تاریخ تمدن اسلامی

خاندان ابن حنفیه در روند شکل گیری، رشد و توسعه افکار و اندیشه های علمی گستره تاریخ اسلامنقش مهمی داشته است. به گونه ای که نوع فعالیت علمی و نحوه عملکرد آنان، یکی از عوامل مهم و تأثیر گذار در گسترش علوم مختلف نقلی و عقلی و انتقال آنها به نسل های بعدبوده است. در این پژوهش که با تکیه بر روش های کمی انجام گرفته است، پس از بررسی عملکرد علمی شخصیت های شاخص خاندان ابن حنفیه، اطلاعات و داده های به دست آمده از منابع معتبر رجالی، تاریخی، روایی، انساب و طبقات به صورت کمی ارائه می شود. دست آورد حاصل از این پژوهش در بردارنده این واقعیت است که به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه مسلمانان، رویکردعلمی این خاندان تا پایان عصر عباسی(656ه . ق) به علوم نقلی بیش از علوم عقلی بوده است و ایشان با ترویج و تکامل علوم در سرزمین های مختلف و پایه ریزی نظام های علمی و آموزشی مورد نیاز جامعه مسلمانان در رشد و شکوفایی علم و دانش، تأثیر بسزایی داشتند.

کتاب «بازنگری تاریخ جهان» حاوی مجموعه مقالات مارشال هاجسن است که به بحث های اخیر در مورد تاریخ جهان و جایگاه اروپا در آن کمک می کند. کتاب مذکور در قالب سه بخش مجزا گردآوری شده است. مقالات بخش اول کتاب، جایگاه اروپا و مدرنیته را در تاریخ جهان مورد کنکاش قرار می دهد و طرفداران تفکر اروپامداری و مقوله چندفرهنگی را به چالش می کشد. در مقالات بخش دوم، هاجسن تلاش دارد تاریخ تمدن اسلامی را در چارچوب تاریخ جهان مورد بررسی قرار دهد. و در نهایت، مقالات بخش سوم این بحث را مطرح می نماید که در انتها، یک تاریخ وجود دارد و آن تاریخ جهان است و گزارشات تاریخی باید در چارچوب تاریخ جهان قرار بگیرد. نگارنده در نوشتار حاضر در راستای معرفی محتوای کتاب تاریخ جهان، بعد از بیان عناوین بخش های کتاب، محتوای مقالات مندرج در هر بخش را مورد مداقه قرار می دهد.

تاریخ تمدن، شاخه نسبتا جدیدی در شاخه های درس تاریخ است. در فرهنگ تاریخی مسلمانان، نگاه تمدنی به تاریخ نبوده و غالبا همان نگاه های سیاسی و احیانا اجتماعی غیر پویا به تاریخ گذشته وجود داشته است. درحالیکه گرایش علمی تاریخی با عنوان تاریخ تمدن مورد توجه بسیاری از مورخان دو سده اخیر اروپا قرار گرفته و با نگاه انحطاط یا ترقی به تاریخ ملت ها پرداخته شده است. به طوریکه غربی ها نگرش تاریخ تمدنی را نسبت به خودشان و سایر ملل باب کردند. نگاه تاریخ تمدنی در حوزه مطالعات اسلامی و خاورمیانه ای منجر به تأسیس گرایش تاریخ تمدن اسلامی شده است. غربی ها نخستین کتاب ها را با عناوین تاریخ تمدن اسلام و عرب نوشته اند. این نخستین باری است که می توان از شکل گیری دانش تاریخ تمدن اسلامی یاد کرد. بدین ترتیب کتاب های تاریخ تمدن اسلام و عرب به تدریج از زبان های فرنگی به عربی و بعدها به مرور به فارسی هم ترجمه شد. نویسنده در نوشتار حاضر، محور بحث خود را بر واکاوی مطالعات تمدن نگاری اسلامی قرار داده و به معرفی نخستین نگارش ها در حوزه تمدن اسلامی همت گمارده است.