معرفى کتاب أهل البیت فى الکتاب والسنّة

أهل البیت فى الکتاب والسنّة مؤلّف: محمّد رى شهرى ناشر: دارالحدیث ـ قم
تاریخ نشر: زمستان 1375 قطع و حجم: وزیرى، 644 صفحه
معرفى کتاب «أهل البیت، فى الکتاب والسنّة»
شناختن و شناساندن اهل بیت(ع)، از دوره هاى نخستین تاریخ اسلام، مورد توجه مسلمانان بود. بسا محدّثان و راویان که بخشى از آثار خود را بدین امر اختصاص مى دادند هرچند، سیره نویسان و مورّخان نیز از این امر، غفلت نورزیده اند. همچنین نوشته هایى مستقل با عناوین «أهل البیت»، «مناقب أهل البیت»، «مصائب أهل البیت» و… بسیار تحریر شده است.1
روشن است که رویکردى تا بدین پایه، برانگیخته انتساب اهل بیت(ع) به رسول خدا(ص) از یک سو، و کمالات وجودى و شخصیّت علمى ـ معنوىِ والاى آنان، از سوى دیگر است.
در نگاهى گذرا به منابع روایى، به احادیث بسیارى در ترغیب به شناختن اهل بیت(ع) برمى خوریم، با تعابیرى از این دست:
منْ منّ اللّه علیه بمعرفة أهل بیتى وولایتهم، فقد جمع اللّه له الخیر کلّه.2
آن که خداوند بر او منّت نهد و معرفت اهل بیت و ولایت آنان را روزى اش کند، تمامى خیر را برایش فراهم ساخته است.
یا:
اهل بیت من، همتاى قرآن اند،
… بسان کشتى نوح اند،
… چنان ستارگان آسمان اند،
… مانند چشمه ساران زمین اند،
و…3
این ستایش هاى بلند، از سوى پیامبرى که «وما ینطق عن الهوى، اِن هو الاّ وحى یوحى»4، پرسشهایى از این دست را پیش چشم مى آورد و جوینده را تشنه یافتن جواب مى کند:
1ـ «اهل بیت» چه مفهومى دارد؟
2ـ مصداق «اهل بیت» چه کسانى اند؟
3ـ «اهل بیت» از چه شخصیت وجودى و معنوى برخوردارند که چنین تمجید شده اند؟
4ـ «اهل بیت» براى بشر، چه کرده اند و چه خواهندکرد؟
5ـ بشریّت نسبت به «اهل بیت» چه وظایفى دارد و چه سلوکى را باید پیشه سازد؟
این پرسشهاى پنجگانه، فراگیرِ تمامى ابعاد معرفتى و حوزه هاى علمى در موضوع «اهل بیت» است. روشن است که پاسخ را باید از «قرآن» و «سنّت» جست؛ دو منبع ارجمندى که به اعتقاد ما، این گونه پرسشها را به زیبایى و شیوایى، پاسخ گفته اند.
با این همه، به جزم مى توان ادّعا کرد که تاکنون، در معرّفى اهل بیت(ع)، نوشته اى جامع، متقن و مستند که به صورتى یکجا پاسخگوى عمده پرسشها باشد، عرضه نشده است؛ نوشته اى که:
ـ مبناى معرّفى اش، کتاب خدا و سنّت رسول خدا و اهل بیت باشد.
ـ از افراط و تفریط در شناساندن، مبرّا بوده، در ذکر مناقب، به غلو نینجامیده باشد و با کم گفتن، به کتمان فضایل و حقوق اهل بیت منتهى نشود.
ـ متقن و مستند باشد و در آن، از ذکر احادیث و روایات ضعیف و سست، اجتناب شده باشد.
ـ جامع باشد و همه ابعاد وجودى و زندگى اهل بیت را فراگیرد.

اینک، کتاب «أهل البیت فى الکتاب والسنّة»، مجموعه پرسشها و پاسخها را در یک اثر و به صورتى زیبا و استوار (با پایبندى به همه موازین یاد شده) گرد آورده است و در یک کلام، منبع غنى و سرشارى است که مشتاقان شناخت اهل بیت(ع) را بر سفره اى از مائده هاى آسمانىِ قرآن و حدیث مى نشانَد.
أهل البیت فى الکتاب والسنّة، که به خامه حجّةالاسلام والمسلمین محمّد رى شهرى5 تحریر شده و از سوى مؤسسه فرهنگى «دارالحدیث» به زینت طبع آراسته گشته، اثرى ارزشمند است که پاسخگوى تمامى پرسشهاى پیش گفته، و مکمّل تلاش پیشینیان صالح است.
از پرسشهاى پنجگانه اى که یادکردیم، پرسش نخست، در بخش اوّل کتاب، با عنوان «معنى أهل البیت» پاسخ داده شده است و پرسش دوم، در بخش چهاردهم، با عنوان «من هو من أهل البیت ومن لیس منهم».
در بخشهاى سه، چهار و شش، با عنوانهاى «فضائل أهل البیت»، «علم أهل البیت» و «خُلق أهل البیت»، به سومین پرسش ما پرداخته شده است.
پرسش چهارم، در بخشهاى پنج، هفت و دوازده، با این عنوانها: «مذهب أهل البیت»، «وصایا أهل البیت» و «دولة أهل البیت» مورد نظر بوده است و پرسش پنجم، در بخشهاى هشت، نه، ده، یازده و سیزده، با عناوین: «حقوق أهل البیت»، «حبّ أهل البیت»، «بغض أهل البیت»، «الظلم على أهل البیت» و «الغلوّ فى أهل البیت».
با این همه، مؤلف محترم که به گواهى رهبر معظّم انقلاب ـ مدّ ظلّه ـ «در کار حدیث، گذشته از شوق و علاقه، تبحّر، سابقه و تجربه نیز دارند»6، با اشاره به انگیزه تألیف کتاب، در مقدمه، متواضعانه آورده اند:
به برکت پیروزى انقلاب اسلامى در ایران و بیدارى روزافزون جهان اسلام در عصر حاضر، زمینه بهره گیرى از سرچشمه زلال علوم و معارف اهل بیت(ع)، بیش از پیش و براى همگان فراهم شده است و آرزوى وحدت کلمه مسلمین در سایه عمل به کتاب خدا و سنّت پیامبر اکرم(ص) و تمسّک به ثقلین و پایان یافتن حکایت درد و رنج مهجوریّت قرآن و اهل بیت(ع)، در دلها جوانه کرده است. این کتاب، در این زمینه، گام کوچکى بیش نیست.

عناوین بخشهاى اصلى کتاب
این کتاب، شامل 14بخش، 61فصل، 140عنوان و 1298حدیث است. عناوین بخشهاى اصلى کتاب، از قرار زیر است:
1. معنى أهل البیت(ع)،
2. معرفةأهل البیت(ع)،
3. فضائل أهل البیت(ع)،
4. علم أهل البیت(ع)،
5. مذهب أهل البیت(ع)،
6. خُلق أهل البیت(ع)،
7. وصایا أهل البیت(ع)،
8. حقوق أهل البیت(ع)،
9. حبّ أهل البیت(ع)،
10. بغض أهل البیت(ع)،
11. الظّلم على أهل البیت(ع)،
12. دولة أهل البیت(ع)،
13. الغلوّ فى أهل البیت(ع)،
14. من هو من أهل البیت(ع)، و من لیس منهم.

عمده ترین ویژگى هاى این اثر
1. استفاده از کتاب و سنّت:
از قرآن کریم، آیاتى برگزیده شده است که شیعه و اهل سنّت، در تطبیق آنها بر اهل بیت(ع) اتفاق دارند؛ مانند آیات: تطهیر، مباهله، اولى الأمر، ایثار و مودّت.
احادیث کتاب نیز با جستجو در اکثر قریب به کلّ کتب حدیثى شیعه و اهل سنّت، و استفاده از نرم افزارها و معاجم موجود از دو فرقه، انتخاب شده است. هرچند در فهرست مصادر از 260کتاب نام برده شده، ولى در واقعْ این اثر، با کمک رایانه، خلاصه اى است از 2000کتاب و 20000حدیث، که در مراجعه به آنها، تمام واژه هاى مشابه و مرادف و مرتبط با «اهل بیت(ع)»، دیده شده است.

2. تکیه بر مصادر شیعه و اهل سنّت:
بیش از نیمى از 260 مصدرى که در پایان کتاب، فهرست شده اند و در تدوین کتاب به آنها استناد شده، از منابع و مصادر اهل سنّت اند.

3. استخراج همه مصادر متقدّم و متأخّر حدیث:
در این کتاب، تلاش شده است تا مصدر هر حدیث، از تمامى منابع نشان داده شود. از این رو، براى بسیارى از احادیث، نشانى هاى بسیارى در پانوشت ذکر شده است.

4. جامع نگرى و معرّفى اهل بیت(ع) از زوایاى مختلف:
چنانکه در لابه لاى مباحث گذشته اشارت رفت، نوشته ها در زمینه «اهل بیت(ع)» اندک نیستند، لیک، تمامى آنها به معرّفى یک یا چند بُعد از «اهل بیت(ع)»، اکتفا کرده اند؛ برخى به ذکر مناقب بسنده کرده اند، برخى دیگر به دنبال گردآورى مصائب بوده اند و… و همین یک سونگرى است که در برخى ادوار، به افراط و غلو گراییده است.
در این کتاب، شناخت اهل بیت(ع) از زوایاى مختلف (شخصیّت، جایگاه، دانش و معرفت، حقوق، و…) منظور بوده، و حتّى مؤلف محترم، همان گونه که به بیان فضائل و مسئله حبّ و بغض نسبت به اهل بیت(ع) پرداخته، جریان «غلو» را ـ که یکى از آفات بزرگ در میان پیروان اهل بیت(ع) است ـ نیز از یاد نبرده است.7
به سخن دیگر، این کتاب را مى توان پاسخى استوار به مجموعه پرسشها در باب شناخت اهل بیت(ع) دانست.

5. گزینش احادیث معتبر:
در این اثر که یک موسوعه حدیثى در شناخت ائمه(ع) است، تنها احادیثى گزینش شده اند که سندشان معتبر بوده، قرائن عقلى و نقلى بر صحّت آنها وجود داشته است. نقل احادیث از منابع شیعى و اهل سنّت، یکى از قرائن صدق و درستى این روایات است.

6. نشان دادن اختلافات لفظى احادیث:
در این کتاب، تفاوت نقلها از منابع معتبر، در پانوشت صفحات، نشان داده شده است. این امر، در دستیابى به موارد «نقل به معنا» بسى سودمند است.

7. شرح پاره اى از احادیث در متن و پانوشت و توضیح پاره اى لغات مشکل و گنجانیدن تصحیفات در پانوشتها؛

8. نقل احادیث، به ترتیب معصومین(ع)؛

9. فهرستهاى هشتگانه:
براى کارآمدى بیشتر، در این اثر، هشت فهرست گنجانیده شده است:
ـ فهرس الآیات،
ـ فهرس الأعلام،
ـ فهرس القبائل والجماعات،
ـ فهرس الأدیان والفرق والمذاهب،
ـ فهرس الأماکن والبلدان،
ـ فهرس الأیّام والوقائع والغزوات،
ـ فهرس الأشعار،
ـ فهرس المصادر والمنابع.
بر اهل فضل و تحقیق، پوشیده نیست که به سامان رسیدن چنین اثرى، به دقّت، تتبّع و ابتکارى ویژه نیازمند است. براى مؤلّف محترم و همکارانشان، در استمرار پژوهشهاى برجسته در حوزه قرآن و حدیث، از خداوند کریم، توفیق روزافزون مى طلبیم.
________________________________________
1. رجوع شود به: الذریعة إلى تصانیف الشیعة، ج2، ص483 و ج16، ص257 و ج22، ص324ـ326؛ راهنماى مطالعات و تحقیقات(1): تاریخ اسلام، علیرضا برازش، ص123
2. أهل البیت فى الکتاب والسنّة، ص83
3. همان، ص87 ـ 95
4. سوره نجم، آیه3ـ4
5. براى آشنایى بیشتر با مؤلف محترم و پژوهشهاى حدیثى وى، ر.ک.: فصلنامه علوم حدیث، شماره1، گفتگو.
6. فصلنامه علوم حدیث، شماره1، ص3
7. ر.ک: فصلنامه علوم حدیث، شماره1، مقاله «جریان شناسى غلو».