داستان راستان

مرتضی مطهری از منادیان برجسته اخلاق در ایران معاصر است. وی افزون بر کوشش های نظری گسترده برای استوار کردن پایه های نظری نهضت اسلامی، با نگارش آثاری به زبان ساده برای مخاطب عمومی در ترویج ارزش های اخلاقی خاصی نیز کوشید. اگر بنا باشد اندیشه اصلاحگرانه اخلاقی وی شناخته شود، مطالعه همین دسته از آثار وی ضرورت است؛ چراکه نشان می دهند از نگاه او ترویج کدام ارزش ها در ایران دهه 1350 1340، در اولویت قرار داشته، و از دیگر سو، در آستانه تحول اجتماعی بزرگ ایران، کدام نگرش های اخلاقی ترویج شده است. این میان، یک اثر برجسته و تأثیرگذار، کتاب داستان راستان اوست. در این مطالعه کوشش خواهد شد که تحلیل ها از جایگاه و کارکرد این کتاب از نگرشی انتقادی مرور، و آن گاه با تحلیل محتوای این کتاب، راهی فراسوی شناخت رویکرد شهید مطهری به اصلاح اجتماعی و درک اندیشه های اخلاقی وی جسته شود. با این مطالعه بناست که دریابیم قضاوت های عمومی و رایج درباره هدف تألیف، مخاطبان، و رویکرد کلی اثر چیست؛ همچنان که نسبت میان اندیشه مؤلف را با درک سنتی و رایج ایرانیان آن عصر از اخلاق اسلامی از یک سو، و از دیگر سو، با ارزش های طبقه دانشگاهی جدیدی که در آن عصر به تازگی شکل گرفته بود، بازخواهیم جست.

هدف پژوهش حاضر بررسی امکان استفاده از کتاب «داستان راستان» به منظور تقویت اندیشه ورزی کودکان است. برای دستیابی به این هدف، از روش تحلیل محتوای کیفی در چهار مرحله «کدگذاری باز»، «گروه بندی»، «مقوله بندی» و «کشف انتزاع» استفاده شده است. به طورکلی، یافته های به دست آمده از پژوهش حاضر نشان می دهد که کتاب داستان راستان می تواند به عنوان یک محتوا برای تقویت اندیشه ورزی کودکان مورد توجه قرار بگیرد. ازطرفی باتوجه به اینکه برنامه فلسفه برای کودکان به عنوان یکی از برنامه های مهم تقویت اندیشه ورزی کودکان شناخته می شود، می توان مضامین فلسفی کتاب داستان راستان را با تمامی رویکردهای برنامه فلسفه (فرایندی، محتوایی، پیوند فلسفه با ادبیات و توجه به فرهنگ) برای کودکان مطابقت داد. همچنین باتوجه به موضوع داستان ها می توان ویژگی های داستانی فبکی (فلسفه برای کودکان) را در آن ها جست وجو کرد. این ویژگی ها گاهی پرنگ تر و گاهی کمرنگ تر در داستان های داستان راستان وجود دارند. درپایان چنین نتیجه گیری می شود که آشنایی دانش آموزان با مبانی اصلی این داستان ها، همچون معصومیت، حکمت و علم لدنی ائمه اطهار (ع) که با آموزش های معارف اسلامی در کتب درسی دانش آموزان گره خورده است ، می تواند ضمن فهم بهتر داستان ها توسط خواننده، زمینه ای جدید در کمک گرفتن از داستان های بومی برای تقویت اندیشه ورزی کودکان فراهم کند.

پرمخاطب ترین اثر مرتضی مطهری، مجموعه کتب «داستان راستان» است. داستان این کتاب ها با استناد به احادیث و روایت های اسلامی، با زبانی ساده در قالب روایتی جذاب بازنویسی شده و توانسته مفاهیم موجود در دین اسلام را به مخاطبان- خصوصاً کودکان و نوجوانان- به خوبی معرفی کند. باتوجه به اهمیت این مجموعه در بین کتب اسلامی، هدف این پژوهش، دستیابی به مؤلفه های اصلی دراماتیک مجموعه داستان های این کتاب برای اقتباس در حوزه سینمای زنده و انیمیشن است. به این منظور، نگارندگان به روش توصیفی- تحلیلی، با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و تحلیل کیفی یکی از داستان های کتاب به نام «دعای مستجاب» براساس مؤلفه های ساختار درام ارسطویی، به تحقیق در این زمینه پرداختند. درام تراژدی از نظر ارسطو در نهایت باعث تزکیه می شود و هدف یک اثر هنری دینی همچون «داستان راستان» به عقیده مطهری نیز این است که خواننده درباره آن فکر کند و از فکر خود چیزی بر آن بیفزاید و این امر در نهایت، منجر به یک عمل شود. یافته های پژوهش حاکی از آن اس ت ک ه کتاب «داستان راستان» با بهره گیری از الگوی موفق دراماتیک ارسطویی و ویژگی های بارزی همچون کشمکش، زب ان و لح ن، اوج، زم ان و مک ان، گره افکنی، تعلی ق، شخصیت های کنشگر و ... امکان هرگون ه اقتب اس و برداش ت تازه را ب رای نگارش فیلم نامه انیمیشن و دیگرگونه های نمایشی برای نویسندگان فراهم می آورد؛ ظرفیتی که باید موردتوجه بیشتر هنرمندان قرار بگیرد تا این روایت های جذاب اسلامی، در قالب تصویری، برای مخاطبین تلویزیون به بهترین نحو اثرگذار باشند.