سید اسماعیل جرجانی

سید اسماعیل جرجانی پزشک معروف ایرانی قرن پنجم و ششم هجری قمری پس از ابن سینا نخستین دانشمندی بود که در آثار خود همه مباحث علم طب را با تحقیقات مورد مطالعه قرار داد و کلیه مباحث پزشکی را در کتب خود جمع آوری و تدوین نمود. حکیم جرجانی پایه گذار مکتب ایرانی در طب اسلامی بود. وی جزو اولین اطبای ایرانی بود که کتاب ارزشمند خود ذخیره خوارزمشاهی را به زبان فارسی تألیف کرد. این کتاب دائره المعارفی پزشکی بزرگ به زبان فارسی به شمار می رود، بر این اساس حاصل شد که اسماعیل جرجانی موثرترین فرد در ترقی دوران تجدد طب ایرانی است. این مقاله بر اساس روش توصیفی و تحلیلی با هدف شناسایی زندگی نامه اسماعیل جرجانی و تأثیر او در تحولات علم پزشکی از طریق مطالعه آثار موجود در کتابخانه های معتبر که با موضوع تحقیق تناسب دارد، تدوین شده است.

اسماعیل بن حسین جرجانی از  پزشکان و نویسندگانِ شناخت هشده سده پنجم و ششمِ هجری است. نوشته هایِ فارسی جرجانی از نخستین نوشته هایِ علمی به زبانِ فارسی به شمار می رود. او، در سراسرِ این نوشته ها، از اصطلاحاتِ گوناگونِ پزشکی و غیرپزشکی بهره برده و برابرهایِ فارسی و گویشیِ آن ها را به دست داده است. گردآوری و بررسیِ این نمون هها برای بررسی هایِ گوناگون، از جمله در پژوهش هایِ تاریخیِ زبان و پیگیریِ سیرِ تحوّلِ فارسی، مطالعاتِ گوی ششناختی و نیز بررسیِ حدودِ نوآوری ها و بهره مندی هایِ زبانیِ جرجانی از برابرهایِ ساختهٔ پیشینیانِ او ارج مند است. در نوشتهٔ حاضر، این اصطلاحات و برابرِ آن ها از چهار کتابِ فارسیِ جرجانی )ذخیرهٔ غراض الطبیه والمباحث العلائیه، یادگار و خفیِ َ خوارزمشاهی، الا علائی( گردآوری و در هیئتِ واژ هنامه ای دوزبانه درآورده شده است. تصحیفاتِ این بخ شها تصحیح و برایِ مواردی نیز توضیحاتی آورده شد هاست. افزون بر این، واژه هایِ گویشی ب هگون های جداگانه آورده شده و نمون ههایی از کاربردِ این واژ هها در گویش هایِ امروزی به دست داده شده است.