به کارگیری کامپیوتر و دانش نرم افزاری در تجزیه و تحلیل داده های باستان شناسی به طور چشم گیری در دهه های اخیر افزایش یافته است. یکی از تازه های علوم نرم افزاری در باستان شناسی استفاده از مدل سازی عامل محور برای مطالعه ی ارتباط میان انسان عصر باستان با محیط و آثار فیزیکی به جای مانده از آن و آزمایش فرضیات متداول در خصوص جوامع باستانی است. سیستم های عامل محور معمولاً در محیط برنامه نویسی نت لوگو و یا پایتون طراحی و اجرا می شوند. در باستان شناسی با به کارگیری دانش نرم افزاری و با استفاده از داده های باستان شناختی می توان یک جامعه ی باستانی را شبیه سازی کرد و با تعریف الگوهای رفتاری موردنظر برای عوامل تشکیل دهنده ی آن جامعه کنش و واکنش عوامل را در مواجهه با یکدیگر و با محیط اطرافشان سنجید و مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد. یکی از ویژگی های سیستم های عامل محور قابلیت تعریف و اجرای چند پارامتر به طور هم زمان است. به این ترتیب می توان برای آزمایش چند فرضیه ی متداول و مهم در خصوص یک جامعه ی باستانی چند نوع داده ی متفاوت را به صورت متغیر در سیستم طراحی کرد و با تغییر دادن آن ها نتایج متفاوتی را در تحلیل داده ها به دست آورد و سپس آن ها را با داده های واقعی مقایسه کرد. به عبارتی ساده تر با استفاده از سیستم های عامل محور می توان یک جامعه ی باستانی را بازسازی کرده و با آزمایش آن با داده های متفاوت به روند شکل گیری یک الگوی رفتاری و اجتماعی خاص پی برد. این مقاله قصد دارد خوانندگان و علاقه مندان را با کاربرد سیستم عامل محور در باستان شناسی و روند طراحی، ساخت و تحلیل داده های به دست آمده از آن آشنا سازد. همچنین برای درک بهتر از چگونگی ساخت و کارکرد چنین سیستم هایی دو نمونه ی موفق از شبیه سازی عامل محور در مطالعات باستان شناسی در این مقاله معرفی شده اند.
