شهرستان جیرفت

خشک سالی یکی از بلایای طبیعی است که خسارات زیادی بر زندگی انسان و اکوسیستم های طبیعی وارد می آورد. منطقه ی جیرفت به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ای که دارد، همواره با این پدیده مواجه بوده و ارکان اقتصادی و اجتماعی روستاهای منطقه، تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته است. این پژوهش با هدف "تحلیل آثار اقتصادی و اجتماعی خشک سالی بر کشاورزی مناطق روستایی شهرستان جیرفت" و به صورت توصیفی تحلیلی انجام شده و گردآوری اطلاعات به صورت پیمایشی می باشد. جهت انجام این مطالعه، ضمن بهره گیری از یک چارچوب مفهومی، از طریق تکمیل 217 پرسشنامه، داده ها جمع آوری گردیده و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. سال 1386 به عنوان سال پایه ی خشک سالی درنظر گرفته شد و به بررسی آثار خشک سالی در سال های 1384 و 1388 (دو سال قبل و دو سال بعد از خشک سالی) بر وضعیت اشتغال، درآمد، سطح زیرکشت در بخش کشاورزی و نیز مهاجرت خانوارهای روستایی پرداخته شد. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد در اثر خشک سالی های 3 دهه ی اخیر حجم آب های زیرزمینی، سطح زیرکشت محصولات زراعی و باغی در سطح بالایی آسیب دیده است. هم چنین نتایج نشان داد در منطقه ی مورد مطالعه تأثیر خشک سالی بر خروج دائمی نیروی کار از بخش کشاورزی و مهاجرت روستایی بسیار اندک بوده و تغییر در اشتغال بعد از خشک سالی به صورت موقتی بوده است. هم چنین نتایج تحلیل همبستگی نشان می دهد که بین تأثیر خشک سالی و میزان درآمد و پس انداز، رابطه ی معنی دار و مثبت وجود دارد. درآمد خانوارها از بخش کشاورزی کاهش قابل توجهی یافته و میزان سرمایه گذاری در بخش کشاورزی نیز کاهش یافته است، در این نوشتار ضمن تحلیل اثرات خشک سالی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی راهکارهایی جهت مقابله با خشک سالی ارائه گردیده است.

سرمایه اجتماعی یکی از ارکان بنیادین برای مشارکت در توسعه طرح های اقتصاد روستایی و به مثابه امکانات و ظرفیتی برای بهبود زیست پذیری پایدار روستایی بشمارمی آید و زمینه را برای مشارکت و تعامل سازنده روستاییان فراهم می کند. براین مبنا، پژوهش حاضر به روش کمی و توصیفی تحلیلی مبتنی بر ابزار پرسشنامه در 30 روستا و 400 خانوار نمونه بررسی شد. برای ارایه چارچوب معناداری از روش مدلسازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار آموس گرافیک رابطه میان شاخص های سرمایه اجتماعی، مشارکت روستاییان در توسعه طرح های اقتصادی روستا و زیست پذیری پایدارروستایی در بخش مرکزی شهرستان جیرفت بهره گرفته شد. نتایج پژوهش آشکار ساخت، از میان شاخص های سرمایه اجتماعی شاخص انسجام اجتماعی با کمترین میانگین معادل 83/2 و تشکل اجتماعی با مقدار 42/3 بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده است و میانگین شاخص های مشارکت روستاییان در توسعه طرح های اقتصادی معادل 85/2 را به خود اختصاص داده است؛ و در میان ابعاد زیست پذیری پایدار روستایی، بعد اقتصادی با میزان 15/3 کمترین میانگین و بعد محیطی اکولوژیک با میزان 59/3 بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده است. افزون براین، یافته های مدل ارتباطی پژوهش نشان داد برازش ضرایب مسیر سرمایه اجتماعی به میزان39/1 بر مشارکت در توسعه طرح های اقتصادی و بر زیست پذیری پایدار روستایی به میزان 54/0 تأثیر داشته است. براین مبنا، یافته ها آشکار ساخت، ضرایت مسیر متغیرها دارای برازش مطلوب است. بدین سان، سرمایه اجتماعی قادر است که بر مشارکت و اعتمادپذیری و روحیه همکاری در میان روستاییان برای مشارکت در توسعه طرح های اقتصادی تأثیر مثبت به همراه داشته باشد و در تواناسازی روستاییان برای مدیریت و پاسخ به فشارهای اجتماعی، اقتصادی و محیطی اکولوژیک و در نتیجه بهبود ابعاد زیست پذیری پایدار روستایی کارساز باشد.واژه های کلیدی: اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، مدلسازی معادلات ساختاری، شهرستان جیرفت

شناخت سازوکارهای سرمایه اجتماعی در گستره برنامه ریزی و سیاست گذاری برای سکونتگاه های روستایی بسیار ارزشمند و حائز اهمیت است و در راستای برنامه های توسعه پایدار اقتصادی سکونتگاه های روستایی نقش بنیادین دارد. زیرا سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه های مورد نیاز روستاییان شناخته می شود از این رو، به عنوان یک هنجار در برنامه های پایداری اقتصاد سکونتگاه های روستایی قلمداد شده است. براین اساس، پژوهش حاضر به روش کمی و توصیفی – تحلیلی در 400 خانوار نمونه تصادفی و 30 روستای نمونه از مجموع 187 روستای بخش مرکزی شهرستان جیرفت بررسی شد؛ برای ارایه چارچوب معناداری از روش مدلسازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار ایموس گرافیک رابطه میان ابعاد سرمایه اجتماعی و شاخص های پایداری اقتصاد سکونتگاه های روستایی در بخش مرکزی شهرستان جیرفت بهره گرفته شد. نتایج پژوهش آشکار ساخت، میان ابعاد سرمایه اجتماعی و شاخص های پایداری اقتصادی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین، برای بررسی رابطه بین متغیرهای پژوهش در سکونتگاه های روستایی در ناحیه مورد مطالعه از آزمون T تک نمونه ای استفاده شدکه نشان می دهد هر 6 متغیر سرمایه اجتماعی و 11 متغیر پایداری اقتصادی سکونتگاه های روستایی بررسی شده در سطح معناداری کمتر از 05/0 قرار دارند. براین بنیان، با توجه به سطح معناداری می توان گفت که رابطه معناداری بین متغیرهای سرمایه اجتماعی و پایداری اقتصادی سکونتگاه های روستایی وجود دارد. بنابراین؛ می توان گفت که سرمایه اجتماعی از ارکان بنیادین در کیفیت شاخص های پایداری اقتصادی تلقی می شود که از طریق بهبود و ارتقاء آگاهی، اعتماد، انسجام، تشکل، شبکه و روابط و مشارکت اجتماعی در افزایش میزان توسعه و پایداری روستاها کارساز است.

توسعه مدیریت روستایی از راهبردهای بنیادی برای تحقق توسعه پایدار است. نظام کنونی مدیریت روستاهای ایران دچار خلأ توسعه یافتگی و ناکارآیی است. با وجود چالش های فعلی پیش روی منطقه های روستایی، مدیریت روستایی چگونه می تواند با مسائل نوپدید آینده روبه رو شود؟ در این راستا، سعی شده است که با شناخت عوامل کلیدی و پیشران های اثرگذار بر توسعه مدیریت روستایی شهرستان جیرفت سناریوها و راهبردهای لازم برای پیاده سازی آن در آینده ارائه شود. پژوهش حاضر کاربردی است که با روشی آمیخته به انجام رسیده است. در این مطالعه شناخت عوامل کلیدی با روش دلفی، تحلیل پیشران ها با روش ماتریس متقاطع به کمک نرم افزار MICMAC، تدوین سناریوها با استفاده از نرم افزار ScenarioWizard و شناسایی راهکارهای متناظر با سناریوی مطلوب با روش SOAR صورت گرفته است. طبق بررسی های انجام گرفته 24 عامل در بهبود و توسعه وضعیت مدیریت روستایی در آینده شهرستان جیرفت نقش خواهد داشت. مدیریت روستایی شهرستان جیرفت و برنامه ریزی برای توسعه آن بیش از همه تحت تأثیر عامل «دسترسی مناسب به اعتبارات و منابع مالی» است. وضعیت مدیریت روستایی در شهرستان جیرفت تا حدود زیادی ناپایدار است و شرایط کنونی حاکم بر سیستم مدیریت روستایی در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد. برآیند عوامل کلیدی شناخته شده می تواند 9 سناریو درباره توسعه مدیریت روستایی شهرستان جیرفت در آینده باشد که تحقق مطلوب ترین آن منوط به پیگیری 11 راهبرد و راهکار است. از جمله پیشنهادات عملیاتی ارائه شده «انعقاد تفاهم نامه های مشترک با نهادها و سازمان های درون روستا و خارج از روستا در زمینه هماهنگی و ساماندهی کلیه امور روستا» بوده است.

روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و نوع آن ازنظر هدف، بنیادی و برای جمع آوری اطلاعات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش راکلیه نواحی روستایی شهرستان جیرفت تشکیل می دهد. که طبق آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران سال 1395، شهرستان جیرفت دارای 308858 نفر جمعیت و 92937 خانوار می باشد. که از این تعداد 153153 نفر با 46543 خانوار ساکن شهری و 155698 نفر با 46392 خانوار در نواحی روستایی شهرستان ساکن هستند. همچنین در این پژوهش از روش نمونه گیری خوشه ای (چندمرحله ای) استفاده گردید. برای این منظور در مرحله اول از میان 4 بخش شهرستان جیرفت از بین 14 دهستان این شهرستان طبق سرشماری سال 1395 تعداد 11دهستان به عنوان نمونه خوشه ای انتخاب گردید و در ادامه از هر خوشه به طور تصادفی تعدادی روستا انتخاب و در مجموع نمونه های مورد نظر از سطح 11دهستان جمع آوری شد. این شهرستان طبق سرشماری 1395 دارای30 روستای دارای سکنه بیشتر از 1000 نفر جمعیت ( جبالبارز 2 روستا، مرکزی 21 روستا، اسماعیلی 7 روستا) می باشد.در ادامه برای بررسی تأثیر عدالت توزیعی و عدالت رویه ای بر "زیرساخت های روستای خلاق"، ضمن تائید همبستگی مثبت و معنی داری این دو متغیر با آزمون همبستگی پیرسون، نتایج مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد تکنیک حداقل مربعات جزئی (PLS) نشان می دهد که بُعد عدالت توزیعی با در نظر گرفتن اثرات مستقیم و غیرمستقیم، با ضریب 755/0، تأثیر بیشتری بر زیرساخت های روستای خلاق در سکونتگاه های نمونه داشته است. در کل با توجه به مقدار ضریب تعیین (R2) برای متغیر زیرساختهای روستای خلاق (969/0) مشخص گردید تأثیرگذاری عدالت توزیعی و عدالت رویه ای بر زیرساخت های روستای خلاق در سطح قوی است.