قاضیان

قاضیان از موقعیت مهمی در نظام قضایی و اداری ایران در قرن هشتم قمری برخوردار بودند. آنان زیر نظر قاضی القضات و کارگزاران سیاسی به فعالیت می پرداختند. وظیفه آنها رسیدگی به دعاوی و مشکلات قضایی مردم بود. در این قرن، ایران برخلاف گذشته تمرکز و یکپارچگی سیاسی نداشت و گرفتار بی ثباتی شده بود. جدالِ همیشگیِ سلسله های محلی با یکدیگر، باعث گسترش ناامنی شده بود. شریان های اقتصادی از کار افتاده و ناهنجاری های اخلاقی و اجتماعی افزایش یافته بود. در این پژوهش، براساس منابع منظوم و با روش تبیین علّی تلاش شده است به این مسئله پرداخته شود که ناپایداری سیاسی چه تأثیری بر مفاسد اجتماعی قاضیان ایران در قرن هشتم قمری داشته است؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که ناامنی نقطه عزیمت بسیاری از تحولات ایران در این قرن بوده و موجب چندگانگی و تضاد اجتماعی، واپس گرایی و گسترش انحرافات اخلاقیِ قاضیان شده بود. با توجه به نابسامانی سیاسی، مفاسد اجتماعی قضات بیشتر شد و باعث شده بود تا گروهی از قاضیان بی دانش، رشوه خوار، ریاکار و بی اخلاق روی کار آیند.

تشکیل دولت عالی ترین مرحله ی تکامل جامعه ی پویاست و آن مهم ترین و پیچیده ترین نهادی است که بر اثر رشد هماهنگ دیگر نهادها و سازمان های اجتماعی شکل می گیرد و به عنوان نهاد برتر مسئولیت دشوار هماهنگ سازی کلیه ی آنها را عهده دار می شود. این نهاد مهم اجتماعی در عصر عبید یعنی سده ی هشتم هجری که قرن ریا، ستم و قرن زروزور بوده، چنان بی ثبات گشته که در آن هر روز یک سلطان و یک آیین و یک دستور حاکم بوده است. بنابراین در آن روزگار آشفته از تهاجم و چپاولگری مغولان و اعمال ناروای حکام و امرایِ محلّی، عبید به عنوان یک مصلح اجتماعی آگاه و دردمند، باریک بینانه و نازک گویانه با شهامت و مهارت، تازیانه ی انتقادش را در قالب طنز برپیکرنهاد حکومتی عصرکه جاهل، ستمگر، مدیحه پسند، چاپلوس پرور، باج گیر، رشوه ستان وگرفتار انحرافات اخلاقی بوده، فرود آورده است. از این رو، در این مقاله سعی بر این است که آن چه را که از نهاد حکومتی حاکم بر روزگار وی و آسیب های اجتماعی آن در آینه ی آثار پرچم دار طنز بر ما تابانده شده، برطالبان علم و دانش و دوستداران مشتاق ایران زمین عرضه کنیم تا غبار از چهره ی حقیقی لطیفه پرداز هوشمند زدوده شود و ابتکار شیرین امّا تند و گزنده اش چراغ راه آیندگان باشد.

 زمینه و هدف: پژوهش حاضر به منظور ارائه الگویی مناسب و استخراج معیارهای عزل و نصب مدیران و فرماندهان نظامی با رویکرد شایسته سالاری در نهج البلاغه انجام شده است. این مقاله ضمن ارائه تعاریف مفهوم شایسته سالاری، به آرای امام علی (ع) درباره مدیران و فرماندهان نظامی و انتظامی پرداخته است. هدف اصلی از تحقیق حاضر استخراج معیارهای شایسته سالاری در عزل و نصب مدیران و فرماندهان نظامی برای دستگاه های کشور بوده است. چنانچه از طریق این مدل بتوان به منظور اثر بخش کردن فعالیت دستگاه ها و  افزایش قابلیت شایسه سالاری آنها فاصله ای را که ناشی از تفاوت بین وضعیت موجود و مطلوب است شناسایی و تعدیل نمود.   روش:   روش انجام این پژوهش در استخراج این معیارها توصیفی تحلیلی است، که ضمن استفاده از روش کمی از روش تحلیل محتوا نیز استفاده شده است. ابتدا ضمن مطالعه دقیق نهج البلاغه و استخراج معیارهای شایسته سالاری در دو بخش مدیران (قاضیان، وزیران و معاونان) و فرماندهان نظامی و انتظامی، برای قوام بخشی به کار و اطمینان از فهم مطالب به برخی از منابع اسلامی نیز رجوع شده است. بعد از تأیید معیارهای شایسته گزینی در نهج البلاغه توسط متخصصان مدیریتی و دینی؛ آن معیارها در قالب چهارچوب نظری نگرش سنجی لیکرت (مقیاس لیکرت) در سه بخش معیارهای تخصصی، زمینه ساز و معیارهای درونی و اخلاقی تطبیق داده شده است. درنهایت پایایی الگوی شایسته سالاری تنها بر اساس میزان تکرار معیارها در نهج البلاغه و با استفاده از نرم افزار spss"" مورد تحلیل قرار گرفت که نتایج حاصله تا حد زیادی معیارهای مطروحه در پژوهش را اثبات می نماید. یافته : میزانفراوانی و پایایی معیارهای عزل و نصب مدیران و فرماندهان نظامی و انتظامی در نهج البلاغه با رویکرد شایسته سالاری در بخش خطبه ها و از میان معیارهای تخصصی تعقل و به کارگیری دلیل با 13 مورد تکرار دارای بیشترین اهمیت، بعد از آن تجربه پذیری با 8 مورد تکرار در جایگاه دوم قرار دارد. سپس معیار عمل گرایی می باشد که در دو خطبه تکرار شده است و در نهایت تجربه کاری قرار دارد که در یک خطبه آمده است. بحث و نتیجه گیری: به طور کلی در این پژوهش تعیین معیارهای درونی و اخلاقی برای گروه مدیران از مواردی چون تقوا و گرایش به حق، ژرف نگری، عدم طمع به دنیا، و شکیبایی در برخورد با مراجعین استفاده شد که معیارهای مورد نظر کاملاً با توافق جامعه آماری متخصصان مذهبی روبرو شد. چراکه معیارهای مورد فوق بر عملکرد قاضیان و کارگزاران بسیار مؤثر می نماید. سپس از مواردی چون تحمل شداید، شجاعت و جوانمردی، دفاع از مظلوم و مقابله با ظالم به عنوان معیارهای درونی، اخلاقی برای گروه فرماندهان نظامی و انتظامی استفاده شد که طبق نظر متخصصین موارد دقیقی در تعیین ویژگی ها و ارزیابی اخلاقی نظامیان می باشند.