کیهان شناسی

نظریه های طرح شده درباره آغاز و فرجام جهان در کیهان شناسی نوین از مهم ترین نقاط تلاقی علم و دین است. برخی مدل ها و نظریه های رایج در کیهان شناسی کوانتومی به مثابه تبیینی طبیعت گرایانه و خداگریزانه از جهان، به ابزاری برای مخالفت با عقاید دینی در باب آفرینش تبدیل شده است. از این گونه است مدلی که استیون هاوکینگ با همکاری جیمز هارتل ارائه کرده است. در این مدل هاوکینگ با نظریاتی که جهان را باز، ازلی و دارای امتداد بی نهایت در گذشته قلمداد کرده اند، مخالفت ورزیده، به محدودیت و تناهی جهان اعتراف می کند. او در عین حال بر آن است جهان حادث و آغازمند نیز نبوده، غیر ازلیِ غیرحادث است و درنتیجه همچنان بوده و هست و خواهد بود. بدین روی جهان نه آغازی دارد تا آغازگری چون خدا لازم آید و نه پایانی دارد و نه معاد و قیامتی. مقاله پیش رو بر آن است دیدگاه یادشده را با توجه به زمان موهومی که نقش زیرساختی مهمی در کیهان شناسی هاوکینگ دارد، به روش توصیفی معرفی کند. سپس آن را به روش عقلی-تحلیلی ارزیابی کرده، دلالت های الهیاتی اش را بازشناسد. ماحصل تحقیق این است که مدل یادشده افزون بر اینکه به لحاظ علمی و منطقی نیازمند بررسی بیشتر است، بر فرض صحت، دلالتی بر طبیعت گرایی هستی شناختی هاوکینگ ندارد.

اسمولین کیهان شناسی جدید را دچار بحرانی در تبیین پدیده ها می داند که معلول به کارگیری روش شناسی خاصی است که او آن را «طرح واره نیوتنی» می نامد. بر مبنای این طرح واره جهان همچون رایانه ای است که ورودی هایی را دریافت می کند و قوانین حاکم بر آن خروجی هایی را تولید می کنند. او کنارگذاشتن این طرح واره را برای عبور از بحران های کیهان شناسی جدید ضروری می داند؛ اما در عین حال جایگزینی را نیز مطرح نکرده است. تنها جایگزین موجود توسط وارتون ارائه شده است. او «طرح واره لاگرانژی» را جایگزین مناسبی برای طرح واره نیوتنی می داند. طرح واره لاگرانژی رویکردی کل گرایانه و سراسری است که ذیل آن برداشت الگوریتم گونه متداول از جهان صحیح نیست. هدف این مقاله شرح و بررسی انتقادات اسمولین و پیشنهاد وارتون است. استدلال خواهیم کرد که گرچه طرح واره لاگرانژی از برخی اشکالات طرح واره نیوتنی مبرا است، اما نمی تواند چندان مطلوب اسمولین باشد.

در راستای بررسی معقولیت باور به «تفاوت بنیادین رابطه علم و دین در دو مورد زیست شناسی تکاملی و کیهان شناسی» در این مقاله، به زیست شناسی تکاملی، کیهان شناسی و دین (الهیات) از منظر موجودیت های معرفت شناختی توجه می شود. منظور از تفاوت بنیادین میان این موجودیت های معرفتی، تفاوت در نحوه ی سازگاری منطقی آن ها با یکدیگر است. در آغاز رویکرد و پیش فرض های مورد قبول برای اقامه ی این برهان شرح داده می شود. در این بخش توضیح داده می شود که رویکرد این مقاله اقامه ی یک برهان قرینه گرایانه است. پس از آن، حد وسط اصلی این برهان که عبارت است از تحلیل دلالت های زیست شناسی تکاملی و کیهان شناسی بر هدف مندی، به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد. در این بررسی، هدف مندی تعریف دقیقی دارد و برای صورت بندی آن بر متن نظریه ها و مدل های موجود و متعارف در زیست شناسی تکاملی و کیهان شناسی، تاکید شده است. به این ترتیب، محتوای مقدمات برهان به دست آمده و نتیجه ی آن در انتهای این بخش مطرح می گردد. اقتضای اساسی بودن این مدعا، در ادامه ساختار منطقی- صوری برهانی که برای تایید مدعا به کار می آید شرح داده شده است. این ساختار صوری که بر اساس منطق احتمالات توضیح داده می شود. پس از این و در پایان به برخی از دلالت های مهم این نتیجه اشاره می شود.