موسیقی رپ فارسی

در گستره هنر جهان معاصر، موسیقی زیرزمینی بستری برای بیان اندیشه های خوانندگان این سبک از موسیقی است. این گفتمان، انواع متفاوتی از اجتماعی - اعتراضی تا عاشقانه و تنفرآمیز را در بر می گیرد. متن موسیقی ها برآمده از افکار و اندیشه های خوانندگان آن است که از پایگاه و زمینه اجتماعی شان شکل گرفته است. هدف اصلی این مطالعه بازتاب معضلات اجتماعی جامعه در متن آهنگ های یاس؛ رپر اجتماعی معروف فارسی است. مفروضه اصلی رویکرد بازتاب که یکی از مهم ترین رویکردها در جامعه شناسی هنر است، بر این انگاره استوار است که هنر همواره چیزی دربارة جامعه به ما می گوید. در این مطالعه به منظور بررسی هدف محوری از رویکرد بازتاب استفاده شده است. روش تحقیق کیفی است و مجموعاً 23 متن آهنگ با موضوعات اجتماعی که بیشترین فراوانی دانلود را داشته اند به منزلة نمونه تحقیق انتخاب شده که همگی در دسترس است. یافته ها نشان می دهد که متن های انتخاب شده از آهنگ های یاس، یازده معضل اجتماعی شامل فقر، اعتیاد، طلاق، روسپی گری، بیکاری، کودکان خیابانی، خودکشی، گروه های خلاف کار و ضداجتماعی، دزدی و سرقت، خیانت و گسترش خلقیات ناهنجار در سطح جامعه را بازتاب داده است. در تحلیل متن ها نشان داده شد که بیشتر مضامین، نمادی برای بیان اندیشه و دغدغه ها، معضلات و نگرانی های طبقات جامعه به ویژه طبقه محروم بوده است.

پژوهش پیش رو به دنبال الگوبندی و تحلیل چگونگی بازنمایی کلیشه های جنسیتی در موسیقی رپ فارسی است. برای نیل به این هدف، این مطالعه با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و بررسی 95 آهنگ رپ فارسی به روش نمونه گیری هدفمند با استراتژی نمونه گیری حداکثر تغییرات، مقولات مرتبط با کلیشه جنسیتی بازنمایی شده در رپ فارسی را شناسایی و مورد تحلیل قرار داده است. در این زمینه سه مقوله اصلی و ده مقوله فرعی قابل شناسایی است. مقولات اصلی در بحث بازنمایی زنان در رپ فارسی «زن در موضع فرودست» (با مقولات فرعی مادرسنتی، دختر قربانی در شرایط حاد اجتماعی، ارجحیت نقش مردانه برای زنان و زن شکست خورده) و «زن فریبکار» (با مقولات فرعی دختر به عنوان سوژه جنسی و معشوق بی وفا) بوده و مردان نیز با مقوله اصلی «مرد در موضع فرادست» (با مقولات فرعی روابط دوستانه مبتنی بر مردانگی، نقش پدری در خانواده، اقتدار مردانه و مرد منفعت گرا بوده) در رپ فارسی بازنمایی شده و مضامین آنها در راستای کلیشه های جنسیتیِ موجود قابل تحلیل است. در یک تحلیل نهایی، فضای بسیاری از آهنگ های رپ فارسی مردانه بوده و مخاطب شان مردان هستند. در این اشعار، زن تحت فضای فکری پدرسالارانه و کلیشه های جنسیتی مسلط در جامعه، ناخودآگاه به عنوان یک هدف و سوژه نادیده گرفته می شود، و اصولاً زن، هویت و دغدغه هایش جایگاهی در این اشعار ندارد. حتی در بسیاری از آهنگ های سبک اجتماعی اعتراضی رپ فارسی نیز مسائل زنان جامعه ایران از چشم اندازی مردانه بیان شده که شاید بتوان گفت به بازتولید همان ساختارهای نابرابر اجتماعی در جامعه که علیه زنان است منجر می گردد.

موسیقی رپ به عنوان یکی از صورت های متأخر موسیقی، با اقبال قابل توجهی از اقشار مختلف جوامع و به ویژه جوانان مواجه شده است. کشور ایران نیز از این روند جهانی مستثنی نبوده و مصرف این نوع موسیقی در میان جوانان ایرانی امری شایع است. این مصرف یقیناً همراه با سطوحی از تأثیرگذاری بر سبک زندگی شنوندگان خواهد بود. مروری بر موسیقی رپ نشان می دهد که برخلاف ارزش نازل موسیقایی آن، محمل مهمی جهت طرح مهم ترین مسائل اجتماعی از جمله شهر نشینی شده است. این مقاله در نظر دارد تهرانی را که توسط موسیقی رپ فارسی برساخته شده و در برابر تهران جهان خارج قرار دارد، مورد مطالعه قرار دهد. بنابراین سؤال اصلی این پژوهش آنست که موسیقی رپ فارسی، شهر تهران را چگونه بازنمایی میکند؟ جهت پاسخگویی به این سؤال با استفاده از نمونه گیری هدفمند، 11 آهنگ با بیشترین اقبال مخاطب و با موضوع تهران انتخاب شده و تلاش می گردد با استفاده از روش تحلیل مضمونی، اصلی ترین مضامین برساختی از تهران در این صور موسیقایی شناسایی شود. یافته ها نشان می دهد که مضمون اصلی برساختی از تهران، بازنمایی آن به عنوان یک «شهر ضداتوپیا» است که ویژگی هایی همچون شکاف اقتصادی، کالایی شدن، حس ریاست، شهر کثیف، تهران ترا، شهر دزدان، پوچی زندگی و تهران بی قانون بر آن مترتب است.