یکی بود و یکی نبود

شاعران و نویسندگان فارسی زبان، همواره برای آنکه به لطف و شیرینی و رسایی کلام خویش بیفزایند، از مثل بهره برده اند. در میان نویسندگان معاصر، محمدعلی جمال زاده در داستان های خویش از مثل مکرر استفاده کرده است. او در پنج داستان در مجموعه یکی بود و یکی نبود، 73 مثل به کار برده است. شیوه های کاربرد (چون اقتباس، حل، اشاره و تصویرسازی) و کارکردهای مختلف (چون اجتماعی، ارزشی، اخلاقی، انتقادی و طنزآمیز) اهمیت مثل را در نظر این نویسنده و کنجکاوی و علاقه مندی او را نسبت به ادبیات عامه نشان می دهد. همچنین بیان ارزش های بارز فرهنگی و یا مخالفت با ضد ارزش ها از نظر مضمونی برای نویسنده اهمیت داشته است. در مجموعه یکی بود و یکی نبود، کاربرد مثل ها به تقویت و پرداخت بعضی عناصر داستانی (شخصیت پردازی، لحن، فضاسازی، موضوع و درون مایه و ... ) نیز کمک کرده است. می توان گفت کاربرد مثل جزو ویژگی های سبکی جمال زاده شده است.

محمدعلی جمالزاده از تأثیرگذارترین چهره های ادبیات داستانی ایران بوده که این گونه ادبی را چه در سبک و چه در محتوا دستخوش تغییرات بسیاری کرده است. نوآوری های جمالزاده تا حدود زیادی در گرو تسلط او بر ادبیات اروپایی بوده است. این رابطه موضوع اصلی مقاله حاضر است که با محدود کردن حوزه مورد بحث و تعمق در آن و با تکیه بر قوانین ادبیات تطبیقی، به تأثیرپذیری مجموعه داستان یکی بود و یکی نبود جمالزاده که به عنوان نخستین مجموعه داستان کوتاه ایرانی در شکل نوین آن به حساب می آید، از مجموعه داستان های آسیایی آرتور دو گوبینو، نویسنده و دیپلمات فرانسوی، و به ویژه داستان « قنبرعلی » او می پردازد. تمامی این ویژگی ها، نویسندگان این مقاله را بر آن می دارد تا در رویکردی تطبیقی، به اثرپذیری سبکی و محتوایی مجموعه جمالزاده از داستان گوبینو بپردازند و در این میان تا حد امکان میزان اصالت عملکرد جمالزاده را نیز بررسی نمایند.