روزۀ عاشورا از آیینهای معمول اهل سنت است؛ وانگهی، روایتها در بارۀ خاستگاه و احکامش متهافت به نظر می رسند. فقیهان عامه با تلاش برای جمع میان روایات خویش در این باره، سرانجام به استحباب این آیین حکم کرده اند. شیعیان نیز، که روایات پنج امام نخست رویکردی مثبت به آیین دارد، بر پایۀ روایات ائمۀ متأخر به کراهیت یا حرمتش فتوا داده، و آن را برساختۀ امویان برای عید گرفتن در ایام شهادت امام حسین (ع) شناسانده اند. محقق معاصر سلیمان باشیر نیز در عین نفی ارتباط این رسم به آن شهادت، نقش امویان را در شکل گیری این آیین مؤثر می انگارد. مطالعۀ پیشِ رو مروری است انتقادی بر آراء یادشده، بر پایۀ اعتقاد به امکان جمع میان این روایتها با پذیرش فرضیه ای جدید: چون عمر خلیفۀ دوم به پیشنهاد علی (ع) خواست مبدأ تاریخ اسلامی را بر پایۀ هجرت نبوی بگذارد، این آیین هم برای بازنمایی اهمیت واقعۀ هجرت نبوی در قالبی نمادین ترویج شد و در نسلهای بعد نیز، شاگردان این دو اصلی ترین کسان بودند که به ترویجش همت گماشتند؛ گرچه با تغییر ماه آغازین سال از ربیع الاول به محرم، وقوع هجرت نبوی در عاشورا از یاد رفت و شهادت حسین (ع) در عاشوراء نیز، به ابهامها در بارۀ خاستگاه این روزه و اسباب ترویج آن توسط امامان متقدم شیعه (ع) افزود.
