جایگاه دعا در تصویرهای گوناگون از خدا (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

انسان ها تصویرهای گوناگونی از خدا دارند و بر اساس آن تصویر، الگویی از رابطه را بین خود و خدا را پدید می آورند. در این مقاله، نُه تصویر از خدا را در فرهنگ اسلامی معرفی می کنیم و بعد بر اساس سه معیار سنخیت، شخصیت و نوع رابطه به بررسی جایگاه دعا در این تصویرها می پردازیم. این نُه تصویر عبارت اند از تصویر فیلسوفان، تصویر اشاعره، تصویر معتزله (شامل دو تصویر)، تصویر فقیهان، تصویر زاهدان، تصویر عارفان خائف، تصویر عارفان وحدت وجودی و تصویر عارفان عاشق. به نظر می رسد تنها در تصویرِ عارفان عاشق از خداست که انسان می تواند رابطه ای صمیمانه و دوستانه با خدا داشته باشد؛ زیراکه در این تصویر، انسان موجودی است دارای قابلیتِ هم جنس شدن با خدا و خدا هم، با وجودِ منزه بودن، موجودی متشخص است؛ لذا الگوی رابطة انسان و خدا از نوعِ من – تو است و تنها در چنین رابطه ای است که دعا جایگاه واقعی خود را بازمی یابد. در سایر تصویرها یا خدا دارای شخصیت نیست، یا انسان تا حد یک شئِ بی ارزش تنزل می یابد و یا اینکه بین انسان و خدا هیچ سنخیتی وجود ندارد.