سرمقاله (مقاله ترویجی حوزه)
درجه علمی: علمی-ترویجی (حوزوی)
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
فقه اهل بیت(ع)، میراثى است ژرف، پر مایه، عظیم و انسان ساز. شب پرستان، طلوع آن را ناخوش داشتند و در انزوایش با همه توان کوشیدند و حکومت و حاکمیتش را غصب کردند.
فقهى که شاخصه مذهبش عدل و امامت است، نمى توانست با شب پرستان همساز شود.
فقهى که ساختار، بنیاد و هدف آن برپایى عدالت اجتماعى به رهبرى و ولایت پاکترین راهبران است، براى حاکمان و حکومتهایى که پایه هاى اقتدارشان، بر جهل، ظلم، ناپاکى و نابرابرى استوار بود، غیر قابل تحمل بود. این است که ستمکاران تاریخ، شریعه کوثر علوى را سد کردند، هم مانع بالندگى و پویایى آن شدند و هم مردم را از گواراى زلال و ناب معارف اهل بیت و عدالت فطرت پذیر و حیاتبخش نظام امامت، محروم کردند.
اگر پیام غدیر پاى مى گرفت و امت پس از پیامبر، به ارتجاع مبتلا نمى گشت و فقه پر مایه و ناب اهل بیت، روابط اجتماعى و رفتار فردى مسلمانان را سامان مى داد، تاریخ به گونه اى دیگر شکل مى گرفت و رقم مى خورد. و این همه بدبختى و سیه روزى به بشر نمى رفت.
مکتب فقهى اهل بیت(ع) را امتیازها و برجستگیهاى چشم گیرى است. منبع علوم و معارف آن، گستره اى فراخ دارد. نزدیک به دو قرن، گفتار و سیره امامان معصوم(ع) رهنمودها و راهبریهاى آنان در مقاطع گوناگون، متنوع، مختلف و متطور تاریخ و پاسخ گویى به مسائل و حوادث نو پید، در اعصار و امصار متمایز و بعضا متضاد، مایه ها و آموزه هاى استوار، متقن و زندگى سازى را فراراه بشر نهاد، تعالیمى که در هر دوره اى و جامعه اى راهبر و راهگشاست.
در مکتب شیعه، نزدیک به دو قرن وحى الهى توسط خاندان وحى تفسیر علمى و عملى شد. آن گاه که خلافت، جمع و نقل احادیث نبوى را منع مى کرد، امیر مؤمنان امام على(ع) به جمع احادیث پیامبر پرداخت ، کتاب پرحجم «الجامعة » را نوشت و اصحاب و یارانش را نیز بر این مهم وادار مى کرد. ابو رافع، ملازم آن حضرت، کتاب «السنن و الاحکام و القضاء» مى نویسد و على بن رافع، کتابى در مسائل مختلف فقه، مانند:
وضو، نماز و سایر ابواب تالیف مى کند. سلمان کتاب مى نویسد، ابن عباس انظار استاد و مولایش على(ع) را در تفسیر وحى به مردم مى آموزد و عمار و ابوذر نیز در کوچه و خیابان دیدگاهها و انظار اهل بیت را تبلیغ مى کنند. هنگامى که خلفا براى ساماندهى جامعه و تنظیم قوانین و مقررات، به قیاس و استحسان روى آوردند، دانشگاه صادقین(ع) دهها عالم فقیه، متکلم و متخصص در علوم آن روز تحویل جامعه داد. این مهم را امامان(ع)، در سخت ترین دوران پى گرفتند و به قیمت استقبال از رنجه، زندانها و به مسلخ رفتنها معارف انسان ساز تشیع را عرضه داشتند و اندیشه حاکم را نقد و رد کردند.
این حرکت، پس از غیبت آخرین معصوم، با دست مایه اى عظیم، توسط شاگردان عسکریین(ع) پى گرفته شد و با بهره ورى از اصول اربعمئه و دیگر آموزه هاى اهل بیت، کتابها تالیف شد و عالمانى پرورش یافتند.
شیعه سد باب اجتهاد را منافى روح دین خاتم و نا همخوان با دو اصل: عدل و امامت مى دانست، چه، عدالت بدون مقررات و قوانین سعادتبخش و هماهنگ با نیازهاى روز امکان پذیر نیست و امامت جز در نظاماتى که بر پایه ولایت باشد، تجلى پیدا نمى کند. باز بودن باب اجتهاد در شیعه، بسترى بود براى حضور مکتب در همه ادوار. از برکت گشودن باب اجتهاد، صدها فقیه و عالم گرانقدر سر برآورد که برخى از آنان مایه مباهات مسلمانان و افتخار تاریخ بشرند.
بدین سان، اجتهاد در هر دوره، تعرضى بود علیه قوانین جور و ظالمان تاریخ. چه بسیار فتوا دارانى به پاس فتواى خویش به مسلخ رفتند و با خون خویش پرچم حقانیت فقه سرخ فام اهل بیت را فریاد کردند.
فقیهى که عدل و امامت، ساختار اندیشه اش بود استقرار قوانین و احکام اسلامى سرلوحه کارش، نمى توانست در فضاى ظلم آلود، استشمام کند و در جامعه اى که سکان داران آن ستم پیشگانند، بزید.
پافشارى فقیهان بر این مهم، کاروانى از شهیدان فضیلت به راه انداخت و پرچم خونین فقاهت را بر گنبد زرین و بام بلند حوزه هاى علوم دینى بر افراشت. آتش جسد پاک شهید اول از قرنها پیش گرما بخش محفل حوزویان در درازاى تاریخ شد. طلبه اى که اولین درس فقاهت را با نام و یاد شهید اول مى آغازد، از همان آغاز حقانیت فقه شیعه را با جوهر خون خویش به امضا مى نشیند و لمعات خون سرخ و شهادت مظلومانه شهید را در سطر سطر لمعه چراغ راه خویش مى گیرد.
این است که دیو صفتان، هر زمان که بر آن شدند، جوهره عدالت و امامت را از فقه بگیرند و انزو، بى تفاوتى و فرد سالارى را فرهنگ حوزه و زیرساخت اندیشه فقیهان کنند، سرخى لاله هاى بستان فقاهت دست رد بر سینه آنان زد و رسوایشان کرد.
در قرن اخیر، تلاشهاى زیادى براى جا انداختن تز جدایى دین از سیاست انجام گرفت و سوگمندانه باور برخى اندیشه هاى حوزویان شد. اما حرکت شکوهمندانه شاگرد مکتب فقهى سامر، شهید مدرس، و پافشارى وى بر شعار جدا ناپذیرى دیانت از سیاست و از همه مهم تر فریاد بلند امام خمینى و انقلاب سترگ وى، و شهادت مظلومانه فقیه نو اندیش آیت الله صدر در عراق و لاله گون شدن محرابهاى:
تبریز، شیراز، کرمانشاه، یزد و... از خون شاگردان اندیشه ور و فقیه امام خمینى، قدس سره، رسوایشان ساخت و جامعیت و جامعه گرایى دین را فریاد کرد.
این است که در این عصرى که بار امانت الهى: «ولایت » بر دوش حوزه ها نهاده شد و مستضعفان پاک فطرت جهان، با نداى «ربنا اخرجنا من هذه القریة الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیاً و اجعل لنا من لدنک نصیراً». بلند است و از حکومت کریمه اسلامى یارى مى جویند، شایسته است حوزه با تبیین درست و متقن معارف کوثر اهل بیت، لشکر محمد را جلودار شده و دروازه فکر و دل ملتها را فتح کنند. امروز ملتى پیروز و سرفراز است که فرهنگ خویش را غالب کند. دین، عرصه پیکار فرهنگهاست. جنگ مرئى به مبارزه فرهنگى تبدیل شده است. شیطانها با لباس فرهنگ به سراغ ملتها آمده اند.
اگر معارف پاک و زلال اهل بیت و جمال دل رباى فرهنگ و فقه شیعه، بدون پیرایه به ارواح، قلوب و فطرت مردم دنیا برسد چنانکه خود فرموده اند:
«فان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا» مردم دنیا فوج فوج به مکتب اهل بیت روى کرده و نقشه هاى شیاطین را بر آب خواهند کرد که: «ان کید الشیطان کان ضعیفاً».
ضرورت کاوش در فقه شیعه
فقه اهل بیت، با زیرساخت اجتماعى و انسانى که بدان اشارت رفت و ویژگیهایى که در روش استنباط و حتى منابع استنباط دارد و میراث تلاش اجتهادى هزارها فقیه و ابعاد دیگرى - که این مقال را مجال بیان آنان نیست - پاسخ گوى همه نیازهاى قانونى و حقوقى جهان امروز است. کافى است با ذهنى جهان نگر، تلقى درستى از انسان اسلام و فهم دقیقى از رسالت دین، به سراغ این ذخیره عظیم رفت و با شناختى واقع بینانه از نیازهاى نوپیداى انسان امروز، اشکال، ابعاد و نیازهاى جوامع را بر منابع شیعى عرضه کرد. این کار، طلیعه نهضتى جدید شده و ایران شیعى را ام القرى، راهبر جهان اسلام، مقتدا و پناهگاهى براى مستضعفان جهان خواهد کرد.
در این راستا و انجام این مهم، بایسته است که شوراى مدیریت انبوه استعدادهاى فاضلان جوان را به سمت پاسخ گویى به نیازهاى نسل و جامعه امروز سوق دهند و مدرسان و اساتید بزرگوار، با طرح مسائل مستحدثه در درسهاى خود، توانایى فقه شیعه را در اداره جهان امروز، بنمایانند و بزرگان با تاسیس مراکز پژوهشهاى فقهى و نشر مجلات گوناگون تخصصى و عمومى، جنبش و حرکتى نو در حوزه فقاهت پدید آورند.
مجله فقه اهل بیت، که اینک به لطف حق، در فضاى عطر آگین جمهورى اسلامى، به خانواده مطبوعات مى پیوندد، بر آن است که با عنایت اهل بیت، صفحات خود را به قطره اى از اقیانوس علوم آنان طراوت بخشیده و در حد توان با یارى اساتید بزرگوار حوزه و فاضلان جوان، به تبیین مسائل مستحدثه فقهى و موضوعات بایسته برون فقهى، پیرامون فقهى و درون فقهى بپردازد:
مسائل برون فقهى
حوزه هاى علوم دینى با الهام از اصل «علیکم بالمتون لا بالحواشى » که دستورى براى مبتدیان بود، کمتر پا را از متون درسى و مباحث درونى فقه، فراتر گذاشته و از دانشهاى جدید و مفید و کارساز در فقه، بهره برده اند.
از آنجا که این دانشها و نگاههاى بیرونى، در بسامانى و کار آمدى و نقد اندیشه ها و فراورده هاى فکرى بسیار مفید است، بایسته است این قالبها که مبتکر برخى از آنها دانشمندان اسلامى بوده اند، بار دیگر در حوزه ها طرح شده و به عنوان رشته درسى مقبول اولیاى حوزه ها قرار گیرد. اینک برخى از آن سرفصلها در این مقوله:
1. بررسى مکتبهاى فقهى
با این که در تاریخ فقاهت، مجتهدانى صاحب سبک و مکتب ظهور کرده اند، حوزه ها از این زاویه به سراغ آن فقیهان نرفته اند. اگر مکاتب فقهى مجتهدان بزرگ بررسى و مقایسه شود، مکانیزم استدلال، شیوه برداشت آنان از قرآن و سنت، مشى اجتهادى شان در مواردى که «نقلى » نرسیده است، اصول و قواعدى که براى اجتهاد ابداع کردند و مسائل جدیدى که بر فقه افزودند و...
شناسایى، فهم و مقایسه گردد، آموزه و راهنماى خوبى براى پاسخ گویى مسائل مستحدثه و بالنده کردن فقه در روزگار ما مى شود.
2. تاریخ فقه و اصول
امروز تاریخ علم در دانشگاههاى دنیا رشته مخصوصى را ویژه خویش کرده است. تاریخ علم، هویت آن دانش است و به عالمان آن دانش اصالت مى دهد و آنان را با گذشته تلخ و شیرین آشنا مى کند. فهم تاریخ علم، عالم را بر آن دانش محیط مى کند، روش برخورد با معضلات علم را مى آموزد و راه حل مشکلات علمى را مى نمایاند.
بایسته است در اصول و فقه، پژوهشى تاریخى شود، بدین گونه که زمان پیدایش هر اصل، قاعده و مساله شناخته شود، طرح کننده آن اصل، قاعده و مساله معلوم شود و علت افزودن و طرح آن ارزیابى و ریشه یابى گردد و عکس العمل نقدها و ادله مخالفان روشن شود. این امور، طالب فقه و اجتهاد را به چگونگى تحول و دگرگونى فقه آشنا کرده به او مى آموزد که چسان فقه شیعه از مجموعه هاى حدیثى و اصول اربعمئة به سطح جواهرالکلام ارتقا یافته است.
این شناخته، طالب فقه را توانا در تاسیس اصول، استخراج قاعده جدید، طرح مسائل نو و پاسخ گویى به حوادث واقعه مى کند.
در این راست، لازم است تاریخ علم اصول و تاریخ فقه تدوین شود و مدارس فقهى هر منطقه اى و نقش اجتماعى - سیاسى که این مدارس فقهى داشته اند، شناخته شود، طبقات الفقهاء عالمان شیعه با اسلوبى ویژه نگارش یابد شود و نقش و جایگاه هر فقیه در بناى این میراث عظیم نموده شود.
3. فلسفه علم فقه
امروز در کنار هر علمى، فلسفه آن دانش نیز مطرح است. با این که به طور پراکنده در اصول و مقدمات کتابهاى فقهى برخى مباحث که امروز به نام فلسفه علم مطرح است، حث شده، ولى لازم است این موضوع نیز در حوزه ها به عنوان یک رشته علمى شناخته شود و مدرسان و فاضلان در این زمینه رساله، مقاله ها و کتابها بنویسند.
در فلسفه علم فقه، ماهیت بحث و روش پژوهش و اجتهاد مجتهد، ارزیابى مى گردد و چگونگى تحقق این بحث و فحص و ساختار و مبادى و مقارنات آن بررسى مى شود.
محیط، نظریه هاى فلسفى و کلامى، جهان بینى و تلقى فقیه از انسان، رسالت و مکتب، در فتواى او مؤثر است. مبادى روانى، ساختار اجتماعى، وضعیت سیاسى و خواست اجتماعى به استنباط فقیه جهت مى دهد. فلسفه علم فقه، این امور را بدون هیچ گونه جانبدارى از بیرون بررسى مى کند.
در فلسفه علم فقه، از اهداف «شریعت » بحث مى شود و هر یک از فتاواى فقیه با این مقاصد محک زده مى شود; زیرا هر مساله را در جایگاه خودش باید قرار داد و آن اهداف و مقاصد شریعت را در هر مساله اى باید مد نظر داشت.
فلسفه علم فقه، هم علت فقاهت در فتواى یک فقیه را نشان مى دهد و هم منشا اختلاف فقیهان را.
با شناخت فلسفه علم فقه، مى توان رویارویى علما را در مقابله با مشروطیت و دفاع از آن تفسیر کرد و نیز اختلافهاى فقیهان را در دیگر زمینه ها.
4. فقه و علوم دیگر
هر انسان از محیط خود تاثیر مى پذیرد، تربیت خانوادگى، آموزه هاى مدرسه، عوامل محیطى و اقلیمى، شرایط اجتماعى، دوستیها و دشمنیها افکار و روح او را مى سازد.
چنانکه زندگى اجتماعى نیز مرهون فراورده هاى دانش و علمى است که در آن جامعه ارزش شده است و همان علوم و دانشه، زندگى اجتماعى را شکل و جهت مى دهد و افزون بر تاثیر در اندیشه هاى فقیه، روابط اجتماعى که موضوع فقه است تحول مى پذیرد. بر این اساس، نمى توان علم فقه را بر کنار از تاثیر دانشهاى دیگر و بى نیاز از دیگر علوم پنداشت.
چنانکه علوم انسانى، اعتقاد و اخلاق فقیه در اندیشه هاى فقهى او مؤثر است علوم تجربى و دستاوردهاى آن در قالب صنعت و تکنیک نیز در موضوع سازى فقه و تاثیر بر استنباط مجتهد از راه موضوع، تاثیر مى گذارد.
در چگونگى تاثیر علوم حتى علوم تجربى در اجتهاد و سرفصلهایى که باید در آنها کاوش شود گفته هاى بسیارى است که خود، مقاله هاى مستقلى را مى طلبد، فقط در این جا به رابطه و تعامل فقه و حقوق جدید اشارتى گذرا داریم:
5. فقه و حقوق
تعیین حقها و بحث حقوق که فقه نیز بدان پرداخته، میدانها و بسترهاى جدید و موضوعهاى گسترده و بسیارى پیدا کرده است. دهها روش و مکتب حقوقى در دنیا سر بر آورده است.
این پیشرفتها بیشتر در قرون اخیر بوده است که حوزه ها از مسائل اجتماعى و فضاى سیاسى جهان بر کنار بوده اند، از این روى، بر فقه عرضه نشده اند.
امروز، لازم است مباحثى چون: حقوق مدنى و شهروندى، حقوق جزاى عمومى و اختصاصى، حقوق تجارت با انواع ده گانه اش، مسائل مربوط به حمل و نقل، امور مالى، حقوق بین الملل، حقوق دریایى، آبى و خاکى و فضایى، حقوق مخابرات و رسانه ه، حقوق دولت و تعارضهایى که بین حق دولت، حق جامعه با حق افراد پدید مى آید، به هاضمه فقه اسلامى برده شود. امروز فقط حدود دو هزار مساله و قانون در دریاها مطرح است.
سوگمندانه، با این غناى فقه اهل بیت، در دریا و فضا از قوانین سویس، فرانسه، ایتالی، انگلستان و... وام مى گیریم و روابطمان را بر اساس قوانین آنها پى مى ریزیم.
بایسته است حوزه ها هم مباحث حقوقى جدید را بر منابع فقه عرضه بدارند و هم از روشهاى تحقیق و حل مباحث حقوقى در رشد و غناى دستگاه استنباط بهره برند زیرا برخى پایه هاى فکرى فقیه یک سلسله اعتباریات و اصول عقلانى و عرفى است و آگاهى از نظریات حقوقى دیگران و مکاتب حقوقى، چه بسا نظر فقیه را تغییر دهد یا تعمیق و توسعه بخشد. بى شک، با اصالتهاى انسانى و جوهره فطرت پذیرى که فقه اهل بیت دارد، دیدگاههاى حقوقى شیعه، مترقى ترین، انسانى ترین و دل پذیرترین نظام حقوقى در دنیا خواهد شد.
موضوع شناسى
موضوعات مهبط احکام اند، چگونگى تلقى از موضوع و نوع استنباط فقیه را جهت مى دهند. بدون شناخت موضوع، فقیه نمى تواند حکم متناسب آن را بیان کند.
گرچه موضوع شناسى در ردیف علوم مورد لزوم مجتهد شمرده نشده ولى مقوم استنباط صحیح و درست است; زیرا دهها عوارض، قیودات، ملاکات و مصالحى که شرع بر حفظ و توجه به آنها نظر دارد و ممکن است در وقتى دون وقت دیگر، همراه موضوع باشند، به هنگام استنباط فقیه را ملزم مى کند که دریافت و شناخت صحیحى از موضوع داشته باشد.
بنا بر این، سد ثغور موضوع نیز وظیفه فقیه است. او، باید حدود موضوع را که در لسان دلیل آمده مشخص و تعیین موضوع کند. به گفته شهید صدر:
«رابطه موضوع و حکم، به سان علاقه بین سبب و مسبب است، مثل آتش و حرارت. همان گونه که مسبب بنیادش بر سبب است، حکم نیز، بر موضوعش مبتنى است; چه علیت حکم و استمرار و انقضاى آن منوط به موضوع است.» بر این اساس، رتبه موضوع پیشتر از حکم است. فقیه تا موضوع را با تمام شرایط و خصوصیات نشناسد، مقومات موضوع و آنچه در ساختار آن مؤثر است درنیابد، چه بسا حکمى صادر کند که همخوان با آن موضوع نباشد.
مجله، ستونى را در شماره هاى آینده به موضوع شناسى مسائل مستحدثه ویژه مى کند و هر موضوع را از زبان کارشناسان آن در معرض افکار و انظار فاضلان و مدرسان قرار مى دهد.
امروزه در عرصه پزشکى، روابط دیپلماتیک، در سطح بین المللى، میدانهاى رسانه اى و اطلاعاتى، حوزه اقتصادى، سیستم پولى و... مقوله هاى پیچیده اى ظهور کرده است که شناخت آنه، نیاز به سالها مطالعه و تخصص دارد.
مسائل مستحدثه
با ظهور تکنولوژى جدید، بافت و ساختار جامعه متغیر شد، شکل زندگى، روابط اجتماعى و حتى زیست فردى و معیشتى مردم چهره دیگر یافت.
این تغییرها در گستره اى فراخ و سریع و شتابنده انجام گرفت و مهلت انطباق آنها با شریعت براى مجتهدان و حوزه ها دست نداد.
در انقلاب مشروطه، مباحث اجتماعى بر فقها عرضه شد و مجتهدان طراز اول وارد عرصه سیاست و اجتماع شدند، بزرگانى مانند مرحوم نائینى، آخوند خراسانى و... گامهایى در این میدان برداشتند، ولى توفیق درخورى نیافتند.
با ظهور انقلاب مبارک اسلامى، این مهم ضرورتى فورى و حیاتى یافت. بنیاد گذار و رهبر انقلاب، که خود مجتهدى آگاه به زمان و واقف به دانشهاى حقوقى، سیاسى و اجتماعى روز بود، با پشتیبانى ملت در کوتاهترین مدت ارکان جامعه را بر بنیاد شریعت پى نهاد، به گونه اى که با شگفتى و اعجاب متفکران، اندیشه وران و سیاستمداران جهان رو به رو شد.
اما تثبیت همه ابعاد اقتصادى و اجتماعى حکومت بر موازین شریعت و همگون ساختن مناسبات اجتماعى، سیستم معیشتى، جزائى، قضایى، آموزشى، تربیتى و فرهنگ عمومى کارى زود رس و آسان یاب نبود، مدت، فرصت، مبادى مقدمات و امکانات وافرى مى طلبید.
حوزه ها که پاسداران شریعتند و نگهبانان دیانت و مبین حلال و حرام آن و به تعبیر رهبر معظم انقلاب: دستگاه مولد فکرى نظام اسلامى اند، باید به این مهم پاسخ گویند، اشکال جدید زندگى امروز و دگرگونیهاى آن را نیک بشناسند و با انطباق آن با موازین شریعت، مقررات، مناسبات و ارتباطات اجتماعى را بر پایه احکام زندگى ساز اسلام پى ریزند.
بیشترین اوراق مجله را به بیان مسائل مستحدثه ویژه کردیم، تا با بهره ورى از انظار فقیهان مسؤولیت شناس حوزه و فاضلان وظیفه بان و گرانمایه در این راه قدمى برداریم.
مسائل مستحدثه و موضوعات نو پیداى بسیارى در این روزگار رخ نموده است که پاسخ مناسب و درخور مى طلبد.
این موضوعات در تمامى عرصه هاى زندگى فردى و اجتماعى این مرز و بوم خود نمایى مى کند.
به دو طیف از این موضوعات اشارتى کوتاه مى کنیم.
1. احکام جامعه و مظاهر جدید اجتماعى
با پیشرفت علم جامعه شناسى و روان شناسى اجتماعى و شاخه هاى متنوع و مختلف جامعه شناسى جدید، افزون بر خود جامعه که به عنوان نهاد حقوقى نیرومندى شناخته شده، عرصه ها و میدانهاى دیگر جامعه نیز حقوق و حریمى ویژه پیدا کرده اند و در نتیجه مقوله هاى اجتماعى طیف وسیعى از احکام حقوقى را به خود اختصاص داده اند.
مسائلى چون زیست محیطى، استاندارده، برنامه هاى دولت در زیبا سازى شهره، حل مساله ترافیک و دیگر مظاهر و مقوله هاى اجتماعى که کم هم نیستند، هر کدام دهها پرسش فقهى را به همراه خود دارند.
2. هنر
زیبا دوستى و جمال پرستى ودیعه الهى و غریزه اى فطرى است. این گرایش سکوى عروج انسان به مقامات عرفانى و معنوى است. شاهکارهاى ادبى و گنجینه هاى هنرى وامدار این تمایل بشرند. جلوه ها و مظاهر آن در انواع معماریه، نقاشیه، مینیاتورى، تذهیب، شعر در دوران گذشته و مقوله هاى گسترده دامن و لطیف و دقیق آن در روزگار م، زندگى بشر را تلطیف مى کند. امروز، در هنرهاى زیبا و شاخه هاى مختلف آن دانشکده ها پدید آمده و دهها مرکز فرهنگى و هنرى با تابلوهاى زیبا و دل انگیز در هر کوى و برزن این دیار چشم نواز است و فراورده هاى آن مراکز هزاران جوان، نوجوان و پیر و برنا را تغذیه مى کند.
افزون بر این، باید در قبال ماهواره که امروز و فردا امواج نامرئى آن درون خانه ها را فرا خواهد گرفت، موضعى درست و واقع بینانه گرفته شود. این غول رسانه اى جدید که تهدیدى علیه فرهنگ دینى و ملى این مرز و بوم به شمار مى رود، ابزارى مؤثر در پیشبرد دانشه، صید و شکار رمز و راز پیشرفت کشورهاى قدرتمند و کشف نقطه ضعفهاى آنان و شناسایى نقشه ها و حیله هایشان نیز مى تواند باشد. آمدن ماهواره، مقدمه ایجاد دهکده جهانى است. اگر این ایده جامه عمل پوشد، چهره زندگى در جوامع اسلامى به گونه اى دیگر خواهد شد و هزاران پرسش نوپیدا فراروى فقیهان و دین شناسان قرار خواهد گرفت. دهکده جهانى نه تنها روابط بین الملل را چونان معاشرت یک قبیله خواهد کرد که نظام خانواده و مشى و رفتار افراد جامعه را دگرگون خواهد کرد.
شناخت این دهکده و راه مقابله با آثار آن از ضروریات فورى و حتمى حوزه ها و پاسداران ایمان و شریعت است. اگر امروز دستگاه اجتهاد براى پاسخ به این پرسشها آماده نشود، مغزهاى دهکده جهانى پرسشها را جهت خواهند داد و ذهن و دل جوانان این مرز و بوم را به تسخیر خود در خواهند آورد.
خلاصه اگر امروز متولیان حفظ و حراست دین در جهان اسلام، به چاره جویى نپردازند و پایگاهى نیرومند و توانا براى تبیین عصرى شریعت بر فراز نکنند، در غوغاى هجوم امواج، غافلگیر خواهند شد.
اطلاع رسانى فقهى
این بخش با هدف انتقال اطلاعات علمى- پژوهشى در قلمرو فقه، استفاده از تجارب فقیهان، نقد و بررسى فعالیتهاى پژوهشى در قلمرو فقه، ارائه طرحهاى در دست پژوهش اشخاص و مراکز فقهى، شناسایى و معرفى خدمات پژوهشى در فقه، گشوده شده است و به کار نقل و نقد گفته ها و نوشته هاى فقهى در مطبوعات و انتشارات مى پردازد و به سمینارها و بزرگداشتهاى فقهى و طرحهاى نو قابل اجرا در حوزه فقه مى پردازد. امید آن که اهل قلم و پژوهشگران مسائل فقهى و نیز آنانى که دغدغه توانا سازى فقه اهل بیت را در سر مى پرورانند، با ارائه کارها و طرحهاى نو فقهى خود، ما را در این مهم یارى کنند.
ختام
در این مجله بر آنیم در محورهاى گفته شده و موضوعات ناگفته دیگر، از فاضلان روشن اندیش، فقیهان متعهد و وظیفه بان و اساتید محترم بهره برده و با اشراف و راهنمایى کامل و مستمر مدیر مسؤول محترم مجله آیت الله سید محمود هاشمى، هدیه اى ناچیز تقدیم ساحت اهل بیت عصمت و طهارت، بقیة الله الاعظم، ارواحنا له الفد، و حوزه هاى مقدس علوم دینى کنیم، امید آن که مقبول خداوند و اهل بیت عصمت و طهارت قرار گیرد.
ان شاءالله سر دبیر
فقهى که شاخصه مذهبش عدل و امامت است، نمى توانست با شب پرستان همساز شود.
فقهى که ساختار، بنیاد و هدف آن برپایى عدالت اجتماعى به رهبرى و ولایت پاکترین راهبران است، براى حاکمان و حکومتهایى که پایه هاى اقتدارشان، بر جهل، ظلم، ناپاکى و نابرابرى استوار بود، غیر قابل تحمل بود. این است که ستمکاران تاریخ، شریعه کوثر علوى را سد کردند، هم مانع بالندگى و پویایى آن شدند و هم مردم را از گواراى زلال و ناب معارف اهل بیت و عدالت فطرت پذیر و حیاتبخش نظام امامت، محروم کردند.
اگر پیام غدیر پاى مى گرفت و امت پس از پیامبر، به ارتجاع مبتلا نمى گشت و فقه پر مایه و ناب اهل بیت، روابط اجتماعى و رفتار فردى مسلمانان را سامان مى داد، تاریخ به گونه اى دیگر شکل مى گرفت و رقم مى خورد. و این همه بدبختى و سیه روزى به بشر نمى رفت.
مکتب فقهى اهل بیت(ع) را امتیازها و برجستگیهاى چشم گیرى است. منبع علوم و معارف آن، گستره اى فراخ دارد. نزدیک به دو قرن، گفتار و سیره امامان معصوم(ع) رهنمودها و راهبریهاى آنان در مقاطع گوناگون، متنوع، مختلف و متطور تاریخ و پاسخ گویى به مسائل و حوادث نو پید، در اعصار و امصار متمایز و بعضا متضاد، مایه ها و آموزه هاى استوار، متقن و زندگى سازى را فراراه بشر نهاد، تعالیمى که در هر دوره اى و جامعه اى راهبر و راهگشاست.
در مکتب شیعه، نزدیک به دو قرن وحى الهى توسط خاندان وحى تفسیر علمى و عملى شد. آن گاه که خلافت، جمع و نقل احادیث نبوى را منع مى کرد، امیر مؤمنان امام على(ع) به جمع احادیث پیامبر پرداخت ، کتاب پرحجم «الجامعة » را نوشت و اصحاب و یارانش را نیز بر این مهم وادار مى کرد. ابو رافع، ملازم آن حضرت، کتاب «السنن و الاحکام و القضاء» مى نویسد و على بن رافع، کتابى در مسائل مختلف فقه، مانند:
وضو، نماز و سایر ابواب تالیف مى کند. سلمان کتاب مى نویسد، ابن عباس انظار استاد و مولایش على(ع) را در تفسیر وحى به مردم مى آموزد و عمار و ابوذر نیز در کوچه و خیابان دیدگاهها و انظار اهل بیت را تبلیغ مى کنند. هنگامى که خلفا براى ساماندهى جامعه و تنظیم قوانین و مقررات، به قیاس و استحسان روى آوردند، دانشگاه صادقین(ع) دهها عالم فقیه، متکلم و متخصص در علوم آن روز تحویل جامعه داد. این مهم را امامان(ع)، در سخت ترین دوران پى گرفتند و به قیمت استقبال از رنجه، زندانها و به مسلخ رفتنها معارف انسان ساز تشیع را عرضه داشتند و اندیشه حاکم را نقد و رد کردند.
این حرکت، پس از غیبت آخرین معصوم، با دست مایه اى عظیم، توسط شاگردان عسکریین(ع) پى گرفته شد و با بهره ورى از اصول اربعمئه و دیگر آموزه هاى اهل بیت، کتابها تالیف شد و عالمانى پرورش یافتند.
شیعه سد باب اجتهاد را منافى روح دین خاتم و نا همخوان با دو اصل: عدل و امامت مى دانست، چه، عدالت بدون مقررات و قوانین سعادتبخش و هماهنگ با نیازهاى روز امکان پذیر نیست و امامت جز در نظاماتى که بر پایه ولایت باشد، تجلى پیدا نمى کند. باز بودن باب اجتهاد در شیعه، بسترى بود براى حضور مکتب در همه ادوار. از برکت گشودن باب اجتهاد، صدها فقیه و عالم گرانقدر سر برآورد که برخى از آنان مایه مباهات مسلمانان و افتخار تاریخ بشرند.
بدین سان، اجتهاد در هر دوره، تعرضى بود علیه قوانین جور و ظالمان تاریخ. چه بسیار فتوا دارانى به پاس فتواى خویش به مسلخ رفتند و با خون خویش پرچم حقانیت فقه سرخ فام اهل بیت را فریاد کردند.
فقیهى که عدل و امامت، ساختار اندیشه اش بود استقرار قوانین و احکام اسلامى سرلوحه کارش، نمى توانست در فضاى ظلم آلود، استشمام کند و در جامعه اى که سکان داران آن ستم پیشگانند، بزید.
پافشارى فقیهان بر این مهم، کاروانى از شهیدان فضیلت به راه انداخت و پرچم خونین فقاهت را بر گنبد زرین و بام بلند حوزه هاى علوم دینى بر افراشت. آتش جسد پاک شهید اول از قرنها پیش گرما بخش محفل حوزویان در درازاى تاریخ شد. طلبه اى که اولین درس فقاهت را با نام و یاد شهید اول مى آغازد، از همان آغاز حقانیت فقه شیعه را با جوهر خون خویش به امضا مى نشیند و لمعات خون سرخ و شهادت مظلومانه شهید را در سطر سطر لمعه چراغ راه خویش مى گیرد.
این است که دیو صفتان، هر زمان که بر آن شدند، جوهره عدالت و امامت را از فقه بگیرند و انزو، بى تفاوتى و فرد سالارى را فرهنگ حوزه و زیرساخت اندیشه فقیهان کنند، سرخى لاله هاى بستان فقاهت دست رد بر سینه آنان زد و رسوایشان کرد.
در قرن اخیر، تلاشهاى زیادى براى جا انداختن تز جدایى دین از سیاست انجام گرفت و سوگمندانه باور برخى اندیشه هاى حوزویان شد. اما حرکت شکوهمندانه شاگرد مکتب فقهى سامر، شهید مدرس، و پافشارى وى بر شعار جدا ناپذیرى دیانت از سیاست و از همه مهم تر فریاد بلند امام خمینى و انقلاب سترگ وى، و شهادت مظلومانه فقیه نو اندیش آیت الله صدر در عراق و لاله گون شدن محرابهاى:
تبریز، شیراز، کرمانشاه، یزد و... از خون شاگردان اندیشه ور و فقیه امام خمینى، قدس سره، رسوایشان ساخت و جامعیت و جامعه گرایى دین را فریاد کرد.
این است که در این عصرى که بار امانت الهى: «ولایت » بر دوش حوزه ها نهاده شد و مستضعفان پاک فطرت جهان، با نداى «ربنا اخرجنا من هذه القریة الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنک ولیاً و اجعل لنا من لدنک نصیراً». بلند است و از حکومت کریمه اسلامى یارى مى جویند، شایسته است حوزه با تبیین درست و متقن معارف کوثر اهل بیت، لشکر محمد را جلودار شده و دروازه فکر و دل ملتها را فتح کنند. امروز ملتى پیروز و سرفراز است که فرهنگ خویش را غالب کند. دین، عرصه پیکار فرهنگهاست. جنگ مرئى به مبارزه فرهنگى تبدیل شده است. شیطانها با لباس فرهنگ به سراغ ملتها آمده اند.
اگر معارف پاک و زلال اهل بیت و جمال دل رباى فرهنگ و فقه شیعه، بدون پیرایه به ارواح، قلوب و فطرت مردم دنیا برسد چنانکه خود فرموده اند:
«فان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا» مردم دنیا فوج فوج به مکتب اهل بیت روى کرده و نقشه هاى شیاطین را بر آب خواهند کرد که: «ان کید الشیطان کان ضعیفاً».
ضرورت کاوش در فقه شیعه
فقه اهل بیت، با زیرساخت اجتماعى و انسانى که بدان اشارت رفت و ویژگیهایى که در روش استنباط و حتى منابع استنباط دارد و میراث تلاش اجتهادى هزارها فقیه و ابعاد دیگرى - که این مقال را مجال بیان آنان نیست - پاسخ گوى همه نیازهاى قانونى و حقوقى جهان امروز است. کافى است با ذهنى جهان نگر، تلقى درستى از انسان اسلام و فهم دقیقى از رسالت دین، به سراغ این ذخیره عظیم رفت و با شناختى واقع بینانه از نیازهاى نوپیداى انسان امروز، اشکال، ابعاد و نیازهاى جوامع را بر منابع شیعى عرضه کرد. این کار، طلیعه نهضتى جدید شده و ایران شیعى را ام القرى، راهبر جهان اسلام، مقتدا و پناهگاهى براى مستضعفان جهان خواهد کرد.
در این راستا و انجام این مهم، بایسته است که شوراى مدیریت انبوه استعدادهاى فاضلان جوان را به سمت پاسخ گویى به نیازهاى نسل و جامعه امروز سوق دهند و مدرسان و اساتید بزرگوار، با طرح مسائل مستحدثه در درسهاى خود، توانایى فقه شیعه را در اداره جهان امروز، بنمایانند و بزرگان با تاسیس مراکز پژوهشهاى فقهى و نشر مجلات گوناگون تخصصى و عمومى، جنبش و حرکتى نو در حوزه فقاهت پدید آورند.
مجله فقه اهل بیت، که اینک به لطف حق، در فضاى عطر آگین جمهورى اسلامى، به خانواده مطبوعات مى پیوندد، بر آن است که با عنایت اهل بیت، صفحات خود را به قطره اى از اقیانوس علوم آنان طراوت بخشیده و در حد توان با یارى اساتید بزرگوار حوزه و فاضلان جوان، به تبیین مسائل مستحدثه فقهى و موضوعات بایسته برون فقهى، پیرامون فقهى و درون فقهى بپردازد:
مسائل برون فقهى
حوزه هاى علوم دینى با الهام از اصل «علیکم بالمتون لا بالحواشى » که دستورى براى مبتدیان بود، کمتر پا را از متون درسى و مباحث درونى فقه، فراتر گذاشته و از دانشهاى جدید و مفید و کارساز در فقه، بهره برده اند.
از آنجا که این دانشها و نگاههاى بیرونى، در بسامانى و کار آمدى و نقد اندیشه ها و فراورده هاى فکرى بسیار مفید است، بایسته است این قالبها که مبتکر برخى از آنها دانشمندان اسلامى بوده اند، بار دیگر در حوزه ها طرح شده و به عنوان رشته درسى مقبول اولیاى حوزه ها قرار گیرد. اینک برخى از آن سرفصلها در این مقوله:
1. بررسى مکتبهاى فقهى
با این که در تاریخ فقاهت، مجتهدانى صاحب سبک و مکتب ظهور کرده اند، حوزه ها از این زاویه به سراغ آن فقیهان نرفته اند. اگر مکاتب فقهى مجتهدان بزرگ بررسى و مقایسه شود، مکانیزم استدلال، شیوه برداشت آنان از قرآن و سنت، مشى اجتهادى شان در مواردى که «نقلى » نرسیده است، اصول و قواعدى که براى اجتهاد ابداع کردند و مسائل جدیدى که بر فقه افزودند و...
شناسایى، فهم و مقایسه گردد، آموزه و راهنماى خوبى براى پاسخ گویى مسائل مستحدثه و بالنده کردن فقه در روزگار ما مى شود.
2. تاریخ فقه و اصول
امروز تاریخ علم در دانشگاههاى دنیا رشته مخصوصى را ویژه خویش کرده است. تاریخ علم، هویت آن دانش است و به عالمان آن دانش اصالت مى دهد و آنان را با گذشته تلخ و شیرین آشنا مى کند. فهم تاریخ علم، عالم را بر آن دانش محیط مى کند، روش برخورد با معضلات علم را مى آموزد و راه حل مشکلات علمى را مى نمایاند.
بایسته است در اصول و فقه، پژوهشى تاریخى شود، بدین گونه که زمان پیدایش هر اصل، قاعده و مساله شناخته شود، طرح کننده آن اصل، قاعده و مساله معلوم شود و علت افزودن و طرح آن ارزیابى و ریشه یابى گردد و عکس العمل نقدها و ادله مخالفان روشن شود. این امور، طالب فقه و اجتهاد را به چگونگى تحول و دگرگونى فقه آشنا کرده به او مى آموزد که چسان فقه شیعه از مجموعه هاى حدیثى و اصول اربعمئة به سطح جواهرالکلام ارتقا یافته است.
این شناخته، طالب فقه را توانا در تاسیس اصول، استخراج قاعده جدید، طرح مسائل نو و پاسخ گویى به حوادث واقعه مى کند.
در این راست، لازم است تاریخ علم اصول و تاریخ فقه تدوین شود و مدارس فقهى هر منطقه اى و نقش اجتماعى - سیاسى که این مدارس فقهى داشته اند، شناخته شود، طبقات الفقهاء عالمان شیعه با اسلوبى ویژه نگارش یابد شود و نقش و جایگاه هر فقیه در بناى این میراث عظیم نموده شود.
3. فلسفه علم فقه
امروز در کنار هر علمى، فلسفه آن دانش نیز مطرح است. با این که به طور پراکنده در اصول و مقدمات کتابهاى فقهى برخى مباحث که امروز به نام فلسفه علم مطرح است، حث شده، ولى لازم است این موضوع نیز در حوزه ها به عنوان یک رشته علمى شناخته شود و مدرسان و فاضلان در این زمینه رساله، مقاله ها و کتابها بنویسند.
در فلسفه علم فقه، ماهیت بحث و روش پژوهش و اجتهاد مجتهد، ارزیابى مى گردد و چگونگى تحقق این بحث و فحص و ساختار و مبادى و مقارنات آن بررسى مى شود.
محیط، نظریه هاى فلسفى و کلامى، جهان بینى و تلقى فقیه از انسان، رسالت و مکتب، در فتواى او مؤثر است. مبادى روانى، ساختار اجتماعى، وضعیت سیاسى و خواست اجتماعى به استنباط فقیه جهت مى دهد. فلسفه علم فقه، این امور را بدون هیچ گونه جانبدارى از بیرون بررسى مى کند.
در فلسفه علم فقه، از اهداف «شریعت » بحث مى شود و هر یک از فتاواى فقیه با این مقاصد محک زده مى شود; زیرا هر مساله را در جایگاه خودش باید قرار داد و آن اهداف و مقاصد شریعت را در هر مساله اى باید مد نظر داشت.
فلسفه علم فقه، هم علت فقاهت در فتواى یک فقیه را نشان مى دهد و هم منشا اختلاف فقیهان را.
با شناخت فلسفه علم فقه، مى توان رویارویى علما را در مقابله با مشروطیت و دفاع از آن تفسیر کرد و نیز اختلافهاى فقیهان را در دیگر زمینه ها.
4. فقه و علوم دیگر
هر انسان از محیط خود تاثیر مى پذیرد، تربیت خانوادگى، آموزه هاى مدرسه، عوامل محیطى و اقلیمى، شرایط اجتماعى، دوستیها و دشمنیها افکار و روح او را مى سازد.
چنانکه زندگى اجتماعى نیز مرهون فراورده هاى دانش و علمى است که در آن جامعه ارزش شده است و همان علوم و دانشه، زندگى اجتماعى را شکل و جهت مى دهد و افزون بر تاثیر در اندیشه هاى فقیه، روابط اجتماعى که موضوع فقه است تحول مى پذیرد. بر این اساس، نمى توان علم فقه را بر کنار از تاثیر دانشهاى دیگر و بى نیاز از دیگر علوم پنداشت.
چنانکه علوم انسانى، اعتقاد و اخلاق فقیه در اندیشه هاى فقهى او مؤثر است علوم تجربى و دستاوردهاى آن در قالب صنعت و تکنیک نیز در موضوع سازى فقه و تاثیر بر استنباط مجتهد از راه موضوع، تاثیر مى گذارد.
در چگونگى تاثیر علوم حتى علوم تجربى در اجتهاد و سرفصلهایى که باید در آنها کاوش شود گفته هاى بسیارى است که خود، مقاله هاى مستقلى را مى طلبد، فقط در این جا به رابطه و تعامل فقه و حقوق جدید اشارتى گذرا داریم:
5. فقه و حقوق
تعیین حقها و بحث حقوق که فقه نیز بدان پرداخته، میدانها و بسترهاى جدید و موضوعهاى گسترده و بسیارى پیدا کرده است. دهها روش و مکتب حقوقى در دنیا سر بر آورده است.
این پیشرفتها بیشتر در قرون اخیر بوده است که حوزه ها از مسائل اجتماعى و فضاى سیاسى جهان بر کنار بوده اند، از این روى، بر فقه عرضه نشده اند.
امروز، لازم است مباحثى چون: حقوق مدنى و شهروندى، حقوق جزاى عمومى و اختصاصى، حقوق تجارت با انواع ده گانه اش، مسائل مربوط به حمل و نقل، امور مالى، حقوق بین الملل، حقوق دریایى، آبى و خاکى و فضایى، حقوق مخابرات و رسانه ه، حقوق دولت و تعارضهایى که بین حق دولت، حق جامعه با حق افراد پدید مى آید، به هاضمه فقه اسلامى برده شود. امروز فقط حدود دو هزار مساله و قانون در دریاها مطرح است.
سوگمندانه، با این غناى فقه اهل بیت، در دریا و فضا از قوانین سویس، فرانسه، ایتالی، انگلستان و... وام مى گیریم و روابطمان را بر اساس قوانین آنها پى مى ریزیم.
بایسته است حوزه ها هم مباحث حقوقى جدید را بر منابع فقه عرضه بدارند و هم از روشهاى تحقیق و حل مباحث حقوقى در رشد و غناى دستگاه استنباط بهره برند زیرا برخى پایه هاى فکرى فقیه یک سلسله اعتباریات و اصول عقلانى و عرفى است و آگاهى از نظریات حقوقى دیگران و مکاتب حقوقى، چه بسا نظر فقیه را تغییر دهد یا تعمیق و توسعه بخشد. بى شک، با اصالتهاى انسانى و جوهره فطرت پذیرى که فقه اهل بیت دارد، دیدگاههاى حقوقى شیعه، مترقى ترین، انسانى ترین و دل پذیرترین نظام حقوقى در دنیا خواهد شد.
موضوع شناسى
موضوعات مهبط احکام اند، چگونگى تلقى از موضوع و نوع استنباط فقیه را جهت مى دهند. بدون شناخت موضوع، فقیه نمى تواند حکم متناسب آن را بیان کند.
گرچه موضوع شناسى در ردیف علوم مورد لزوم مجتهد شمرده نشده ولى مقوم استنباط صحیح و درست است; زیرا دهها عوارض، قیودات، ملاکات و مصالحى که شرع بر حفظ و توجه به آنها نظر دارد و ممکن است در وقتى دون وقت دیگر، همراه موضوع باشند، به هنگام استنباط فقیه را ملزم مى کند که دریافت و شناخت صحیحى از موضوع داشته باشد.
بنا بر این، سد ثغور موضوع نیز وظیفه فقیه است. او، باید حدود موضوع را که در لسان دلیل آمده مشخص و تعیین موضوع کند. به گفته شهید صدر:
«رابطه موضوع و حکم، به سان علاقه بین سبب و مسبب است، مثل آتش و حرارت. همان گونه که مسبب بنیادش بر سبب است، حکم نیز، بر موضوعش مبتنى است; چه علیت حکم و استمرار و انقضاى آن منوط به موضوع است.» بر این اساس، رتبه موضوع پیشتر از حکم است. فقیه تا موضوع را با تمام شرایط و خصوصیات نشناسد، مقومات موضوع و آنچه در ساختار آن مؤثر است درنیابد، چه بسا حکمى صادر کند که همخوان با آن موضوع نباشد.
مجله، ستونى را در شماره هاى آینده به موضوع شناسى مسائل مستحدثه ویژه مى کند و هر موضوع را از زبان کارشناسان آن در معرض افکار و انظار فاضلان و مدرسان قرار مى دهد.
امروزه در عرصه پزشکى، روابط دیپلماتیک، در سطح بین المللى، میدانهاى رسانه اى و اطلاعاتى، حوزه اقتصادى، سیستم پولى و... مقوله هاى پیچیده اى ظهور کرده است که شناخت آنه، نیاز به سالها مطالعه و تخصص دارد.
مسائل مستحدثه
با ظهور تکنولوژى جدید، بافت و ساختار جامعه متغیر شد، شکل زندگى، روابط اجتماعى و حتى زیست فردى و معیشتى مردم چهره دیگر یافت.
این تغییرها در گستره اى فراخ و سریع و شتابنده انجام گرفت و مهلت انطباق آنها با شریعت براى مجتهدان و حوزه ها دست نداد.
در انقلاب مشروطه، مباحث اجتماعى بر فقها عرضه شد و مجتهدان طراز اول وارد عرصه سیاست و اجتماع شدند، بزرگانى مانند مرحوم نائینى، آخوند خراسانى و... گامهایى در این میدان برداشتند، ولى توفیق درخورى نیافتند.
با ظهور انقلاب مبارک اسلامى، این مهم ضرورتى فورى و حیاتى یافت. بنیاد گذار و رهبر انقلاب، که خود مجتهدى آگاه به زمان و واقف به دانشهاى حقوقى، سیاسى و اجتماعى روز بود، با پشتیبانى ملت در کوتاهترین مدت ارکان جامعه را بر بنیاد شریعت پى نهاد، به گونه اى که با شگفتى و اعجاب متفکران، اندیشه وران و سیاستمداران جهان رو به رو شد.
اما تثبیت همه ابعاد اقتصادى و اجتماعى حکومت بر موازین شریعت و همگون ساختن مناسبات اجتماعى، سیستم معیشتى، جزائى، قضایى، آموزشى، تربیتى و فرهنگ عمومى کارى زود رس و آسان یاب نبود، مدت، فرصت، مبادى مقدمات و امکانات وافرى مى طلبید.
حوزه ها که پاسداران شریعتند و نگهبانان دیانت و مبین حلال و حرام آن و به تعبیر رهبر معظم انقلاب: دستگاه مولد فکرى نظام اسلامى اند، باید به این مهم پاسخ گویند، اشکال جدید زندگى امروز و دگرگونیهاى آن را نیک بشناسند و با انطباق آن با موازین شریعت، مقررات، مناسبات و ارتباطات اجتماعى را بر پایه احکام زندگى ساز اسلام پى ریزند.
بیشترین اوراق مجله را به بیان مسائل مستحدثه ویژه کردیم، تا با بهره ورى از انظار فقیهان مسؤولیت شناس حوزه و فاضلان وظیفه بان و گرانمایه در این راه قدمى برداریم.
مسائل مستحدثه و موضوعات نو پیداى بسیارى در این روزگار رخ نموده است که پاسخ مناسب و درخور مى طلبد.
این موضوعات در تمامى عرصه هاى زندگى فردى و اجتماعى این مرز و بوم خود نمایى مى کند.
به دو طیف از این موضوعات اشارتى کوتاه مى کنیم.
1. احکام جامعه و مظاهر جدید اجتماعى
با پیشرفت علم جامعه شناسى و روان شناسى اجتماعى و شاخه هاى متنوع و مختلف جامعه شناسى جدید، افزون بر خود جامعه که به عنوان نهاد حقوقى نیرومندى شناخته شده، عرصه ها و میدانهاى دیگر جامعه نیز حقوق و حریمى ویژه پیدا کرده اند و در نتیجه مقوله هاى اجتماعى طیف وسیعى از احکام حقوقى را به خود اختصاص داده اند.
مسائلى چون زیست محیطى، استاندارده، برنامه هاى دولت در زیبا سازى شهره، حل مساله ترافیک و دیگر مظاهر و مقوله هاى اجتماعى که کم هم نیستند، هر کدام دهها پرسش فقهى را به همراه خود دارند.
2. هنر
زیبا دوستى و جمال پرستى ودیعه الهى و غریزه اى فطرى است. این گرایش سکوى عروج انسان به مقامات عرفانى و معنوى است. شاهکارهاى ادبى و گنجینه هاى هنرى وامدار این تمایل بشرند. جلوه ها و مظاهر آن در انواع معماریه، نقاشیه، مینیاتورى، تذهیب، شعر در دوران گذشته و مقوله هاى گسترده دامن و لطیف و دقیق آن در روزگار م، زندگى بشر را تلطیف مى کند. امروز، در هنرهاى زیبا و شاخه هاى مختلف آن دانشکده ها پدید آمده و دهها مرکز فرهنگى و هنرى با تابلوهاى زیبا و دل انگیز در هر کوى و برزن این دیار چشم نواز است و فراورده هاى آن مراکز هزاران جوان، نوجوان و پیر و برنا را تغذیه مى کند.
افزون بر این، باید در قبال ماهواره که امروز و فردا امواج نامرئى آن درون خانه ها را فرا خواهد گرفت، موضعى درست و واقع بینانه گرفته شود. این غول رسانه اى جدید که تهدیدى علیه فرهنگ دینى و ملى این مرز و بوم به شمار مى رود، ابزارى مؤثر در پیشبرد دانشه، صید و شکار رمز و راز پیشرفت کشورهاى قدرتمند و کشف نقطه ضعفهاى آنان و شناسایى نقشه ها و حیله هایشان نیز مى تواند باشد. آمدن ماهواره، مقدمه ایجاد دهکده جهانى است. اگر این ایده جامه عمل پوشد، چهره زندگى در جوامع اسلامى به گونه اى دیگر خواهد شد و هزاران پرسش نوپیدا فراروى فقیهان و دین شناسان قرار خواهد گرفت. دهکده جهانى نه تنها روابط بین الملل را چونان معاشرت یک قبیله خواهد کرد که نظام خانواده و مشى و رفتار افراد جامعه را دگرگون خواهد کرد.
شناخت این دهکده و راه مقابله با آثار آن از ضروریات فورى و حتمى حوزه ها و پاسداران ایمان و شریعت است. اگر امروز دستگاه اجتهاد براى پاسخ به این پرسشها آماده نشود، مغزهاى دهکده جهانى پرسشها را جهت خواهند داد و ذهن و دل جوانان این مرز و بوم را به تسخیر خود در خواهند آورد.
خلاصه اگر امروز متولیان حفظ و حراست دین در جهان اسلام، به چاره جویى نپردازند و پایگاهى نیرومند و توانا براى تبیین عصرى شریعت بر فراز نکنند، در غوغاى هجوم امواج، غافلگیر خواهند شد.
اطلاع رسانى فقهى
این بخش با هدف انتقال اطلاعات علمى- پژوهشى در قلمرو فقه، استفاده از تجارب فقیهان، نقد و بررسى فعالیتهاى پژوهشى در قلمرو فقه، ارائه طرحهاى در دست پژوهش اشخاص و مراکز فقهى، شناسایى و معرفى خدمات پژوهشى در فقه، گشوده شده است و به کار نقل و نقد گفته ها و نوشته هاى فقهى در مطبوعات و انتشارات مى پردازد و به سمینارها و بزرگداشتهاى فقهى و طرحهاى نو قابل اجرا در حوزه فقه مى پردازد. امید آن که اهل قلم و پژوهشگران مسائل فقهى و نیز آنانى که دغدغه توانا سازى فقه اهل بیت را در سر مى پرورانند، با ارائه کارها و طرحهاى نو فقهى خود، ما را در این مهم یارى کنند.
ختام
در این مجله بر آنیم در محورهاى گفته شده و موضوعات ناگفته دیگر، از فاضلان روشن اندیش، فقیهان متعهد و وظیفه بان و اساتید محترم بهره برده و با اشراف و راهنمایى کامل و مستمر مدیر مسؤول محترم مجله آیت الله سید محمود هاشمى، هدیه اى ناچیز تقدیم ساحت اهل بیت عصمت و طهارت، بقیة الله الاعظم، ارواحنا له الفد، و حوزه هاى مقدس علوم دینى کنیم، امید آن که مقبول خداوند و اهل بیت عصمت و طهارت قرار گیرد.
ان شاءالله سر دبیر
تبلیغات
