شهرک فنّاوری

مفهوم پارک های فناوری در مباحث علمی و عملی با معانی و تعابیر مختلف مورداستفاده قرار می گیرد، اما هدف اصلی به کارگیری آن، ایجاد حلقه واسط میان سه گانه دولت، کسب وکار و دانشگاه است، تا بتواند به عنوان یک کاتالیزور هدایت کننده نوآوری عمل کند. در این روند پارک های فناوری با توجه به عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار در دهه های اخیر تغییرات ساختاری متعددی داشته اند، یکی از این تحولات تغییر مدل های نوآوری است که پارک ها برای انجام مأموریت خود نیازمند همراهی با آن هستند و در این جهت ذی نفعان، زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری، همچنین عوامل انسانی نیز دستخوش تغییر شده اند. هدف از انجام این مطالعه استخراج الگوی بلوغ پارک های فناوری با محوریت سیر تکامل نسل های نوآوری بوده است، همچنین مشخص شدن جایگاه پارک های ایران در الگوی بلوغ پارک های فناوری و میزان تکامل آن ها پس از سال ها فعالیت از دیگر اهداف این تحقیق است. در این مقاله، ابتدا سیر تکامل تاریخی پارک ها بررسی شده است، سپس الگوی بلوغ پارک های فناوری با در نظر گرفتن نسل های هفت گانه نوآوری به عنوان دیدگاه نوآوری پارک ها موردمطالعه قرارگرفته، که منتج به استخراج پنج نسل از پارک های فناوری شده است. بر این اساس طی مصاحبه های صورت گرفته با مدیران و کارشناسان پارک های فناوری جایگاه پارک های ایران در الگوی بلوغ پارک های فناوری مشخص شده که در میان نسل های اول و دوم قابل دسته بندی است.

در دنیای امروز، دانش به عنوان مزیتی رقابتی برای کشورها تلقی می شود. یکی از راهکارهای موردنظر در زمینه ی توسعه دانش، به ویژه دانش فنی ایجاد مکان های فیزیکی با محوریت انجام پروژه های دانش محور است. این مکان های فیزیکی تحت عناوین مختلفی چون "پارک های علمی"، "شهرک های تحقیقاتی"، "مناطق تکنولوژیک" و غیره در کشورهای مختلف ایجاد شده اند. در کشور ایران نیز به جهت درک چنین ضرورتی تلاش های مناسبی برای ایجاد چنین مکان هایی شده است. در این بین کسب آگاهی نسبت به اهداف و وظایف پارک های علم و فناوری در کشور و بررسی حوزه تمرکز آنها در فرآیند نوآوری از اهمیتی ویژه برای سیاست گذاری های آینده در این حوزه برخوردار است. به همین دلیل در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی اهداف و وظایف برخی از معتبرترین پارک های علم و فناوری کشور پرداخته شود و همچنین با پیمایشی ملی، اهمیت مراحل مختلف فرآیند نوآوری برای پارک های علم و فناوری کشور بررسی شود. در انتهای این پژوهش نیز راهکارهایی برای بهبود عملکرد این مراکز ارائه شده است.

در هردو اقتصاد نئوکلاسیک و تکاملی بر اهمیت مجاورت مکانی در تسهیل فرآیند نوآوری تأکید شده است. اقتصاد نئوکلاسیک با تمرکز بر صرفه های تجمع مانند کاهش هزینه ها و صرفه مقیاس و اقتصاد تکاملی با تأکید بر مزایای هم جواری بنگاه ها مانند سرریز دانش، لزوم طراحی سیاست ها و ابزارهای مبتنی بر هم جواری را مطرح می کنند. در ساختارهای مبتنی بر مجاورت جغرافیایی، تیم ها، هسته های فناور، شرکت های نوپا و شرکت های صنعتی در جوار هم مستقر می شوند. تیم ها و شرکت های مستقر در این ساختارها، ضمن برخورداری از زیرساخت مشترک با هزینه کمتر، از هم افزایی ناشی از سرریز دانش و فناوری بهره مند می شوند. در این مقاله، ابتدا اهمیت هم جواری جغرافیایی در نوآوری از دید نظریه های مختلف بیان و سپس ساختارهای متنوع مبتنی بر مجاورت جغرافیایی از جمله شتاب دهنده، مرکز رشد، پارک علم و فناوری، شهرک علمی-تحقیقاتی، شهرک فناوری و نیز شهرک صنعتی، متناسب با مراحل دوره عمر شرکت ها، بررسی و مقایسه شده است. در پایان، نمونه ای از تجمیع همه این ساختارها در یک منطقه جغرافیایی یعنی استان اصفهان ارائه شده است.