بنای میان افزا

بیان مسئله: تاکنون رویکردهای مختلفی در خصوص طراحی بناهای میان افزا مطرح شده که دسته بندی آن رویکردها عمدتاً با تأکید بر موضوعات کالبدی بوده است. از این رو معیارهای کالبدی در طراحی بناهای میان افزا واجد اهمیت هستند ولیکن می توان گفت با توجه به عدم وجود گفتمانی واحد در خصوص معیارهای کالبدی تأثیرگذار برای انتخاب رویکردها از نظر نظریه پردازان و همچنین وجود تفاوت های محرز در مورد معیارهای معرفی شده و فقدان برخی معیارها در این تعاریف، اهمیت درنظرگرفتن تمامی معیارهای کالبدیِ مؤثر و دستیابی به یک مجموعه منسجم ضروری به نظر می رسد. هدف پژوهش: هدف این پژوهش تحلیل و بررسی نظریات مختلف به منظور تدقیق و دستیابی به مجموعه ای جامع از معیارهای کالبدی تأثیرگذار در انتخاب و تعریف رویکردها و دسته بندی آن ها در معیارهای اصلی و زیرمعیارها به جهت به کارگیری در طراحی و ارزشیابی بناهای میان افزاست. روش تحقیق: این پژوهشِ توصیفی-تحلیلی به منظور ساماندهی معیارهای اشاره شده از سوی نظریه پردازان و نهادهای مرتبط در سامانه ای جامع تر، از راهبرد استدلال منطقی و تکنیک تحلیل محتوا با استفاده از منابع کتابخانه ای، بهره گرفته است. نتیجه گیری: در نتیجه این پژوهش تمامی آن معیارها در چهار حوزه کلیِ 1. موقعیت قرارگیری، 2. فرم و شکل، 3. مقیاس و تناسبات، 4. ویژگی های ظاهری مصالح به دلیل داشتن بیشترین فراوانی و اهمیت در مبانی بررسی شده، به عنوان معیارهای اصلی، طبقه بندی شده و سپس زیرمعیارهای هر یک از آن ها در قالب یک نمودار ارائه شده است تا بتوانند به منظورِ تعیین رویکردهای مختلف در خصوص طراحی و ارزشیابی بناهای میان افزا کمک کننده باشند.

جلفا، از محلات ارزشمند تاریخی اصفهان با قدمت صفوی است که به دلیل تفاوت فرهنگی- مذهبی شهروندان خود، بافت و معماری متفاوت از سایر محلات شهر دارد. مداخلات در بافت های تاریخی با رویکردهای گوناگون در سراسر جهان در حال انجام هستند. پژوهش حاضر به منظور پاسخ گویی به این سؤال که بناهای میان افزا در محله تاریخی جلفا چگونه باید باشند، شکل گرفت. پس از بررسی انواع مداخلات و با توجه به نقش کاربران در انواع توسعه، نگرش مردم گرایانه، به عنوان راهکار مناسب امروزی انتخاب شد و از طریق پرسش نامه ای که نظر ساکنین جلفا را درباره موضوع مورد بحث آزمود، انجام پذیرفت. در مورد بحث و نیاز به تفسیر و تحلیل مقولات گوناگون در ارتباط با ابنیه، از روش کیفی استفاده شده و در زمینه ارزیابی بناهای میان افزا در بافت، از قالب پرسش نامه بهره گرفته شده است. شیوه گردآوری اطلاعات، میدانی و کتابخانه ای است. در تدوین پرسش نامه، تصاویر مربوط به بافت های گوناگون از جمله جلفا با انواع گونه های مداخلات از طریق آزمون خبرگان سازمان دهی شدند و تصاویر انتخابی به همراه سؤالات هماهنگ از تعداد 400 نفر از ساکنین با حداقل ده سال سکونت، مورد پرسش قرار گرفته و تعداد 370 مورد قبول، از طریق نرم افزار SPSS آنالیز شدند. در بررسی هم بستگی متغیرهای انواع بناهای میان افزا در بافت تاریخی، مشخص شد که ساکنین جلفا با وجود ارتباط معنادار بین معیارهای زیباشناختی مرتبط با بافت و رویکردهای طراحی که دارای حفاظت بیشتر و به سمت هماهنگی با بافت موجود بوده، در طراحی بنای جدید موافق تر هستند. یافته ها نشان دادند ترجیح ساکنین جلفا درباره رویکردهای مطابقت کامل بنا تا تضاد کامل، به ترتیب از بیشتر به کمتر بوده است.

هر محله تاریخی از خصوصیاتی خاص تشکیل شده است که پیکره و کالبد آن را مشخص می کند و ممکن است اجزای بی شماری داشته باشد. در بیشتر شهرهای تاریخی ایران معماری بنا ها از نظر شکل و فرم، نوع تزئینات، رنگ و طرح نمای آن ها که عوامل کالبدی محسوب می شوند یکسان است و این امر به خصوص در ایجاد گذرها و کوچه ها نیز تأثیرگذار بوده است. با بررسی های انجام شده در بافت محله جویباره اصفهان به عنوان بستر موردنظر پژوهش فوق این محله به عنوان هسته اولیه شهر اصفهان که به دلیل شرایط مذهبی شکل گرفته است، کاربری غالب آن یک محله مسکونی و عمدتاً یهودی نشین بوده که در طول تاریخ با بی مهری فراوانی روبه رو شده و با گسترش شهر در دوره معاصر جداره های تجاری به بطن آن نفوذ کرده و به مرورزمان دچار فرسودگی و تخریب بسیار شده است؛ بنابراین نیاز است تا با بازشناسی الگوهای کالبدی و کارکردی گذشته با روش میان افزایی به دنبال راه حل گریز از مشکلات موجود در این بافت تاریخی شهری بود. ابزار گردآوری اطلاعات (به روش میدانی) از طریق مشاهده در بافت تاریخی و مطالعات کتابخانه ای و بر اساس روش نمونه گیری به صورت هدفمند است. بررسی ها نشان داد که بافت تاریخی جویباره دارای شاخصه ها و کیفیات بی شمار کالبدی بوده که ریشه در فرهنگ مردم این محله دارد و در نهایت بر اساس یافته ها، دستاورد این تحقیق ارائه شده است.

شهر همچون موجود زنده ای است که حیات آن با ظهور بناهای جدید تداوم می یابد. در واقع شهر محصول دوره های تاریخی متعدد است، دوران معاصر نیز با حضور ساختارهای جدید خود در این روند حضور خواهد داشت و معماری امروز ما میراثی برای آیندگان خواهند گشت. در این هنگام است که وظیفه طراحان مطرح می شود و مسئولیتی که در مقابل نسل های گذشته، حال و آینده بر عهده دارند، نمود می یابد. مقاله ی حاضر در پی دست یافتن به اصولِ راهنما و رهنمودهایی اجرایی، جهت استفاده طراحان به منظور طراحی ساختارهای جدید در زمینه های تاریخی است. دستورالعمل های پیشنهادی ثابت نیستند، اما جامع اند، به طوری که می توانند در موقعیت های متنوعی استفاده شوند و با ویژگی های خاصِ شرایط گوناگون و ارزش های نهفته در هر زمینه ی تاریخی منطبق گردند. بدین منظور ابتدا جهت دستیابی به رویکردهای جهانی به این موضوع، به بررسی تئوری نظریه پردازانی پرداخته می شود که تأثیر بیشتری بر رویکردهای پس از خود داشته اند و سپس توافق نامه های بین المللی ای که توانسته اند اصول پذیرفته شده ای را در سطح بین المللی معرفی نمایند مورد بررسی قرار می گیرند؛ در پی آن با اشاره به هر یک از شاخص های تأثیرگذار در تعریف خصوصیت زمینه ی تاریخی، دیاگرامی از عواملی که می بایست در طراحی ساختارهای جدید مورد توجه قرارگیرند ارائه می گردد.