الرصافی

محمّد الماغوط شاعر سوریّ معاصر، کاتب سیناریو، مسلسلات تلفزیونیّة، ومن روّاد قصیدة النّثر له دور کبیر فی تطّور الادب العربیّ عامّة والادب السّوریّ خاصّة. وذلک یأتی انطلاقا من تمرّده على القالب الکلاسیکیّ للوصول إلی قالب شعریّ یوافق ذهنیّة الانسان المعاصر ومقابل ذاک فی الفارسی، عندنا احمد شاملو، یعتبر شاعرا معاصرا و من روّاد قصیدة النّثر، قد عمل فی مختلف المجالات الادبیّة من بینها الشّعر والصّحافة والسّناریو والمسلسلات التلفیزیونیّة و ما إلی ذلک، و بفارق قلیل بالنّسبة لمحمّد الماغوط استطاع بتمرّده علی القالب الکلاسیکیّ أن یخلق فنّاً فی الادب الفارسیّ حیث جعل الشّاعر حرّاً فی اختیار الالفاظ والقوافی. تهدف هذه المقالة إلی کشف الغطاء عن تجربة الشّاعرین الشّعریّة اعتماداً علی المقارنة الادبیّة بین تجربه الشّاعرین الشّعریة فی البعد النّظریّ وانطلاقاً منه إلی تلمّس فکرة معیّنة تجعل المخاطب یتعرّف علی ماهیّة المکوّنات الادبیّة فی نصّهما الشّعری ولاسیّما الفکرة والعاطفة. هذا من جانب لکن من جانب آخر ترکّز علی جدلیّة العاطفة والفکرة نیلاً منها إلی الکشف عن مدی تأثّر الشّاعرین بهما فی قوتهما الابداعیّة. لکن منهجنا فی هذا البحث بنی علی المذهب الامریکیّ و الّذی یتجاوز بالدراسة عن قضایا «کالتأثیر التأثر» و «الخلاف اللغوی».

بدون تردید، سیره نبوی از مهم ترین عرصه های پژوهشی است که مسلمانان قدیم و جدید و بویژه مستشرقان و برخی محققان عرب و ایرانی به تأسی از غربی ها با تکیه بر منابع و شیوه های متفاوت و متکثر بومی و شرق شناسی، به آن پرداخته اند. پژوهش های سیره نبوی در هر دوره رنگ و بوی خود دارد؛ چه با اهداف و اغراض خاصی انجام پذیرفته است. از قضا سه نویسنده یعنی الرصافی، علی دشتی و هشام جعیط، با اغراض و اهداف خاصی به این مهم پرداخته اند. حسن بزاینیه در نوشتار حاضر به نقد سه اثر از نویسندگان مذکور همت گماشته است. نویسندگانی که مدعی هستند سیره نبوی را در پرتو دانش جدید و با اسلوب های علمی نوین بررسی کرده اند. وی تلاش می کند آنچه را که این سه نویسنده در نوشته هایشان، تازه و با آنچه عرب خصوصاً و مسلمانان عموماً درباره پیامبر (ص) نوشته اند متفاوت است، برجسته سازد. روش نویسنده در این بررسی آن است که آرای آنان را بر اساس سیر تاریخی دنبال کند که با زندگی پیامبر (ص) پیش از بعثت آغاز می شود و با دوره بعثت و دوره فترت مکه و مهاجرت به یثرب و جنگ ها تداوم می یابد و نیز با آنچه به زندگی پیامبر (ص) در مدینه تا زمان وفات ایشان مربوط می شود.

       قبیل إعلان الدستور وبعده فی إیران والعراق قام المتجدّدون یدعون إلى الأفکار الجدیده منها الدفاع عن مکانه المرأه وحقوقها. فشارکهم "بهار" فی إیران و" الرصافی" فی العراق، إلّا أنّ لآراء بهار صبغه تقلیدیّه تجمع بین المناداه إلى تعلیم المرأه وتعلّمها الفنون وبین التقالید . والشاعر الإیرانی ینسی کثیرا من المشاکل الأساسیه للمرأه. أمّا الرصافی فإنّه یدعوها إلى التعلّم والنشاطات الإجتماعیه سافره. کما أنّه یتناول المشاکل الأخری للمرأه کفقدها حقوقها فی العمل والزواج والطّلاق دون أن یحمیها الشرع ولا الحکومه. 

یعتبر معروف الرصافی أحد أربعه مجیدین من شعراء العراق المحدثین؛ والآخرون هم الزهاوی ، و الکاظمی ، و الشبیبی . ولد الرصافی ببغداد حوالی سنه 1875 م، وتعلّم القراءه والکتابه، وحفظ القرآن فی مکاتب العراق، ثمّ دخل المدرسه العسکریه، ولکنّه نفر منها، وانصرف إلی الدراسه الحرّه والمدارس الدینیه، وقد وجهه شیخه الآلوس وجهه أدبیه. کان الرصافی فقیراً فاشتغل بالتعلیم والصحافه، وعین مفتشاً للغه العربیه بوزاره المعارف، ثمّ انتخب نائباً فی المجلس النیابی، وکانت وفاته سنه 1945م. أنتج الرصافی کثیراً من المؤلَّفات ودیوان شعر کبیر، أکثر فیه من الوطنیات والوصف والاجتماعیات. کان الشاعر کثیر العطف علی البائسین، یصوّر آلامهم، ویستحثّ قومه علی الرّفق بهم، وقد برع فی هذا اللون براعه فائقه لأنه ذاق مراره العیش وقسوه الحیاه.

یحیی السماوی و معروف الرصافی (1875-1945م) من شعراء العراقیین المعاصر الذین جعلوا الأولویه القصوی فی أشعارهم المواجهه مع الطغیان الداخلی والعداء الخارجی فی کافه المجالات السیاسیه والإجتماعیه والثقافیه والإقتصادیه. إنهما طالبا المواجهه ضد التیارات المناهضه للحریه. وقد لعبت ظروف المجتمع العراقی دوراً هاماً فی شعرهما. السماوی و الرصافی کلاهما یبحثان عن لغه للحوار مع جمیع شعوب العالم والتعبیر عن المعاناه الإنسانیه فی قصائدهم الثوریّه. إن الثقافه الثوریه هی بمثابه قصیده احتجاجیه وانتقادیه تعبر عن الآلام والمعاناه الاجتماعیه. إنها مثل المحکمه التی تحاول لإدانه وتدمیر الفساد والإفصاحات ومکافحه الظلم. فی هذه المقاله، نحاول وصف الآثار الثوریه بأسالیب وصفیه وتحلیلیه دراسه الآثار الثوریه وانعکاسها فی قصائد هذین الشاعرین العراقیین.