نظریه خادمیّت

در محیط رقابتی امروزی، نقش مدیران سازمانها و نوع روابط آنها با کارکنان در دست­یابی به اثربخشی سازمانی از اهیمت خاصی برخوداراست. این مطالعه با مبنا قراردادن نظریه عاملیت و خادمیت، به بررسی تاثیر تجانس این دو سازه در ارتباط با نقش مدیران عامل و اعضای هیأت ­مدیره بر بروز رفتار شهروندی سازمانی کارکنان پرداخته­است. بدین منظور 108 نفر از مدیران عامل و اعضای هیأت­مدیره و 500 نفر از کارکنان 20 شرکت صنایع غذایی به عنوان نمونه آماری انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد و از تحلیل واریانس و آزمون تی، تفاوت میانگین رفتار شهروندی سازمانی در سه گروه مشخص گردید. نتایج نشان داد که وجود تجانس در دیدگاه مدیران عامل و اعضای هیأت­مدیره برحسب عاملیت بر بروز رفتار شهروندی سازمانی تأثیر منفی دارد. همچنین مشخص گردید که در شرکت­هایی که مدیران عامل واعضای هیأت­مدیره­های آنها هر دو نقش عاملیت دارند نسبت به شرکت­هایی که مدیران عامل و هیأت­مدیره­های آنها دارای دیدگاه­های متفاوت از نظر عاملیت و خادمیت می­باشند، میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آنها تفاوت ندارد. اما مشخص شد، وجود تجانس در دیدگاه مدیران عامل واعضای هیأت مدیره برحسب خادمیت، بر بروز رفتار شهروندی سازمانی کارکنان تاثیر مثبت دارد.

رفتار خادمانه کارکنان در سازمان های مذهبی با محوریت زائر شکل می گیرد.رفتار خادمانه در واقع بر فلسفه خدمت رسانی به زائرین استوار است و خادمان، کسانی هستند که خدمت رسانی به زائرین و بر آوردن نیازهای آن ها را در اولویت نخست قرار می دهند. چنین اهتمامی نسبت به خدمت گزاری تحت تأثیر عواملی خواهد بود که برای شناسایی و کشف آن،پژوهش حاضر به طور کیفی با تمرکز بر مورد مطالعه کارگزاران سازمان حج و زیارت در اماکن متبرکه مکه و مدینه با استفاده از تحلیل محتوای قراردادی انجام شده است. به منظور دست یابی به داده ها از نمونه گیری هدفمند بر اساس معیارهای نظام نامه ارزیابی عملکرد کارگزاران خادم سازمان حج و زیارت با 18 نفر از خادمان برتر تا اشباع نظری مصاحبه های نیمه ساختاریافته صورت گرفت. متن مصاحبه های انجام شده در قالب واحدهای فکر کدگذاری، مقوله بندی و در نهایت در طبقات مضامین چهارگانه طبقه بندی شدند و به منظور اعتباریابی آن از روش توافق درون موضوعی دو کدگذار استفاده گردید. یافته های تحقیق عوامل مؤثر بر رفتار خادمانه خادمان را در قالب 4 عامل احساسی، شناختی، زمینه شخصی (سرشتی، محیط ساخته) و زمینه مرتبط با نقش تبیین می کند.

هدف این پژوهش طراحی مدل سازمان خادم برآمده از دانش خبرگان دانشگاهی با استفاده از فن دیمتل فازی بود. برای این کار، پس از شناسایی 6 مؤلفه اصلی شکل دهنده سازمان خادم از پیشینه پژوهش (انگیزه های خدمت، نگرش خدمت گرا، کنش های خادمیت محور، مطالبه گری محیطی، رهبری خادم، فضای خدمت) و گنجاندن آن ها در پرسشنامه ای بسته مبتنی بر طیف لیکرت پنج گزینه ای، 10 خبره شناسایی و پرسشنامه میان آن ها توزیع شد تا نظر آن ها درباره میزان اهمیت این مؤلفه ها در خادمیت سازمان احصا شود. پیش از تحلیل داده های گردآوری شده، از روایی محتوا و پایایی پرسشنامه اطمینان حاصل شد. در ادامه، پرسشنامه ای متناسب با فن دیمتل برای کشف روابط علّی میان مؤلفه ها تدوین شد و در اختیار خبرگان مزبور قرار گرفت. نتایج تحلیل دیمتل فازی نشان داد اثرگذارترین و بنیادی ترین مؤلفه سامان بخش سازمان خادم انگیزه های خدمت است. علاوه بر این مؤلفه، کنش های خادمیت محور و مطالبه گری محیطی نیز در مدل به منزله علت و بقیه معلول شناسایی شدند.

  این پژوهش با رویکرد روش شناسی تحلیلی- پیمایشی از طریق پرسشنامه و روش نمونه گیری طبقه ای در بین 200 نفر از معلمان ناحیه های 2، 3 و 4 سازمان آموزش و پرورش مشهد به تعداد کل 1500 نفر  در سه مقطع ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم حاصل شده است. روایی و پایایی پرسشنامه با روش روایی محتوا، تحلیل عاملی تأییدی و آلفای کرونباخ مورد تأیید و سپس داده های جمع آوری شده با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحلیل فرضیه های تحقیق که با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری آزمون شده است، نشان می دهد که رفتار خادمانه مدیران بر کیفیت زندگی کاری و عجین شدگی شغلی معلمان به طور مستقیم اثرگذار بوده ضمن اینکه کیفیت زندگی کاری اثر رفتارخادمانه را بر عجین شدگی شغلی معلمان میانجی گری می کند.