بازدارندگی هسته ای

مدیریت منازعه میان دو کشور هند و پاکستان در سال های پس از 1998 از عوامل مختلفی اثر پذیرفته است. تغییر در ساختار بین المللی دوران پساجنگ سرد، تحول در سیاست خارجی هند و تلاش این کشور در نقش آفرینی در حوزه های اقتصادی و دیپلماتیک از آن جمله اند. در کنار این عوامل می توان نقش بازدارندگی هسته ای میان این دو کشور را نیز اضافه کرد. با توجه به مهم بودن این عامل نسبت به سایر عوامل گفته شده هدف اصلی این پژوهش برررسی منازعه هند و پاکستان براساس نظریه «بازدارندگی هسته ای کنت والتز» و مفهوم «موازنه قدرت» می باشد. نتیجه اصلی این مقاله آن است که موازنه قدرت ایجاد شده میان هند و پاکستان در حوزه هسته ای منازعات این دو کشور را از حالت «درگیری و جنگ مستقیم» که شامل سه جنگ مستقیم در تاریخ این دو کشور بوده است به سمت «عدم جنگ مستقیم نظامی» در فاصله زمانی بعد از 1998 درآورده است. این پژوهش یک پژوهش تحلیلی - توصیفی همراه با انطباق نظریه بر مورد (نظریه توازن قدرت بر منازعه هند و پاکستان) می باشد و روش گردآوری اطلاعات در آن نیز به صورت استفاده از منابع کتابخانه ای و منابع مجازی (اینترنتی) می باشد.

پایان جنگ سرد چالش های جدیدی در ارتباط با اشاعه سلاحهای هسته ای پدید آورد. در این میان نه تنها ثبات حاصل از نظام دو قطبی بلکه کنترل و نظارت شوروی بر تأسیسات هسته ای و ده ها هزار سلاح و صدها تن مواد شکافت پذیر از میان رفت. در نتیجه این امر، امکان دسترسی بازیگران دولتی و غیردولتی به مواد و فناوری های هسته ای برای دستیابی به سلاح های هسته ای بیش از پیش تقویت شد. کشورهای هسته ای و در رأس آنها آمریکا معتقدند که محیط امنیت بین المللی و خطر اشاعه سلاحهای کشتار جمعی در ابعاد جهانی و منطقه ای از جمله مهمترین تهدیدات نظام بین الملل هستند که آثار آن بر تمامی کشورها مترتب خواهد شد. بر همین اساس ایجاد یک رژیم قوی نظارتی به منظور محدود ساختن اشاعه سلاحهای هسته ای ضروری می نماید. علاوه بر ایجاد رژیم نظارتی بر معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای، کشورهای هسته ای در اجلاس 3 دسامبر 2010 شورای حکام با تأسیس بانک سوخت هسته ای به منظور هدفمند کردن عرضه سوخت موافقت کردند. ابتکارات و پیشنهادات اجرائی بعضی از مقامات کشورهای هسته ای و سازمانی ذیربط نیز بخش دیگری از تلاش قدرتهای هسته ای برای محدود نمودن انتشار هسته ای است.

گسترش سامانه های دفاع ضد موشکی ایالات متحده آمریکا موجب بروز واکنش-های مختلفی شده است. برخی کشورها و به ویژه متحدین واشنگتن استقرار آنها را تامین کننده امنیت خود و ثبات امنیت بینالملل می دانند. در مقابل، کشورهایی همچون چین و به ویژه روسیه این سامانه ها را موجب بی ثباتی امنیت بین الملل،از میان رفتن بازدارندگی هسته ای و ناقض امنیت ملی خود دانسته اند. مقاله توصیفی-تحلیلی حاضر رابطه میان دفاع ضد موشکی و بازدارندگی هسته ای را مورد بررسی قرار داده است. بدین منظور، به تعریف و واکاوی ویژگی های استراتژی بازدارندگی هسته ای و دفاع موشکی پرداخته و پس از آن رابطه این دو مفهوم را در دوره جنگ سرد و بعد از آن مورد بررسی قرار داده است. در نهایت این نتیجه حاصل شده است که سامانه های ضد موشکی در دوره جنگ سرد در راستای تثبیت موازنه و از این رو موجد ثبات بودند. اما در دوره پس از جنگ سرد دفاع به مثابه تهاجم و در راستای ایجاد تفوق نظامی-هسته ای است.

پس از جنگ سرد، وضعیت جدیدی از نظر اشاعه مواد، تجهیزات و فناوری های هسته ای به وجود آمد. تا آن زمان سلاح های هسته ای در اختیار قدرت های محدودی بود. با پایان جنگ سرد کنترل و نظارت شوروی بر تاسیسات هسته ای از میان رفت. در نتیجه این امر، امکان دسترسی بازیگران دولتی و غیردولتی به مواد و فناوری های هسته ای بیش از پیش تقویت شد. آزمایشات هسته ای هند، پاکستان و کره شمالی وضعیت جدیدی را از نظر اشاعه در مباحث روابط بین الملل مطرح کرد، در همین مدت کشورهای دارنده سلاح های هسته ای اگر چه اقداماتی در خصوص مبارزه با اشاعه هسته ای انجام داده اند، اما این تحرکات صرفاً در چارچوب منافع خود و جلوگیری از ورود سایر کشورها به کلوپ آهنین هسته ای بود.در چارچوب سیاست محدود سازی کشورهای هسته ای برای دستیابی سایر کشورها به سلاح های هسته ای عملاً شاهد هستیم که کشورهایی چون هند، پاکستان، کره شمالی و اسرائیل به سلاح های هسته ای دسترسی پیدا کرده اند. در این مقاله تحقیقی درصدد پرداختن به این موضوع هستیم که اشاعه هسته ای در آسیا و بخشی از اروپا (روسیه) چه پیامدهایی برای این منطقه در پی دارد.

نظام بین الملل به عنوان قالب نظری و عملی کنشگران در طول تاریخ همیشه دچار تحول و دگرگونی بوده و اشکال مختلفی را به خود دیده است. نظام بین الملل متشکل از دو بعد اساسی ساختار و هنجار می باشد که این دو امر به عنوان سنگ بنای سیستم جهانی اگر دچار تحول شوند، نظام بین الملل نیز دگرگون خواهد شد. تغییر سیستم از وضعیت چندقطبی به دوقطبی به دلیل تغییر در دو اصل اساسی فوق نمونه ای از این امر در عرصه تاریخی است. پس از پایان نظام دوقطبی سیستم بین الملل با اتکاء بر ساختار و هنجاری متمایز از گذشته در مرحله گذاری طولانی قرار گرفت. حال این سؤال مطرح می شود که چرا نظام بین الملل دوقطبی پس از فروپاشی شوروی درطی نمودن مرحله گذار یا انتقال در جهت نیل به سیستم نهادینه شده جدید دچار فرآیندی طولانی شده است؟ در پاسخ، این فرض آزمون می شود که با فروپاشی نظام دوقطبی در 1991، آنچه دچار تحول اساسی شد تنها بعد هنجاری سیستم دوقطبی بود و بعد ساختاری آن با وجود آسیب دیدگی به دلیل اتکال مسکو بر توان قدرت بازدارندگی اتمی و در نتیجه بقای توازن هسته ای میان دو بازیگر سیستم ساز روسیه و آمریکا همچنان برقرار است.