتابشناسىها وفهارس نسخههاى خطى کتابخانهها ومانند آن. از این رو، در صدد گزینش رسالهها نبودیم وهمین که مؤلف رسالهاى فقیهى شیعى وموضوع آن غنا بود، به تصحیح ونشر آن اقدام کردیم هر چند سخن تازهاى نداشته باشد، چون تنها فایده فقهى این کار مد نظر نبوده است تا اقدام به گزینش رسالهها کنیم، وانگهى همه رسالهها ابتداء یکجا در دسترس نبود تا تعدادى از آنها را براى تصحیح برگزینیم، بلکه در طول مدت بیش از دو سال از گوشه وکنار ایران از کتابخانههاى شخصى وعمومى بازحمت ومشقت بسیار فراهم شد وسزاوار نبود پس از اینکه بازحمت بسیار رسالهاى شناسایى شد وسپس بامشقت بیشتر نسخهاى از آن به چنگ آمد، به بهانه اشتمال بر تکرار یا نداشتن حرف نو آن را به یک سو نهاد.
ناگفته نماند که گرچه در رسالهها مطالب تکرارى هم هست از قبیل ذکر معانى واژه غنا از کتب لغتیا احادیث غنا، ولى به هیچ روى روا - ونیز ممکن - نبود که به بهانه حذف مطالب تکرارى، اثر بزرگان را مثله وجرح وتعدیل کنیم.
این بخش شامل رسالههاى سودمند وممتعى است از محقق سبزوارى، شیخ حر عاملى، محمد رسول کاشانى، مولى حبیب الله کاشانى، شیخ محمد هادى تهرانى، نواده وحید بهبهانى، شهرستانى، کشمیرى و... (قدس الله اسرارهم) فهرست کامل این رسالهها از این پس خواهد آمد.
شایان ذکر است که معاصران وعالمان در قید حیات هم کتابها ورساله هایى در باب غنا تالیف کردهاند که در بخش سوم این مجموعه، یعنى کتابشناسى غنا، آنها را معرفى کردهایم وبه طور کلى - بنا به مصالحى - از عالمان در قید حیات رساله یا گفتارى در باب غنا نیاورده یم.
بخش دوم: گفتارهاى پراکنده در باب غنا
بجز رسالههاى مستقل ونیز بجز دورههاى فقهى که طبعا مشتمل بر بحث غنا هم هست، عالمان شیعه در دیگر آثار خود به مناسبتى بحث غنا را مطرح کردهاند که بسیارى از طالبان فقه وفقه پژوهان خبرى از آن مباحث ندارند ویا بر فرض اطلاع به آنها دسترسى ندارند. از این رو علاوه بر اینکه در بخش سوم همه کتابهاى دورهاى مشتمل بر بحث غنا را معرفى کرده وجاى بحث غنا در آنها را نشان دادهایم، در بخش دوم، اصل سخنانى را که به مناسبتى در غیر کتابهاى دورهاى فقهى راجع به غنا ذکر شده آوردهایم که البته برخى هم همچنان به صورت خطى بوده وپیش از این چاپ نشده است، از قبیل برخى استفتاءات حجة الاسلام شفتى (قدس سره) وحدیقة الشیعه رضوى.
از باب نمونه، سخنان سید مرتضى علم الهدى (طاب ثراه) در کتاب امالى راجع به غنا، ونیز مرحوم علامه شعرانى در حواشى وافى وعلامه مجلسى اول وسید شفتى در پاسخ به برخى استفتاءات ومرحوم استاد جلال الدین همائى در تعلیقات مصباح الهدایة، ونیز سخنان امام خمینى (اعلى الله مقامه) در خصوص غنا دراین بخش درج شده است. واز کتابهاى دورهاى فقه که معمولا به سهولت قابل دسترسى است وفقه پژوهان از جایگاه وچند وچون مبحث غنا در آنها آگاهى دارند مطلبى درج نشده است. فهرست کامل گفتارهاى پراکنده در باب غنا از این پس خواهد آمد.
بخش سوم: کتابشناسى غنا
این بخش مشتمل بر سه فصل است: الف) آثار مستقل، ب) آثار مستقل، ج) آثار چاپ شده.
در فصل اول همه رسالههاى غنا - اعم از آنچه نسخه دارد یا ندارد - به اجمال معرفى شده است ودر پرتو این فصل، مشخص مىشود که چه تعداد از رسالههاى غنا از بین رفته ویا به دست ما نرسیده وچه تعداد به دست آمده ودر این مجموعه چاپ شده است.
در فصل دوم دورههاى فقهى که مشتمل بر مبحث غناست معرفى وجایگاه بحث غنا در آن کتابها نشان داده شده است.
در فصل سوم رسالهها وکتابهایى که معاصران در باب غنا نوشتهاند وچاپ شده به تفصیل معرفى شده است.
واضح است که آثارى در این فصل معرفى شده که در بخش اول مجموعه درج نشده است، خواه به دلیل اینکه از حد رساله خیلى فراتر بوده، وخواه به دلیل اینکه نویسنده از عالمان در قید حیات بوده است که طبعا از موضوع بخش اول مجموعه خارج بوده است.
بخش چهارم: احادیث غنا
در این بخش متن وسند همه احادیث باب غنا که در رسالههاى غنا به آنها استشهاد شده یا در منابع حدیثى مانند کتب اربعه ونیز بحار، وافى، وسائل، مستدرک ودیگر کتابها، در باب غنا آمده است به طور کامل همراه با توضیحاتى با نظم ودسته بندى خاصى درج شده است، تا براى فقه پژوهان که مىخواهند همه احادیث غنا را - فارغ از اظهار نظر وتحلیلهاى بزرگان - یکجا پیش دید داشته باشند سودمند افتد.
روشن است که همه احادیث غنا در هیچ یک از کتابهاى حدیثى این چنین منظم ویکجا گرد نیامده است والا همان مغنى از این بخش بود ودوباره کارى را بر نمىتابید.
بخش پنجم: اهل سنت وغنا
آنچه در بخشهاى چهارگانه پیشین درج شده آثار احادیثشیعى است، ولى از آنجا که به تعبیر آیة الله العظمى بروجردى (طاب ثراه) فقه شیعه به گونه حاشیه بر فقه عامه محسوب مىشود وبدون اطلاع از فقه عامه محسوب مىشود وبدون اطلاع از فقه عامه استنباط درست میسور نیست وبسیارى از احادیث ائمه (علیهم السلام) ناظر به مذاهب وکلمات آنان است، از این رو محض نمونه در بخش پنجم، تقریبا چکیدهاى از مباحث مشابه چهار بخش گذشته از فقه عامه را درج کردهایم، یعنى براى نمونه دو رساله از رسالههاى فقهى سنیان در غنا - یکى در تحریم ویکى در تحلیل - را آوردهایم تا فقه پژوهان با سخنان وسبک استدلال سنیان در این مساله آشنا شوند، همچنان که در برخى از رسالههاى فقهى عالمان شیعه در همین مجموعه هم مطالبى از آثار عامه در باب غنا نقل وبه آنها استشهاد شده است.
همچنین در این بخش رسالههاى فقهى مستقل عامه در باب غنا ونیز دورههاى فقهى مشتمل بر بحث غنا شناسانده شده است، ودر پایان، احادیث غنا در کتب عامه دسته بندى ودرج شده است.
در پایان این مختصر تذکر چند نکته لازم است: 1. هدف از این کار از یک سو احیاء میراث فقهى شیعه، واز سوى دیگر تسهیل کار فقه پژوهان، وابداع روشى نو در احیان میراث فقهى وتوجه به آثار سلف صالح است، بنابر این ما عرضه کننده میراث فقهى هستیم وبه هیچ روى در صدد افتاء یا ترجیح یکى از دو جانب حرمتیا حلیت غنا نبودهایم. بنابر این، کار اعدادى کردهایم نه افتائى، یعنى در صدد بودهایم معد خوبى براى فقیه در کار استنباط فراهم آید، واز این رو فرقى بین رسالههاى تحریم وتحلیل نگذاشته وهمه را درج کردهایم.
2. از رسالههاى غنا تنها تعداد بسیار کمى پیش از این چاپ شده است وحدود نود در صد رسالهها یا پیش از این چاپ نشده یا به صورت مغلوط وسنگى چاپ شده است.
3. تعدادى از این رسالهها بر اساس نسخه منحصر به فرد وتنها نسخه موجود تصحیح شدهاند که گاهى زحمت تصحیح را دو چندان کرده است.
4. در کتاب شناسیهاى مهم مثل الذریعه تنها حدود یک سوم رسالههاى غنا معرفى شده وسایر رسالهها با فحص بلیغ در کتابها وکتابخانهها ورجوع به اهل اطلاع به دست آمده است.
5. در کار تصحیح وشناسایى وتهیه نسخ، دوستان بسیارى همکارى کردهاند ولى بیش از همه فاضل محترم جناب آقاى محسن صادقى در این راه کوشیدهاند وسهم بسزایى دارند.
طالبان آگاهى بیشتر از چند وچون کار وچگونگىهاى آن را به مقدمه میراث فقهى ارجاع مىدهم که در آنجا توضیحات بیشترى خواهند یافت.
در اینجا براى آگاهى بیشتر خوانندگان، فهرست بخش اول ودوم «میراث فقهى / غناء وموسیقى» را مىآوریم:
بخش اول: رساله هاى غنا
1 - رسالهاى از محقق سبزوارى (م1090) 2 - رسالهاى از شیخ على عاملى (م 1103) 3 - رسالهاى از شیخ حر عاملى (م 1104) 4 - رسالهاى از میر لوحى سبزوارى (م 1113) 5 - رسالهاى از محمد دارابى (م ح 1130) 6 - رسالهاى از سید ماجد بحرانى (زنده در 1152) 7 - رسالهاى از ملا اسماعیل خواجوئى (م 1173) 8 - رسالهاى از سید حسین قزوینى (م 1208) 9 - رسالهاى از عبد الصمد همدانى (م 1216) 10 - رسالهاى از میرزاى قمى (م 1231) 11 - رسالهاى از محمد رسول کاشانى (م 1258) 12 - رسالهاى از محمد جعفر شهرستانى (م 1260) 13 - رسالهاى از آقا محمود کرمانشاهى (م 1269) 14 - رسالهاى از سید محمود خوانسارى (م 1291) 15 - رسالهاى از ملا نظر على طالقانى (م 1306) 16 - رسالهاى از سید مهدى موسوى کشمیرى (م 1309) 17 - رسالهاى از میرزا عبد الغفار تویسرکانى (م 1319) 18 - رسالهاى از محمد ابراهیم انجدانى (م ح 1320) 19 - منظومهاى از شیخ هادى تهرانى (م 1321) 20 - رسالهاى از شیخ هادى تهرانى (م 1321) 21 - رسالهاى از میرزا حسین سنقرى (م 1322) 22 - رسالهاى از یوسف اردبیلى (م 1339) 23 - رسالهاى از ملا حبیب الله شریف کاشانى (م 1340) 24 - رسالهاى از سید مهدى رضوى کشمیرى (م 1346) 25 - رسالهاى از محمد حسینى مرعشى (زنده در 1355) 26 - رسالهاى از شیخ محمد رضا نجفى (م 1362) 27 - رسالهاى از عرب باغى ارومیهاى (م 1369) 28 - رسالهاى از شیخ محمد على سنقرى (م 1378)
بخش دوم: گفتارهاى پراکنده در باب غنا
1 - گفتارى از شیخ صدوق ، قدس سره (م 381ق) 2 - گفتارى از سید مرتضى، قدس سره (م 436ق) 3 - گفتارى از علامه حلى، قدس سره (م 726ق) 4 - گفتارى از میر صدر الدین (صغیر) محمد دشتکى، قدس سره (زنده در 974ق) 5 - گفتارى از علامه محمد تقى مجلسى، قدس سره (م 1070ق) 6 - گفتارى از ملا محمد على سبزوارى، قدس سره (م 1078ق) 7 - گفتارى از سید محمد میر لوحى، قدس سره (زنده در 1085ق) 8 - گفتارى از ملا خلیل قزوینى، قدس سره (م 1089ق) 9 - گفتارى از محقق سبزوارى، قدس سره (م 1090ق) 10 - گفتارى از فیض کاشانى، قدس سره (م 1091ق) 11 - گفتارى از شیخ على عاملى، قدس سره (م 1003ق) 12 - گفتارى از شیخ حر عاملى، قدس سره (م 1004ق) 13 - گفتارى از علامه محمد باقر مجلسى، قدس سره (م 1110ق) 14 - گفتارى از سید على خان مدنى، قدس سره (م 1120ق) 15 - گفتارى از عبد الحی رضوى کاشانى، قدس سره (زنده در 1152ق) 16 - گفتارى از ملا اسماعیل خواجوئى، قدس سره (م 1173ق) 17 - گفتارى از حزین لاهیجى، قدس سره (م 1180ق) 18 - گفتارى از آقا محمد على کرمانشاهى (م 1216ق) 19 - گفتارى از ملا محمد مهدى استر آبادى، قدس سره (م 1259ق) 20 - گفتارى از سید کاظم رشتى، قدس سره (م 1260ق) 21 - گفتارى از حجة الاسلام شفتى، قدس سره (م 1260ق) 22 - گفتارى از ملا آقا دربندى، قدس سره (م 1297ق) 23 - گفتارى از ملا محمد نراقى، قدس سره (م 1297ق) 24 - گفتارى ز شیخ محمد حسین اصفهانى، قدس سره (م 1308ق) 25 - گفتارى از شیخ زین العابدین مازندارنى، قدس سره (م 1309ق) 26 - گفتاریااز میرزا ابو الفضل کلانترى تهرانى، قدس سره (م 1316ق) 27 - گفتارى از آیة الله سید عبد الحسین لارى، قدس سره (م 1342ق) 28 - گفتارى از محمد معصوم شیرازى، قدس سره (م 1344ق) 29 - گفتارى از آیة الله حائرى یزدى، قدس سره (م 1355ق)
30 - گفتارى از فاضل گروسى، قدس سره (م 1365ق) 31 - گفتارى از شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (م 1373ق)
32 - گفتارى از سید هبة الدین شهرستانى، قدس سره (م 1386ق) 33 - گفتارى از علامه شعرانى، قدس سره (م 1393ق) 34 - گفتارى از استاد شهید مطهرى، قدس سره (م 1399ق)
35 - گفتارى از استاد جلال الدین همائى، قدس سره (م 1400ق) 36 - گفتارى از شیخ محمد رضا طبسى، قدس سره (م 1405ق) 37 - گفتارى از امام خمینى، قدس سره (م 1409ق) 38 - گفتارى از آیة الله خوئى، قدس سره (م 1413ق) 39 - گفتارى از آیة الله گلپایگانى، قدس سره (م 1414ق) 40 - گفتارى از آیة الله اراکى، قدس سره (م 1415ق)
چنانکه گفته شد اولین موضوع از «طرح عظیم میراث فقهى» مساله غنا است که در پنج بخش تنظیم شده وبالغ بر دو هزار صفحه است. سایر موضوعات انتخاب شده نیز به همین سبک تحقیق وعرضه خواهد شد. فهرست عناوین کلى در دست تحقیق در پى مىآید.
فهرست موضوعات طرح عظیم میراث فقهى
1 - غنا، موسیقى 2 - ولایت فقیه 3 - ولایت اب وجد 4 - ربا 5 - ارتداد 6 - قضاء 7 - حدود، قصاص، دیات، تعزیر، تبعید، زندان 8 - حق وحکم 9 - عدالت (معتبر در قاضى ومفتى ورهبر و...) 10 - پول، درهم ودینار 11 - زمین (اراضى خراجیه و...) 12 - مالیات 13 - خمس 14 - زکات 15 - اهل کتاب (ذبائح، منکوحات، ماکولات) 16 - بلوغ (دختر وپسر) 17 - تقلید اعلم 18 - تقلید میت 19 - وقت 20 - قبله 21 - تقیه 22 - ضرر، عسر وحرج 23 - قاعده لاتعاد 24 - قاعده ید 25 - لباس مشکوک 26 - نیت 27 - کفارات 28 - اخذ اجرت بر واجبات 29 - نماز جمعه 30 - نماز مسافر 31 - مواسعه ومضایقه 32 - مناسک حج 33 - ارث 34 - ارث زن 35 - حبوه 36 - متعه 37 - منجزات مریض 38 - امر به معروف ونهى از منکر 39 - وقف 40 - عقود وایقاعات
تبلیغات
