مفصل بندی گفتمانی

در مقالة پیش رو سعی بر آن است تا با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، گفتمان ارائه شده از سوی محمود احمدی نژاد، نامزد دور دهم انتخابات ریاست جمهوری، تحلیل شود. روش به کارگرفته شده جهت استخراج دال های این گفتمان تحلیل بینامتنی و بیناگفتمانی پیشنهادی در روش ـ نظریة فرکلاف است. در ادامه دال های استخراج شده در چهارچوب نظری یعنی روش ـ نظریة لاکلاو و موفه قرار گرفتند تا با ارائة تصویری کلی ما را در فهم چگونگی مفصل بندی دال ها در کنار یکدیگر، نحوة تعریف و بازتعریف دال ها توسط دال مرکزی، چگونگی انسجام آن ها حول دال برتر و نیز ایجاد مرزهای ضدیتی به منظور غلبة هژمونیک بر سایر گفتمان های موجود در این عرصه یاری نمایند. دال برتری که به این گفتمان انسجام بخشیده و سایر دال ها را حول خود مفصل بندی کرده مدیریت مردمی است.

جمهوری اسلامی ایران دوره های امنیتی گوناگونی را پشت سر گذاشته است. نوشتار حاضر با بهره گیری از روش «تحلیل گفتمان» به این پرسش می پردازد که گفتمان امنیتی دولت های نهم و دهم از چه عناصر گفتمانی برخوردار بود و چه آثار و پیامدهایی داشت؟ مقاله حاضر بر حول این فرضیه شکل گرفته که «گفتمان دولت های نهم و دهم بازگشتی دوباره به گفتمان قبض و بسط انقلابی است که در شرایطی متفاوت و با مؤلفه هایی دیگرگون صورت گرفت و از میان ارزش های انقلابی و اسلامی، مؤلفه «عدالت اسلامی» را برجسته کرد.بر این اساس، سیاست دولت های نهم و دهم، دستاوردهایی چون توسعه صنعت صلح آمیز هسته ای و گسترش سطح همکاری های سیاسی و اقتصادی با برخی کشورهای آمریکای لاتین را در پی داشت، اما با نتایج نامطلوبی نیز همراه بود که از جمله آنها می توان به ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل، گسترش تحریم های بین المللی و شکل گیری نوعی اجماع بین المللی علیه ایران اشاره کرد.

مصاحبه با مقامات اجرایی کشورهای مختلف، یکی از راهبردهای رسانه های آمریکایی برای به چالش کشاندن سیاست های آن کشورها در عرصه های جهانی و داخلی محسوب می شود. پژوهش حاضر با هدف شفاف سازی لایه های معانی پنهان در متون سؤالات مصاحبه های شبکه های تلویزیونی آمریکا با دکتر حسن روحانی در مقام ریاست جمهوری ایران، به دنبال شناسایی رویکردهای گفتمانی شبکه های تلویزیونی آمریکا در خلال این پرسش و پاسخ های رسانه ای است. بر این اساس، هشت متن کامل از مصاحبه های انجام گرفته در دولت های یازدهم و دوازدهم با رئیس جمهوری ایران توسط سه شبکه CNN, NBC و PBS بر اساس تحلیل گفتمان لاکلا و موفه صورت بندی و مفصل بندی شدند. نتیجه مقاله نشان می دهد ایدئولوژی حاکمیتی مسلط بر رسانه های آمریکایی مورد مطالعه، با مفصل زدایی از گفتمان جمهوری اسلامی ایران در ساحت داخلی و بین المللی، به سمت مفصل بندی جدید دال های گفتمانی حرکت کرده است. این شبکه ها، در مسیر نیل به این هدف، از انواع مختلف تکنیک ها و ایجاد دوگانه های غیریتی و تخاصمی بهره گرفته اند. تلاش برای مشروعیت بخشی به رژیم صهیونیستی، القای شکاف میان مسئولین و مردم در موضوعات داخلی ایران، حمایت ایران از بشار اسد و القای ابرقدرتی آمریکا و نیازمندی ایران به ایجاد روابط بهتر با ایالات متحده و فعالیت های هسته ای ایران، به عنوان دال های مرکزی موضوعات اصلی پرداخته شده در مصاحبه ها شناسایی شد.

در این پژوهش، گفتمان دو نمایشنامه از نغمه ثمینی با توجه به هژمونی زمان تولید و مصرف آن ها بررسی شده است. در این بررسی، نمایشنامه نه به عنوان یک متن هنری صِرف، بلکه به عنوان یک عنصر زبانی مطالعه شده که در برگیرنده گفتمان های مختلف است که در اینجا، کارکرد اجتماعی آن با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، موردبررسی قرار گرفته است. متن های انتخاب شده برای این پژوهش، نمایشنامه های شکلک و خواب در فنجان خالی هستند که هر دو در بین سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ یعنی همزمان با دولت اصول گرا امکان مصرف در جامعه (به معنای انتشار و اجرا) داشته اند. با استفاده از مدل سه مرحله ای فرکلاف یعنی تحلیل متن، یافتن کارکرد گفتمانی و یافتن کارکرد اجتماعی این نتیجه حاصل می شود که گفتمان حاکم در آن دوران بر شکل گیری متون تأثیر داشته است و همزمان گفتمان های مورداستفاده نویسنده در نمایشنامه ها بر اساس جنسیت نویسنده و برخی ویژگی های دیگر با مفصل بندی گفتمانیِ هژمونی زمانه فاصله دارد. اگرچه نویسنده سعی دارد با استفاده از ابزارهای زبانی از هژمونی فاصله بگیرد، اما میزان این فاصله و چگونگی بازتاب ایدئولوژی و قدرت در متن های موردنظر قابل بررسی هستند.