گیاه هندبا؛ بررسی محتوایی منابع پزشکی و داروشناسی دوره اسلامی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
هندبا از گیاهان دارویی مورد توجه در منابع پزشکی و داروسازی دوره اسلامی است. حکمای دوره اسلامی از آن با نام هایی چون اَنطوبیا، بِکریذیا، تیفاف، کاسنی و کَسناج یاد کرده و برای اجزای مختلف این گیاه از جمله برگ و ریشه آن خواص درمانی قائل شده اند. پژوهشگران معاصر هندبا را با گیاه Cichorium intybus و C. endivia از تیره Asteraceae تطبیق داده اند. در این پژوهش مدخل هندبا در تعدادی از آثار پزشکی و گیاهداروشناسی دوره اسلامی از سده 3 تا 12 قمری بررسی شده است. غالباً حکمای دوره اسلامی هندبا را به دو نوع بری و بستانی تقسیم کرده و شرح ریخت شناسی هر یک را نیز بیان داشته اند. در آثاری چون الحاوی فی الطب، الجامع لمفردات الأدویه و الأغذیه، اختیارات بدیعی، حدیقه الأزهار، تذکره الأولی الألباب، تحفه المؤمنین و مخزن الأدویه به مواردی چون انواع هندبا و ویژگی های آن، نام هندبا در زبان های مختلف و خواص دارویی آن و در عمده الطّبیب فی معرفه النّبات به انواع، ویژگی ها و نام های هندبا اشاره شده و منبع اخیر کامل ترین شرح گیاهشناسی را در میان منابع مورد بررسی داشته است. در آثاری چون فردوس الحکمه فقط به خواص دارویی هندبا پرداخته شده است. مطالب یاد شده در آثاری چون تذکره الأولی الألباب، تحفه المؤمنین و مخزن الأدویه شباهت زیادی با یکدیگر دارند. در آثاری چون الصّیدنه فی الطّب و تحریر کهن فارسی آن می-توان درباره واژه هندبا آگاهی هایی کسب کرد. طرخشقوق نیز در غالب منابع کاسنی بری دانسته شده است.Hindabā; content review of medicinal and pharmaceutical books of Islamic period
Hindabā is one of medicinal plants that is described in medical and pharmaceutical books in Islamic period. Muslim scholars also used the other names such as anṭūbiyā, Bakrīzīyā, Tīfāf, Kāsnī and Kasnāj for it and explained medicinal properties for various parts such as leaf and root of this plant. Contemporary researchers have matched Hindabā with Cichorium intybus and C. endivia from Asteraceae family. In this research, the entry of Hindabā has been examined in some of medicinal and pharmaceutical books of the Islamic period from the 3rd to the 12th century. Muslim scholars mostly have divided two types of Hindabā, Barrī and Bostānī, and described their morphology. In books like al-Ḥāwī fī al-ṭibb, Al-Jāmʿ li-Mufradāt Al-Adwīyat Wal Aghdhīyat, Ikhtīyārāt i badīy, ḥadīghat al-azhār, Tadhkirat-ulul-albāb, Tuḥfat al-Muminīn and Makhzan al-Adwiyih, the types of Hindabā and its characteristics, the name of it in different languages and its medicinal properties have been mentioned and in Umdat al-ṭṭabīb, the types of Hindabā, its names and characteristics have been described. This book has the most complete explanations about morphology of Hindabā in this study. Ferdus al-ḥikmat only have described its medicinal properties. The context of Hindabā entry in Tadhkirat-ulul-albāb, Tuhfat al-Muminīn and Makhzan al-Adwiyih are very similar. In some of books such as Ṣaydanah and its Persian translation and redaction described about the word of Hindabā. Ṭarakhshagūg has been known as Kāsnī ī barrī in the most of books.
تبلیغات
