شاه طهماسب اول

براساس آگاهی های تاریخی، شاملوها از بزرگترین و پرجمعیت ترین طوایف قزلباش بودند که در تأسیس دولت صفویه نقش چشمگیری داشته و در روند حیات دولت صفوی نیز با تصدی مناصب و مقامات اداری، امور فرماندهی نظامی، اداره ایالات، عهده داری امر لَلَگی شاهزادگان صفوی و غیره به ایفای نقش پرداختند. با این وجود در برهه هایی قدرت این طایفه دچار ضعف شد که رقابت های ایلی و سیاست های پادشاهان صفویه بر این نوسان قدرت تأثیر داشته است. این پژوهش به هدف بررسی نقش شاملوها در تأسیس و تداوم دولت صفویه و چگونگی وضعیت قدرت و نفوذ شاملوها ( نوسان شدت و ضعف قدرت آنان) در روند تحولات سیاسی و نظامی دولت صفویه از ابتدای تأسیس این سلسله تا پایان حکومت شاه طهماسب اول (984- 906ق.) سامان یافته است. یافته پژوهش نشان می دهد که شاملوها نقش مهم و برجسته ای در تأسیس و تداوم دولت صفوی داشته اند و هرچند که به سبب پاره ای عوامل، گاه منحنی قدرت آنان با شیب کاهشی همراه می شد اما در مجموع توانستند جایگاه سیاسی و اجتماعی خویش را در دولت حفظ کنند و حتی در روی کار آوردن شاه عباس اول نیز مؤثّر واقع شدند. .

مرگ زودهنگام شاه اسماعیل اول صفوی سبب شد حکومت نوپای صفویه با چالش جدی در هدایت و تسلط بر قبایل قزلباش و غیرقزلباش روبه رو شود؛ به همین دلیل شاه طهماسب اول در درون مرزهای سیاسی ایران با مطالبات و گاهی با نارضایتی های قومی و خاندانی مواجه بود که اگر نگوییم تمایل به واگرایی داشتند، ولی تقرّب به دایره قدرت و نفوذ در دربار سیاسی از آرزوهای این طوایف و گروه ها بود که در کنار شاه اسماعیل و جانشین او شاه طهماسب جنگ و جان فشانی داشتند و یا در نهان آمال خودسری می پروراندند. نگارندگان پژوهش حاضر با تکیه بر منابع رسمی و مآخذ معتبر، با تبیین ازدواج های سیاسی میان طیف ها و گروه های مختلف، درصدد واکاوی چرایی و چگونگی تأثیر پیوندهای خانوادگی در پیشبرد تثبیت حاکمیت صفویه در دوره شاه طهماسب اول می باشند. در این فرایند مشخص شده است که در این برهه زمانی دربار صفویه و سایر گروه های قومی از ازدواج سیاسی به مثابه روشی کارآمد در مناسبات سیاسی، کسب منافع اقتصادی، توسعه ارضی و کسب مشروعیت سیاسی و مقبولیت اجتماعی استفاده می کردند و در این زمینه شاه طهماسب اول نیز برای تثبیت ساختار قدرت در تعامل با عناصر محلی و منطقه ای که تباین مذهبی نیز داشتنند، از این شیوه در موارد متعدد بهره گرفته است.

قالی ایرانی از هنرهایی است که شناخت آن در دانش سبک شناسی و در چند دهه اخیر مورد اقبال پژوشگران این حوزه بوده است. با این همه این پژوهش ها در ابتدای راه قرار داشته و به همین خاطر با برخی کاستی ها و گاهی با اظهار نظرهای غیر علمی نیز همراه بوده که از آن جمله می توان به سبک شناسی براساس مناطق جغرافیایی اشاره نمود. به همین خاطر نظر واحدی در سبک شناسی قالی های ایرانی وجود ندارد. این در حالی است که رویکردهای تاریخی یکی از روش هایی قلمداد می شود که قسمت مهمی از فرش های ایرانی را در قالب آن می توان تعیین سبک نمود. با توجه به موارد گفته شده و همچنین اهمیت عصر صفویه و تأثیر قدرت پادشاهان این دوره  در قالی بافی ایران، سبب شد تا این پژوهش با هدف سبک شناسی تاریخی قالی های دوره ی شاه طهماسب اول و با روش توصیفی-تحلیلی به آنالیز و بررسی موردی تعدادی از قالی های بافته شده در این دوره با استفاده از منابع کتابخانه ای و مشاهدات میدانی بپردازد که در نتیجه ی آن، صفات سبکی مشترک میان قالی های متعلق به این دوره محرز گردد. همچنین تأثیر عوامل محیطی از جمله اوضاع اقتصادی، اجتماعی،  فرهنگی و سیاسی بر ویژگی های ظاهری و فنی  این دسته قالی ها  و تمیزدادن آنها با قالی های ادوار دیگر، کشف ویژگی های سبکی میان قالی های متعلق به این دوران آنها را از لحاظ تاریخی و هنری سبک شناسی و گروه بندی کند. که به سب آن پراکندگی اختلاف نظر در این حوزه کاهش یابد. 

پیچیدگى نظام اجرایى و ادارى کشور، استحکام پایه هاى فرمانروایى صفویه در داخل مرزهاى ایران و سپس دفاع از این مرزها در برابر ازبکان و عثمانیان، از مسائل مهم دوره آغازی صفویان است. از آغاز سلطنت شاه طهماسب اول آن اخلاص دیرین به شاه کم کم رو به زوال رفت. شاه طهماسب با انتخاب زبده ترین جوانان کشور، ارتشی دائمی از پنج هزار نفر تشکیل داد که به آنها قورچی می گفتند. قورچیان شاه طهماسب را در جبهه شرق و غرب یعنی اوزبکان و عثمانی ها یاری رساندند. بنابراین، مسئله اصلی پژوهش حاضر آن است که عملکرد نظامی قورچیان در قبال ارتش صفوی در دوره شاه طهماسب چیست و نتایج آن بر حکومت صفویه چه تأثیری داشته است. این ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه توصیفی- تحلیلی اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد تأثیر قورچیان بر پیشرفت های نظامی در دوره شاه طهماسب اول صفوی به صورت چشمگیری است.