نگاهی به سرگذشت شبرنگ در متون پهلوانی ایران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

شبرنگ نامه یکی از منظومه های پهلوانی است که تا چندی پیش شهرتی نداشت و کمتر مورد توجّه پژوهشگران بود. موضوع این منظومه، داستان نبرد شبرنگ پسر دیو سپید با ایرانیان در کین خواهی از خون پدر است که علی رغم کوشش هایی که در این راه از خود نشان می دهد ناکام می ماند و در نهایت به توران گریزان می شود و دیگر از سرنوشت او سخنی به میان نمی آید. اگرچه روایت این منظومه برگرفته از کتاب نامه خسروان آزاد سرو است امّا جای شگفتی است که در منابع متقدّم، اشاره ای به شبرنگ و یا منظومه شبرنگ نامه نمی شود و نخستین بار در متون دوره صفویه است که گزارش هایی درباره این دیو و پایان زندگی اش می آید که شماری از آن ها هم نوظهور و ساختگی است. نکته در خود توجّه دیگر آن که در شبرنگ نامه به مرگ شبرنگ اشاره نمی شود و این پرسش را در ذهن تداعی می کند که آیا پایان این منظومه در اصل افتادگی داشته است؟ در این مقاله پس از بررسی و نقد روایات فرجام زندگی شبرنگ، نشان می دهیم که به احتمال بسیار، داستان های فرامرزنامه کوچک دنباله شبرنگ نامه بوده است امّا با گذشت زمان، این دو روایت از یک دیگر جدا شده اند با این حال، نشان پیوستگی آن ها همچنان در برخی روایات آشکار است.