قضیه حقیقیه و خارجیه در حدیث مفهوم شناسی، پیشینه و قاعده اوّلی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در اصول فقه، به قضایایی که دایره عمل آنها، به زمان، مکان و مخاطبِ خاص منحصر است و حکم آن جنبه عمومی ندارد، «قضیه خارجیه» اطلاق می شود و در مقابل آن، «قضیه حقیقیه» قرار دارد. این دو اصطلاح، توسط آخوند خراسانی از دانشِ منطق وارد مباحث اصول فقه شد و پیش از آن، فقها اصطلاح «قضیهٌ فی واقعه» را استفاده می کردند که تفاوت هایی با قضیه خارجیه دارد.اختصاص یک روایت به موقعیت و شرایط خاص، از صدر اسلام وجود داشت؛ هرچند این اصطلاحات، مربوط به زمان تدوین دانش هاست. در نگاه ظاهری، به صرف احتمال مختص بودن یک روایت به شرایط خاص، قضیه خارحیه مطرح می شود؛ درصورتی که قاعده اوّلی، اشتراک در موضوعات و احکام است. تعریف و تبیین این اصطلاح ها، در کلمات علما مطرح است؛ ولی به شکل متمرکز، به مفهوم شناسی این اصطلاح ها و تفاوت آن با یکدیگر و همچنین، پیشنیه مفصل آن و تبیین قاعده اوّلی در این زمینه، پرداخته نشده است.