واکاوی نمادها در ساختار تصویری قالیچه های نذری جیرفت (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

قالیچه های نذری در واقع نوعی قالیچه های تصویری به ابعاد تقریبی 25در20 سانتیمتر هستند که در طرح ها و رنگ های متنوع، روی مَقرب(سکوی وسط قدمگاه) گذاشته و یا گاهی اوقات بر دیواره قدمگاه آویزان می شوند، این قالیچه ها به عنوان عنصر آئینی، تزئینی و با هدف سپاسگزاری از برآورده شدن حاجات در اغلب قدمگاه های جنوب کرمان به ویژه حوزه جیرفت مشاهده می شوند که از نظر شیوه بافت، طرح و رنگ و نشانه های نمادین بکار رفته در آنها وجه اشتراک زیادی نسبت به هم دارند. هدف اصلی این مقاله واکاوی نمادهای گیاهی، جانوری، انسانی و هندسی در ساختار تصویری قالیچه های نذری است. سوال اصلی پژوهش پیش رو این است که؛ ساختار تصویری و ترکیب بندی نقوش قالیچه های نذری چگونه و با توجه به فرهنگ عامه، معناهای نمادین آنها چیست؟ ساختار تصویری و ترکیب بندی قالیچه های نذری از دو قسمت حاشیه و متن تشکیل شده است، متن قالیچه ها از نظر ساختار و فرم به صورت تصویری، نوشتاری یا تلفیقی بافته شده اند. شیوه گردآوری اطلاعات در این پژوهش به شیوه میدانی با بهره گیری از منابع باستان-شناسی، اسناد تاریخی، جمع آوری نمونه های تصویری و مصاحبه شفاهی با روستائیان و عشایر منطقه جیرفت صورت گرفته و روش پژوهش تحلیلی -تطبیقی با رویکرد معناشناسی است. از آنجا که مسئله نذر یک امر قلبی و شخصی است بنابراین اهداف بافندگان به نظر می رسد با توجه به تصاویر پیامبران و درخواست هایی که به صورت طلب حاجت و خوشبختی روی متن قالیچه ها بافته شده کارکرد آئینی و مذهبی ویژه ای داشته و بیانگر آرزوها و اعمال مردم این منطقه نسبت به مسئله نذر است. نذر و اعتقاد به عملکرد آن در باورهای دینی و مذهبی مردم جیرفت از یک سو و ترویج فرهنگ تشیع از سوی دیگر زمینه های اصلی بافت قالیچه های نذری است.