اهداف فقه و وظیفه فقیهان در پیام مقام معظم رهبرى به: نخستین کنگره علمى تخصّصى دائرة المعارف فقه برمذهب اهل بیت (ع) (مقاله ترویجی حوزه)
درجه علمی: علمی-ترویجی (حوزوی)
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
نوشته اى که فراروى دارید، پیام مقام معظّم رهبرى، حضرت آیت الله خامنه اى به کنگره دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت است.
معظم له در این پیام، راه تکمیل و بالندگى فقه را مى نمایاند .
او، با هوشمندى، به تحلیل روند فقه و تجلیل تلاش فقیهان بزرگ، در هر دوره اى مى پردازد و بقاى این را در جامعه، مرهون پاسخ گویى به مسائل مستحدثه مى داند.
شناخت حقیقت و فلسفه علم فقه را را هبردى به انجام رسالت فقه و اصلاح و تکمیل آن مى شمارد.
تکمیل فقه را در پاسخ گویى به نیازهاى نو پیدا از منابع و قواعد فقهى، بهره ورى از روشهاى پژوهش و دستاوردهاى دانش امروز، در جهت استنباط مسائل مستحدثه و حوادث نو پیدا مى داند :
« فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پاى بندى به روش فقاهت از یکسو، و آزاد اندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه کشف کرده و احکام تازه اى را با استناد به کتاب و سنّت عرضه کنند و این تکمیل فقه است » .
معظم له، بهره ورى از شیوه هاى عرضه جدید و روشهاى پیشرفته علمى امروز ر، براى تکمیل و تکامل فقه، ضرورى مى شمارد:« استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله هاى فقهى و علمى جدید و حتى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى به کاربردن ابزارهایى که امروز در تحصیل کار علمى، داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه، کمک مى کند».
در پایان، کار دائرة المعارف را در راستاى معرفى، بهره بردارى و تکمیل فقه مى شمارد:
« آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن که تدوین دائرة المعارف فقه، بر مذهب امامیه، در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است. این طرح وسیع و ارزشمند، در آن واحد، مى تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم بهره بردارى علمى و عملى از آن و هم; بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ کند».
امید آن که حوزه ه، با بهره ورى از این رهنمودهاى نورانى، طرحى بزرگ و کار، در فقه اهل بیت پى ریزند.
بسم الله الرحمن الرحیم
نخستین گردهمایى علمى تخصصى دائرة المعارف فقه، پیام آور آن است که در حوزه علمیه قم، تحوّل مبارکى که همه چشم انتظار آنند، با آهنگى متین و بى وقفه، در حال وقوع است.
نگارش دائرة المعارف فقه بر مذهب اهل بیت، علیهم السلام، خود، کارى تازه و نیز متّکى بر پایه ها و ابزارهایى است که آشنائى حوزه هاى علمیه ما با آن، تازه است .و آن گاه که این کار با چنین پختگى و استوارى و فراگیرى، پا به عرصه هستى مى گذارد، بیننده را به داورى خوشبینانه رهنمون مى گردد.
فقه مصطلح اسلامى، متضمّن مجموعه کاملى از مباحثى است که در عرف علمى امروز «علم حقوق » نامیده مى شود و داراى عرصه هاى متنوّعى است که مجموعاً متکفّل تنظیم روابط میان افراد جامعه بشرى است و نظامات و مقرّرات حاکم بر زندگى بشر، از جهات گوناگون را شامل مى شود.
افزون بر این، فقه، روابط میان انسان با خدا را نیز در قالب احکامى متین و مشروح، مشخّص مى سازد که علم حقوق از این بخش، بیگانه است و بدین ترتیب، فقه مصطلح اسلامى از علم حقوق مصطلح جهانى، بسى گسترده تر است .و در میان فقه مذاهب مختلف اسلامى، فقه امامیّه که متّخذ از مذهب اهل بیت، علیهم السلام، است داراى ذخیره اى گرانبها و دریاى عمیقى از تحقیق و تفریع است که نظیر آن را در فقه مذاهب دیگر اسلامى نمى توان یافت و این به فقه شیعه غناى فوق العاده و بى همانندى بخشیده است.
از آغاز پیدایش فقه تفصیلى و استدلالى در شیعه، در قرن چهارم هجرى تا امروز، این دانش دینى روز به روز گسترده تر و با کیفیت تر گشته و به تدریج از اسلوب و روش استنباطى متقن و استوار، که همان روش « فقاهت » است و علم اصول فقه، عهده دار تدوین و تحکیم اجزا و اصول آن است، برخوردار شده است .
در این عرصه، تلاش موفّق و مجاهدت آمیز هزاران فقیه برجسته شیعه که در میان آنان صدها مؤلّف نامدار و ده ها فقیه صاحب سبک و مبتکر دیده مى شوند، حجم عظیمى از یک حرکت هزار ساله و رو به رشد و داراى محصولى اعجاب انگیز ر، در برابر دیدگان ما قرار مى دهد.
این گنجینه پربار و کم نظیر، امروزه در اختیار فقهاى برجسته شیعه و مورد استفاده آنان و تا حدودى آحاد مردم متدیّن است .لیکن تکریم این ثروت معنوى، سه وظیفه عمده در قبال آن را بر عهده همه علاقه مندان و متخصّصان فقه امامیّه قرار مى دهد .این سه وظیفه عبارت است از :
معرّفى، بهره بردارى و تکمیل .دو وظیفه اوّل ناظر به گذشته و اکنون است و وظیفه سوم، ناظر به آینده است.
بجاست در باره هریک از این سه، سخن کوتاهى گفته شود :
1- معرّفى: فقه شیعه ناشناخته است در معلومات غیر مسلمین از فقه اسلام، غالباً جایى ندارد .در کتب استدلالى فقه که از سوى غیر شیعه تدوین مى شود، آراى آن غالباً مورد سکوت و غفلت است .در دائرة المعارفهاى جهانى و حتى اسلامى آراى آن غالباً در ردیف آراى فقهى مذاهب مهجور قرار مى گیرد .و این ستمى بزرگ است، هم به دانشى بدین وسعت و عمق و پیشرفت، که شاید بتوان گفت :هیچ یک از مذاهب اسلامى به تنهائى داراى فقهى با این خصوصیات سه گانه نیستند و هم به کسانى که مى خواهند از آن بهره ببرند .معرّفى این فقه و کشاندن آن به مجموعه هاى جهانى و کتب فقهى دیگر مذاهب اسلامى و مطالعات حقوقى مراکز علمى جهان، خدمتى به علم و به دانشمندان است و این کار باید به شیوه درست و منطقى انجام شود.
2- بهره بردارى: بجز در احوال شخصیّه و نیز در آنچه مربوط به فرد مسلمان است، فقه اسلامى و از جمله فقه شیعى، در طول قرنه، مورد بهره بردارى قرار نمى گرفته است .پس از تشکیل جمهورى اسلامى فقه شیعه یکسره در معرض عمل جامعه ایرانى است و به تبع آن، در همخوانى با موج همه جایىِ گرایش ملّتها به اسلام، فقه سایر مذاهب نیز در برخى کشورها به جایگاه قانون گذارى نزدیک شده است .
با این همه، هنوز توان عظیم فقه، در گره گشایى معضلات زندگى و حلّ نقاط کور در مناسبات اسلامى فرد و جامعه، به کار گرفته شده و بعض، شناخته نشده است .پدیده هاى روز به روز زندگى در مقام استفهام و استفتا از فقه اسلامى، طبعاً باید به پاسخى قانع کننده و حکمى قابل استدلال برسد .به علاوه، فقه امروز که از پیچیدگى در استدلال و ظرافت همراه با استحکام برخوردار است، مى تواند در تکمیل و پیشرفت دانش حقوق، مورد بهره بردارى قرار گیرد و راه هاى تازه اى را در برابر محقّقان مراکز حقوقى جهان بگشاید .
3- تکمیل: با پیشرفت فنّى و صنعتى و علمىِ بشر که بر روى همه شؤون زندگى وى اثر گذارده و سرعت حوادث و پدیده هاى نوین را نسبت به روزگار گذشته چند و چندین برابر کرده است، تعداد موضوعاتى که در معرض پاسخ گویى فقه قرار مى گیرند و فقه باید حکم شرعى آنها را بیان کند نیز به همین نسبت افزایش مى یابد .بى شک سرچشمه هاى فقه و نیز شیوه فقاهت براى فهم حکم این موضوعات کافى است، ولى شناخت موضوعى آنها و تحقیق و تدقیق لازم براى تطبیق موضوع با عناوین کلّى در فقه و استدلال مناسب و خلاصه بهترین روش براى درک حکم شرعى آن، کارى مهم و راهى دراز است .همچنین اى بسا موضوعاتى که در فقه مطرح گشته و حکم آن واضح است، ولى امروزه، موضوع چنان تحول و تطوّرى یافته که به آسانى نمى توان حکم آن را از آنچه در گذشته گفته شده است دانست .در چنین مواردى است که فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پاى بندى به روش فقاهت از یکسو، و آزاداندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه، کشف کرده و احکام تازه اى را با استناد به کتاب و سنّت، عرضه کنند و این تکمیل فقه است .علاوه بر اینه، استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله هاى فقهى، عمومى و تخصّصى، و نیز استفاده از روشهاى تحقیق فنّى و علمىِ جدید و حتّى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى و به کار بردن ابزارهایى که امروز در تسهیل کار علمى داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه کمک مى کند .
آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن است که تدوین دائرة المعارف فقه، بر مذهب امامیّه در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است .این طرح وسیع و ارزشمند در آن واحد مى تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم به بهره بردارى علمى و عملى از آن و هم بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ بکند .
این جانب خداوند حکیم و علیم را شکر مى گویم که این توفیق به جامعه علمى و فقهى ارزانى گشته است و حوزه علمیه قم بحمدالله اوّلین بار مقدّمات شروع به کارى به این عظمت را فراهم آورده است .
و وظیفه خود مى دانم که از کلیه علما و فضلا عالیقدرى که در این طرح بزرگ سهیم اند و دامن همت براى انجام این کار به کمر زده اند، تقدیر و سپاسگزارى کنم، به ویژه از فقیه محقّق و عالم بزرگوار جناب حجة الاسلام و المسلمین آقاى حاج سیّد محمود هاشمى، دامت برکاته، که دانش وسیع و اندیشه پیشرو و همت بلند و توانِ کارىِ ایشان موجب شد که آرزوى قلبى این جانب در عالم تحقق قدم بگذارد و شروع درخشان این کار، امیدهاى دیگرى را زنده نماید .امیدوارم زحمات طاقت فرساى ایشان و همکارانشان در پیشگاه پروردگار متعال ماجور و مورد تایید و پسند حضرت بقیّة الله الاعظم، ارواحنا فداه، باشد.
و السلام علیکم جمیعاً و رحمة الله سید على خامنه اى 31/11/72
معظم له در این پیام، راه تکمیل و بالندگى فقه را مى نمایاند .
او، با هوشمندى، به تحلیل روند فقه و تجلیل تلاش فقیهان بزرگ، در هر دوره اى مى پردازد و بقاى این را در جامعه، مرهون پاسخ گویى به مسائل مستحدثه مى داند.
شناخت حقیقت و فلسفه علم فقه را را هبردى به انجام رسالت فقه و اصلاح و تکمیل آن مى شمارد.
تکمیل فقه را در پاسخ گویى به نیازهاى نو پیدا از منابع و قواعد فقهى، بهره ورى از روشهاى پژوهش و دستاوردهاى دانش امروز، در جهت استنباط مسائل مستحدثه و حوادث نو پیدا مى داند :
« فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پاى بندى به روش فقاهت از یکسو، و آزاد اندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه کشف کرده و احکام تازه اى را با استناد به کتاب و سنّت عرضه کنند و این تکمیل فقه است » .
معظم له، بهره ورى از شیوه هاى عرضه جدید و روشهاى پیشرفته علمى امروز ر، براى تکمیل و تکامل فقه، ضرورى مى شمارد:« استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله هاى فقهى و علمى جدید و حتى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى به کاربردن ابزارهایى که امروز در تحصیل کار علمى، داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه، کمک مى کند».
در پایان، کار دائرة المعارف را در راستاى معرفى، بهره بردارى و تکمیل فقه مى شمارد:
« آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن که تدوین دائرة المعارف فقه، بر مذهب امامیه، در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است. این طرح وسیع و ارزشمند، در آن واحد، مى تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم بهره بردارى علمى و عملى از آن و هم; بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ کند».
امید آن که حوزه ه، با بهره ورى از این رهنمودهاى نورانى، طرحى بزرگ و کار، در فقه اهل بیت پى ریزند.
بسم الله الرحمن الرحیم
نخستین گردهمایى علمى تخصصى دائرة المعارف فقه، پیام آور آن است که در حوزه علمیه قم، تحوّل مبارکى که همه چشم انتظار آنند، با آهنگى متین و بى وقفه، در حال وقوع است.
نگارش دائرة المعارف فقه بر مذهب اهل بیت، علیهم السلام، خود، کارى تازه و نیز متّکى بر پایه ها و ابزارهایى است که آشنائى حوزه هاى علمیه ما با آن، تازه است .و آن گاه که این کار با چنین پختگى و استوارى و فراگیرى، پا به عرصه هستى مى گذارد، بیننده را به داورى خوشبینانه رهنمون مى گردد.
فقه مصطلح اسلامى، متضمّن مجموعه کاملى از مباحثى است که در عرف علمى امروز «علم حقوق » نامیده مى شود و داراى عرصه هاى متنوّعى است که مجموعاً متکفّل تنظیم روابط میان افراد جامعه بشرى است و نظامات و مقرّرات حاکم بر زندگى بشر، از جهات گوناگون را شامل مى شود.
افزون بر این، فقه، روابط میان انسان با خدا را نیز در قالب احکامى متین و مشروح، مشخّص مى سازد که علم حقوق از این بخش، بیگانه است و بدین ترتیب، فقه مصطلح اسلامى از علم حقوق مصطلح جهانى، بسى گسترده تر است .و در میان فقه مذاهب مختلف اسلامى، فقه امامیّه که متّخذ از مذهب اهل بیت، علیهم السلام، است داراى ذخیره اى گرانبها و دریاى عمیقى از تحقیق و تفریع است که نظیر آن را در فقه مذاهب دیگر اسلامى نمى توان یافت و این به فقه شیعه غناى فوق العاده و بى همانندى بخشیده است.
از آغاز پیدایش فقه تفصیلى و استدلالى در شیعه، در قرن چهارم هجرى تا امروز، این دانش دینى روز به روز گسترده تر و با کیفیت تر گشته و به تدریج از اسلوب و روش استنباطى متقن و استوار، که همان روش « فقاهت » است و علم اصول فقه، عهده دار تدوین و تحکیم اجزا و اصول آن است، برخوردار شده است .
در این عرصه، تلاش موفّق و مجاهدت آمیز هزاران فقیه برجسته شیعه که در میان آنان صدها مؤلّف نامدار و ده ها فقیه صاحب سبک و مبتکر دیده مى شوند، حجم عظیمى از یک حرکت هزار ساله و رو به رشد و داراى محصولى اعجاب انگیز ر، در برابر دیدگان ما قرار مى دهد.
این گنجینه پربار و کم نظیر، امروزه در اختیار فقهاى برجسته شیعه و مورد استفاده آنان و تا حدودى آحاد مردم متدیّن است .لیکن تکریم این ثروت معنوى، سه وظیفه عمده در قبال آن را بر عهده همه علاقه مندان و متخصّصان فقه امامیّه قرار مى دهد .این سه وظیفه عبارت است از :
معرّفى، بهره بردارى و تکمیل .دو وظیفه اوّل ناظر به گذشته و اکنون است و وظیفه سوم، ناظر به آینده است.
بجاست در باره هریک از این سه، سخن کوتاهى گفته شود :
1- معرّفى: فقه شیعه ناشناخته است در معلومات غیر مسلمین از فقه اسلام، غالباً جایى ندارد .در کتب استدلالى فقه که از سوى غیر شیعه تدوین مى شود، آراى آن غالباً مورد سکوت و غفلت است .در دائرة المعارفهاى جهانى و حتى اسلامى آراى آن غالباً در ردیف آراى فقهى مذاهب مهجور قرار مى گیرد .و این ستمى بزرگ است، هم به دانشى بدین وسعت و عمق و پیشرفت، که شاید بتوان گفت :هیچ یک از مذاهب اسلامى به تنهائى داراى فقهى با این خصوصیات سه گانه نیستند و هم به کسانى که مى خواهند از آن بهره ببرند .معرّفى این فقه و کشاندن آن به مجموعه هاى جهانى و کتب فقهى دیگر مذاهب اسلامى و مطالعات حقوقى مراکز علمى جهان، خدمتى به علم و به دانشمندان است و این کار باید به شیوه درست و منطقى انجام شود.
2- بهره بردارى: بجز در احوال شخصیّه و نیز در آنچه مربوط به فرد مسلمان است، فقه اسلامى و از جمله فقه شیعى، در طول قرنه، مورد بهره بردارى قرار نمى گرفته است .پس از تشکیل جمهورى اسلامى فقه شیعه یکسره در معرض عمل جامعه ایرانى است و به تبع آن، در همخوانى با موج همه جایىِ گرایش ملّتها به اسلام، فقه سایر مذاهب نیز در برخى کشورها به جایگاه قانون گذارى نزدیک شده است .
با این همه، هنوز توان عظیم فقه، در گره گشایى معضلات زندگى و حلّ نقاط کور در مناسبات اسلامى فرد و جامعه، به کار گرفته شده و بعض، شناخته نشده است .پدیده هاى روز به روز زندگى در مقام استفهام و استفتا از فقه اسلامى، طبعاً باید به پاسخى قانع کننده و حکمى قابل استدلال برسد .به علاوه، فقه امروز که از پیچیدگى در استدلال و ظرافت همراه با استحکام برخوردار است، مى تواند در تکمیل و پیشرفت دانش حقوق، مورد بهره بردارى قرار گیرد و راه هاى تازه اى را در برابر محقّقان مراکز حقوقى جهان بگشاید .
3- تکمیل: با پیشرفت فنّى و صنعتى و علمىِ بشر که بر روى همه شؤون زندگى وى اثر گذارده و سرعت حوادث و پدیده هاى نوین را نسبت به روزگار گذشته چند و چندین برابر کرده است، تعداد موضوعاتى که در معرض پاسخ گویى فقه قرار مى گیرند و فقه باید حکم شرعى آنها را بیان کند نیز به همین نسبت افزایش مى یابد .بى شک سرچشمه هاى فقه و نیز شیوه فقاهت براى فهم حکم این موضوعات کافى است، ولى شناخت موضوعى آنها و تحقیق و تدقیق لازم براى تطبیق موضوع با عناوین کلّى در فقه و استدلال مناسب و خلاصه بهترین روش براى درک حکم شرعى آن، کارى مهم و راهى دراز است .همچنین اى بسا موضوعاتى که در فقه مطرح گشته و حکم آن واضح است، ولى امروزه، موضوع چنان تحول و تطوّرى یافته که به آسانى نمى توان حکم آن را از آنچه در گذشته گفته شده است دانست .در چنین مواردى است که فقهاى عصر، باید با روشن بینى و احاطه علمى و پاى بندى به روش فقاهت از یکسو، و آزاداندیشى و شجاعت علمى از سوى دیگر، مفاهیم جدیدى را در فقه، کشف کرده و احکام تازه اى را با استناد به کتاب و سنّت، عرضه کنند و این تکمیل فقه است .علاوه بر اینه، استفاده از سبکهاى نوین در تدوین و نگارش کتب و رساله هاى فقهى، عمومى و تخصّصى، و نیز استفاده از روشهاى تحقیق فنّى و علمىِ جدید و حتّى استفاده از روشهاى پیشرفته بحث علمى و به کار بردن ابزارهایى که امروز در تسهیل کار علمى داراى سهم مؤثرى است، همه اینها به وظیفه تکمیل فقه کمک مى کند .
آنچه باید صراحتاً اعلام کنیم آن است که تدوین دائرة المعارف فقه، بر مذهب امامیّه در مورد هر سه وظیفه مذکور، اقدامى بزرگ و بسى مؤثر است .این طرح وسیع و ارزشمند در آن واحد مى تواند هم به معرفى فقه شیعه و هم به بهره بردارى علمى و عملى از آن و هم بالاخره به تکمیل و توسعه آن، خدمتى بزرگ بکند .
این جانب خداوند حکیم و علیم را شکر مى گویم که این توفیق به جامعه علمى و فقهى ارزانى گشته است و حوزه علمیه قم بحمدالله اوّلین بار مقدّمات شروع به کارى به این عظمت را فراهم آورده است .
و وظیفه خود مى دانم که از کلیه علما و فضلا عالیقدرى که در این طرح بزرگ سهیم اند و دامن همت براى انجام این کار به کمر زده اند، تقدیر و سپاسگزارى کنم، به ویژه از فقیه محقّق و عالم بزرگوار جناب حجة الاسلام و المسلمین آقاى حاج سیّد محمود هاشمى، دامت برکاته، که دانش وسیع و اندیشه پیشرو و همت بلند و توانِ کارىِ ایشان موجب شد که آرزوى قلبى این جانب در عالم تحقق قدم بگذارد و شروع درخشان این کار، امیدهاى دیگرى را زنده نماید .امیدوارم زحمات طاقت فرساى ایشان و همکارانشان در پیشگاه پروردگار متعال ماجور و مورد تایید و پسند حضرت بقیّة الله الاعظم، ارواحنا فداه، باشد.
و السلام علیکم جمیعاً و رحمة الله سید على خامنه اى 31/11/72
تبلیغات
